التىنمەن اپتالعان قۇرالدار كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟

داعىستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ابدۋساماد گاميدوۆقا ەل قازىناسىنان اقشا جىمقىردى دەگەن ايىپ تاعىلعان ەدى. ونىڭ ءۇيىن ءتىنتۋ بارىسىندا التىن جالاتىلعان TT ۇلگىسىندەگى تاپانشا تابىلعانى ءمالىم بولدى.

داعىستاننىڭ پرەمەرىنەن تابىلعان التىن جالاتىلعان تاپانشا. فوتو:TASS.

اڭگىمە ءبىر گاميدوۆتان تابىلعان التىننىڭ بۋىنا ۇستالعان تاپانشا تۋرالى ەمەس. بۇعان دەيىن دە التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلىپ، تورعىنمەن تۇكتەلگەن قارۋلار كوپتەگەن ليدەرلەردىڭ، ديكتاتورلار مەن شەندىلەردىڭ ۇيىنەن تابىلعان بولاتىن. التىن جالاتىلعان تاپانشا عانا ەمەس، التىنداعان اۆتومات، ءتىپتى ودان دا ۇلكەن قارۋلار دا تابىلدى. ولاي بولسا، سۋىق قارۋدى سارى التىنمەن اپتاۋ كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟ بۇل سۇراقتارعا، BBC, AP News قاتارلى تانىمال اقپارات كوزدەرى دە ساراپتاما جاساعان.

نەگىزىنەن التىن جالاتىلعان قۇرالداردى كوبىندە تارتۋ رەتىندە جاسايدى نە بولماسا ارنايى قىزمەتكەرلەر ءۇشىن دايىندالادى. جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىندەي بۇنداي باعالى مەتالمەن جاسالعان قۇرالداردىڭ باعاسى كادىمگى قۇرالمەن بىردەي بولمايدى. التىن نە كۇمىس ارالاستىرعان سۋىق قارۋ ءوز ۇلگىسىندەگى كادىمگى قۇرالدان بىرنەشە ەسەگە قىمباتتاي تۇسەدى. ءتىپتى سايات، اڭشىلىق مىلتىقتارى نەشە ون مىڭ، ءتىپتى نەشە ءجۇز مىڭ ەۋرو قۇنعا يە.

قۇرال وندىرۋشىلەر تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ قاراجاتىنا قاراي تاپسىرىسىن ورىندايدى. ال، ديپلوماتيالىق ىستەردە مەملەكەت باسشىلارى اتىنان ساۋعاعا ۇسىنىلاتىن التىن قۇرالداردىڭ باعاسىن بولجاپ ايتۋ وتە قيىن. سەبەبى مۇنداي قۇرالداردىڭ وعىنان وزگەسى تۇگەلگە جۋىق التىننان جاسالادى. سىيلىق رەتىندە ساتىپ الۋشىلارعا بۇدان گورى ارزان تۇرلەرى دە جوق ەمەس. ايتالىق پم نەمەسە تت ۇلگىسىندەگى التىن جالاتىلعان تاپانشالاردى شامامەن 2500-3500 اقش دوللارى اينالاسىندا تابۋعا بولادى ەكەن.

مەكسيكالىق قىلمىستىق توپتىڭ اتامانى راميرو پوسوسا گونسالەستان الىنعان اۆتومات. فوتو: GETTY IMAGES.

دەگەنمەن، تۇگەلگە جۋىق التىننان جاسالاتىن قۇرالدار وق اتۋعا جارامايدى. سەبەبى، التىننىڭ تەمپەراتۋرا مەن قىسىمعا توزىمدىلىگى تومەن. التىننان جاسالعان قۇرالدار تەك ساندىك بۇيىم نەمەسە سۋبينەرمەن بىردەي. سوندىقتان دا، ودان كورى التىن جالاتىلعان قۇرالدار كوپتەپ كەزدەسەدى.

