اقۇي قىزمەتكەرلەرى ترامپتىڭ العاشقى ساپارىنان قاتتى الاڭداپ وتىر

“The New York Times” باسىلىمى: ۋاشينگتون – جۇما،  پرەزيدەنت دونالد ترامپ قۇراما شتات باسشىسى رەتىندە العاشقى ساپارىن توعىز كۇندە بەس قالادا بولۋعا جوسپارلادى. ال، شىن مانىسىندە ترامپ بۇل ساپارعا شىعۋعا قۇلقى جوق ەدى. 

ول بىرنەشە سىرلاس دوسىنا ءوزىنىڭ اقۇيدەن ۇزاپ شىعىپ، شەتەلدەردە بەيتانىس باسشىلارمەن كەزدەسۋدى ونشالىقتى ۇناتىپ كەتپەيتىنىن قىنجىلا وتىرىپ ايتقان.

ترامپتىڭ جاقىن كومەكشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ول العاشقى ساپار ۋاقىتىن قىسقا مەرزىمگە قويعىسى كەلگەن. بىراق، ساۋد ارابياسى، يزرايل، بەلگيا، يتاليا، ۆاتيكان قاتارلى ەلدەردى ساپارلاۋ ءۇشىن ول جانعا جايلى ورنىنان ۋاقىتشا قول ۇزە تۇرۋىنا تۋرا كەلەدى. جانعا جايلى ورنى دەگەنىمىز ونىڭ جەكەلىك دەمالىس ءۇيى مەن گولف الاڭى بار دەمالىس ساياباعى بولىپ تابىلادى. ال ول ساپارلاي باراتىن ەلدەردە جانە ساپار بارىسىندا وعان مۇنداي جوعارى دەڭگەيدەگى دەمالىس ورىندارى تابىلا بەرمەيدى.

دەگەنمەن، كەزەكتى ساپاردىڭ ترامپ ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنى انىق. ەڭ الدىمەن بۇل ساپار وعان ءوزى كوتەرگەن «امەريكا ءبىرىنشى» كوزقاراسىن رەسمي تانىستىرۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. ال، وزگە ەل باسشىلارى اقۇيدە وتىرىپ الەمدى دۇبىرلەتكەن وسى ءبىر ساياسي تۇلعانى ءوز كوزدەرىمەن كورگىسى كەلەتىنى تاعى بار.

ساپاردىڭ كۇن ءتارتىبى اسىعىس جاسالعانى بەلگىلى. بۇل ونىڭ كەيبىر اعاتتىقتارىن باسقالارعا ءبىلدىرىپ قويۋى دا مۇمكىن. سەبەبى، ول اتالعان ەلدىڭ باسشىلارىمەن ىركەس-تىركەس كەزدەسۋ وتكىزۋى كەرەك. وعان قوسا، ترامپقا كەزدەسەتىن كەيبىر باسشىلار الەمدىك ساياساتتا تىسقاقتى سابازدار ەكەنى تاعى بار. قۇراما شتاتتاعى تۋدىرعان اڭىسى دا ايتارلىقتاي ەمەس جاڭا باسشى ءۇشىن، بۇل مەملەكەتتىك ساپار وڭاي سوعايىن دەپ تۇرعان جوق.

سارسەنبى كۇنى ترامپ تەڭىز-قورعانىس ينستيتۋتىنىڭ تۇلەكتەردى شىعارىپ سالۋ سالتاناتىندا: «مەن بۇل رەت بۇرىنعى دوس ەلدەرمەن بايلانىستى ءتىپتى دە نىعايتۋعا،  وزگە دە ەلدەرمەن جاقىن دوس بولۋعا كۇش سالامىن»، –  دەپ ۋادە بەرگەن بولاتىن. وتكەن اپتانىڭ ەڭ ءدۇبىرلى وقيعاسى – FBI باسشىسى كوميدى جۇمىستان بوساتۋ جانە ودان تۋىنداعان ىشكى داۋ-داماي، وعان قوسا العاشقى رەسمي ساپار دايىندىعى سياقتى ءىرى ىستەردىڭ باسىمدىلىعى ترامپتى ابدەن شارشاتسا كەرەك.  تىپتى كەيبىر ماڭىزدى شارالاردى كۇشىنەن قالدىرعان. بۇل اۋىل اراسىنداعى قىدىرۋ ەمەس،  تۇڭعىش رەت قۇراما شتات باسشىسى سالاۋاتىمەن قۇرلىق اتتاپ ساپارعا شىققالى وتىرعان پرەزيدەنت ساپارىنا انىعىندا بىرنەشە اپتا بۇرىن دايىندالۋ كەرەك ەدى. بىراق، اقۇي باسشىسىنىڭ سوڭعى كۇندەردەگى قىزمەت ءريتمى تىم باياۋ.

ترامپ ۇكىمەتى ەل ىشىندەگى داۋىلى تاقىرىپتاردىڭ بەتىن ۋاقىتشا جاۋىپ،  جۇرت نازارىن حالىقارالىق ماسەلەلەرگە اۋدارۋعا تىرىستى. وتكەن اپتادا ترامپتىڭ كۇيەۋ بالاسى ءارى جوعارى كەڭەسشىسى Jared Kushner جەتەكشىلىگىمەن جينالىستار اشىپ، ەۋروپاداعى كەيبىر ەل باسشىلارمەن كەزدەسۋ ماسەلەلەر ايتىلدى. قورعانىس مينيسترىمەن تاياۋ-شىعىس ماسەلەسىن قاراستىرسا،  مەملەكەت ىستەر حاتشىسىمەن ساۋد ارابيا ساپارى جايلى تالقىلادى. سونداي-اق،  يزرايلداعى بىرنەشە سەزىمتال تۇيتكىلدەر دە ءسوز بولعان.

