اقش–يران قايشىلىعى سوعىسقا ۇلاسۋى مۇمكىن

حالىقارالىق ۇيىمدار مەن وداقتاس ەلدەردىڭ «قوي، قوي» دەگەنىنە قاراماستان، اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ يران يادرولىق كەلىسىمىنەن شىعۋ تۋرالى شەشىمگە قول قويدى. وسى ارقىلى،  اقش وزگە ەمەس، يزرايلمەن عانا ءبىر مايداندا قالاتىنىن مەڭزەدى. اقش پرەزيدەنتى جاي عانا كەلىسىمنەن باس تارتا سالعان جوق. يران يسلام رەسپۋبليكاسىنا قاراتا ەڭ قاتاڭ جازالاۋ شارالارىن قابىلدايتىنىن دا ءبىلدىردى. سونداي-اق، يران رەجيمىن تەررورلىق ۇيىمداردىڭ باستى قولداۋشىسى دەپ مالىمدەدى.

ترامپتىڭ ايىپتاۋى مەن سوڭعى شەشىمى

ترامپ وسىدان ەكى كۇن بۇرىن اق ۇيدە جاساعان مالىمدەمەسىندە: «يران تەرروريزمدى دەمەۋشى مەملەكەت. بۇل ءۇشىن ءوز حالقىنىڭ الەۋەتىن پايدالانىپ وتىر. يران رەجيمى «حيزبۋللا»، «حامماس»، «تاليبان»، «ءال-كايدا» ۇيىمدارىنىڭ قولداۋشىسى»، – دەدى. ال يران يادرولىق كەلىسىمى تۋرالى سوزىندە: «بۇل كەلىسىم ادامدى ۇيالتاتىن بىرجاقتى كەلىسىم. ەگەر مەن بۇل يادرولىق كەلىسىمگە رۇقسات بەرسەم، تاياۋ شىعىس قارۋلانادى. بۇل كەلىسىم يراننىڭ وڭىردەگى امبيتسياسىن توقتاتا المايدى، يراننىڭ يادرولىق قارۋىن بۇل شىرىگەن كەلىسىممەن جوعالتا المايمىز»، – دەدى.

ترامپ وسى ايىپتاۋلاردان كەيىن اسا ماڭىزدى شەشىمىن جاريا ەتىپ، يران يادرولىق كەلىسىمىنەن باس تارتاتىنىن، يرانعا باعىتتالعان سانكتسيالاردىڭ قايتا ىسكە قوسىلاتىنىن مالىمدەدى.

2015 جىلعى كەلىسىم

2015 جىلى جاساسقان يران يادرولىق كەلىسىمىنە  يراننان تىس 6 ءىرى ەل قول قويعان. ولار – اقش، ۇلىبريتانيا، رەسەي، قىتاي، فرانتسيا جانە گەرمانيا. كەلىسىمدە، يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا شەكتەۋلەر قويىپ، ونىڭ قارىمجىسى رەتىندە يرانعا قاراتىلعان حالىقارالىق سانكتسيا الىنىپ تاستالعان ەدى. بۇل 2006 جىلدان بەرى جۇزەگە اسپاي كەلە جاتقان سويلەسۋلەرگە ۇلكەن بۇرىلىس اكەلگەندى.

كەلىسىمگە سايكەس يران ءوزىنىڭ يادرولىق ايماقتارىنا بۇۇ-نىڭ باقىلاۋشىلارىن كىرگىزۋگە رۇقسات بەردى. الايدا، باقىلاۋشىلار تەگەراننىڭ رۇقساتىنان كەيىن عانا يادرولىق ايماققا كىرە الادى.

الەمدىك باق نازارىندا

ترامپتىڭ بۇل قادامى الەم اقپارات كەڭىستىگىن دە، حالىقارالىق ساياسي ارەنانى دا ەلەڭ ەتكىزدى. اقش-تىڭ تانىمال باسىلىمدارى بۇل تۋرالى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتۋدا.  ايتالىق، «ۋاشينگتون پوست» (Washington Post): «بۇل شەشىم ونسىز دا جوققا ءتان اقش پەن يران ديالوگتى تولىعىمەن ۇزەدى. بۇدان ارى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىندىگىن جويادى»،– دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.

الەم نازارىندا

فرانتسيا پرەزيدەنت ەممانۋەل ماكرون بۇل تۋرالى پىكىرىندە: «اقش پرەزيدەنتى يرانمەن جاساسقان كەلىسىمنەن شىعاتىن بولسا، بۇل قادام سوعىسقا باستايدى. مەن پرەزيدەنت ترامپتى سوعىستى قالايدى دەپ ويلامايمىن»، – دەدى. بىراق، بۇل پىكىرى ترامپ شەشىمىنەن ءسال عانا بۇرىن ايتىلعان ەدى. ماكرون اقش ساپارى كەزىندە دە ترامپتى اتالعان كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋعا شاقىرعان ەدى، الايدا، بۇل ارەكەتى ناتيجە بەرمەدى.

يراننىڭ جاۋابى

يران تاراپى ترامپ شەشىمىنەن بۇرىن اقش-پەن اراداعى يادرولىق كەلىسىم تۋرالى قايتا تالقىلاۋدىڭ بولمايتىنىن ايتا كەلىپ: «ەگەر اقش كەلىسىمنەن باس تارتسا، بۇل تاريحي قاتەلىك بولادى جانە ول جاۋاپسىز قالمايدى»، – دەگەن بولاتىن.

يران پرەزيدەنتى حاسان رۋحاني مالىمدەمەسىندە: «اقش-تىڭ شەشىمى بىزگە تاريحي ساباق، ولار ۋادەسىندە تۇرمادى. اقش كەمىندە ءبىزدىڭ كەلىسىمدى ورىنداماعانىمىز تۋرالى دالەلدەرىن كورسەتۋى كەرەك. بۇل تەك اقش پەن يران اراسىنداعى كەلىسىم ەمەس، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە، وزگە ەلدەردىڭ ءماجىلىسى مەن سەناتىندا بەكىتىلگەن كەلىسىم. يران كەلىسىمدى اقش-تان وزگە بەس ەلمەن جالعاستىرا بەرەدى»، – دەدى.

بۇدان تىس، يران ماجىلىسىندە يادرولىق كوميتەتتىڭ توراعاسى مۇجتەبا زۋننۋر مالىمدەمەسىندە: «اقش يادرولىق كەلىسىمنەن شىققان جاعدايدا، تەھران (تەگەران) وزىنە قاجەتتى مولشەردە ۋران بايىتادى»، – دەگەن بولاتىن.

“The Qazaq Times”