مول قازىناسىن قايدا جۇمسارىن بىلمەگەن قالتالىلاردان تىس، التىن جالاتىلعان نەمەسە التىننان جاسالعان قۇرالدارعا قىزىعاتىندار قاتارىندا اۆتوريتارلىق رەجيمدەردىڭ ليدەرلەرى، ءىرى قىلمىستىق توپتاردىڭ اتاماندارى، ءتىپتى تانىمال ساياساتكەرلەر مەن شەندى-شەكپەندىلەر دە تابىلادى. ايتالىق، Walther PPK اتتى جارتىلاي اۆتومات ادولف گيتلەردىڭ وڭ قولى بولعان گەرمان گەرنيگتە بولعانى بەلگىلى. اقش اسكەرى باعداتقا كىرگەن كەزدە ساددام حۋسەيننىڭ اۋلەتىنە ءتان باعالى قۇرالداردان 20 داناسى الىنعان. سونىڭ ىشىندە ساددام حۋسەين  ۇلىنا تارتۋ ەتكەن التىن جالاتىلعان «كالاشنيكوۆ»  اۆتوماتى دا بار. ليبيانىڭ (ليۆيا) بۇرىنعى ليدەرى كاددافي ولتىرىلگەننەن كەيىن، ونىڭ ۇيىنەن التىنداعان "Browning" تاپانشاسى جانە «دراگۋنوۆ» ۇلگىسىندەگى سنايپەر مىلتىقتار تابىلعان.

ساددام حۋسەيننىڭ تارتۋعا ۇسىنعان اۆتوماتى. فوتو: GETTY IMAGES.

كەزىندە رەسەيدىڭ ەكى پارلامەنت دەپۋتاتى جۇرت كوزىنشە، جاعا جىرتىسىپ جاتقاندا دەپۋتات ادام دەليمحانوۆتىڭ بەلىنە قىستىرعان التىن جالاتىلعان جان-قۇرالى ءتۇسىپ قالىپ، سول كەزدەگى رەسەيلىك جانە الەمدىك باق-تا شۋلى تاقىرىپقا اينالعان ەدى. ال وسىنداي التىن جالاتىلعان تاپانشامەن دۋبايدا رەسەيلىك سۋليم ياماداەۆ اتىپ ولتىرىلگەن-ءدى.

رەسەيدىڭ ءداستۇرلى «باتىس» دەپ اتالاتىن اسكەر جاتتىعۋى كەزىندە (2009 جىل), سول كەزدەگى رف پرەزيدەنتى دميتري مەدۆەدەۆ پەن بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ كەزدەسۋىندە، بەلارۋس پرەزيدەنتىنىڭ بەس جاستاعى ۇلى ءوزىنىڭ التىنمەن اپتالعان تاپانشاسىن مەدۆەدەۆكە كورسەتىپ «ماقتانعان» ەدى.

لۋكاشەنكونىڭ ۇلى التىن تاپانشاسىن الىپ شىقتى. فوتو: BBC.

سۋىق قارۋدى التىنمەن اپتاۋ تاياۋ جىلداردىڭ عانا ەنشىسى ەمەس. تاريحتان بەرى بار. قازاق تاريحىندا دا ايبارلى حان-سۇلتانداردىڭ، بەكتەردىڭ دە التىن ساپتى الماس قىلىشى،  التىن زەرلى قىنى، التىن جالاتقان ايبالتاسى بولعان. قازاق اقىنى ە. راۋشانوۆ ءوزىنىڭ ۇيقاسسىز جازىلعان ولەڭىنىڭ بىرىندە «قاھان شىڭعىستىڭ قازاققا سىڭگەن ارداسى»، «جوشى حاننىڭ جالعاسى»، «ابىلقايىر سويىنان بوكەيحان تەگى پاڭگەرەي» اقىننىڭ ءوزىن وردا سىرتىندا التىن تاپانشامەن اتقانى تۋرالى جازادى.

“The Qazaq Times”