پرەزيدەنت ترامپتىڭ رەسمي ساپار دايىندىعىن انىق بىلەتىندەر ونىڭ باسپاسوزدەردى شولىپ شىعۋعا دا ۋاقىتى جوق ەكەنىن ايتتى. ءتىپتى،  حالىقارالىق ماڭىزدى وقيعالارعا دا تولىقتاي نازار اۋدارىپ وتىرۋعا مۇرساتى جوق بولىپ شىقتى. بۇدان اقۇيدىڭ ىشكى داۋ-دامايى ترامپتىڭ باسىن ابدەن قاتىرعانىن انىق بايقاۋعا بولادى.

باراك وباما تۇسىندا سىرتقى ىستەر مينيسترى بولعان جەيمس ستەينبەرگ (James B. Steinberg) ترامپقا:  «سەن جاقسى دايىندالۋىڭ كەرەك. سەنىمەن كەزدەسەتىن وزگە باسشىلار كۇشتى ىشكى دايىندىقپەن كەلەدى. سوندىقتان،  ءار ەل باسشىلارى ادەتتە قارسى جاعىنىڭ قالاۋىن ءسوز ەمەۋرىننەن، ايتقىزباي-اق بىلە الادى. ەگەر،  ىشكى دايىندىعىڭ جاقسى بولماسا،  ءىرى ىستەردى ءبۇلدىرىپ الاسىڭ»، – دەگەن اقىلىن دا ايتقان.

ستەينبەرگ :  «پرەزيدەنت بۇل رەتكى ساپاردا ەشتەڭەنى دە بۇلدىرمەيدى. قازىر الەم بەلگىلى دەڭگەيدە بەيبىت كۇيدە تۇر. ونىڭ ۇستىنە ونىڭ ماقساتى ارازداسۋ ەمەس،  ىنتىماقتاسۋ»، – دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى.

بىراق،  ترامپتىڭ جەكە كەڭەسشىلەرى ونىڭ ماڭىزدى كەزدەسۋلەردە اڭداۋسىز سويلەپ،  ماڭىزدى ىستەردى ءبۇلدىرىپ الۋىنان الاڭدايدى. سەبەبى،  ترامپ كەيدە ارەكەت پەن سوزدە ستسەناريگە باعىنباي كەتەتىن ادەتى بار ەكەنىن ايتادى.  تىپتى، ابايسىزدا امەريكا اتىنان باسى ارتىق ۋاعدالار بەرىپ قويۋى دا مۇمكىن. تاجريبەلى ەل باسشىلارى ونىڭ ءالسىز تۇستارىنان ساۋالدار قويىپ، سۇرىندىرە مە دەپ تە الاڭدايدى. ولار ەل ىشىندەگى ماڭىزدى جينالىستاردا تالاي رەت تاقىرىپتان اۋىتقىپ كەتكەنىن مىسالعا كەلتىرىپ وتىر.

بۇرىنعى پرەزيدەنت بۋشتىڭ قاۋىپسىزدىك ىستەر كەڭەسشىسى Stephen J. Hadley پرەزيدەنتتىڭ رەسمي ساپارى ءۇشىن اقۇي ۇلكەن دايىندىقتار جاساۋى كەرەك دەيدى. بۋشپەن بىرگە الەمدى شارلاعان بۇل كەڭەسشى بۇگىنگى پرەزيدەنتتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا كوڭىلى تولمايتىن دا اشىق ايتتى.

دەگەنمەن،  ۇزاق جىلداردان بەرگى سان مىڭداعان ساپارلاردان قاراعاندا،  ءار ەلدىڭ باسشىلارى تىم ورەسكەل قاتەلىكتەر جىبەرمەگەنىن بايقايمىز.  پرەزيدەنتتەر ساپارىنىڭ كوبى الدىن-الا جاسالعان جوسپار بويىنشا ويداعىداي ورىندالىپ كەلەدى.

كەيبىر ساتسىزدىكتەردى تاجىريبەلى باسشىلار شەشەندىگىمەن نەمەسە تاپقىشتىعىمەن شەشىپ كەتىپ جاتادى. مىسالى، پرەزيدەنت بۋش قىتاي استاناسىنداعى ءباسپاسوز ماجىلىسىنەن شىعىپ بارا جاتقاندا، ءوزى بارعان ەسىكتىڭ قۇلىپتاۋلى ەكەنىن بايقايدى. جۇرت ىڭعايسىز جاعدايدا تۇرعاندا بۋش بايسالدى قالىپپەن ميكروفون الدىنا كەلىپ: «سىزدەردەن قاشىپ قۇتىلايىن دەپ ەدىم، ول ويىم ىسكە اسپادى»، – دەپ ازىلگە اينالدىرىپ جىبەرگەن بولاتىن.

نە دەسەك تە،  بۇرىن-سوڭدى اقۇيدە قىزمەت اتقارعاندار،  بىرنەشە كەزەك پرەزيدەنتتىڭ جانىندا بولعان اقىلشىلار ءوز پرەزيدەنتتەرىنىڭ كەزەكتى ساپارىنان ترامپتان بەتەر الاڭداۋلى. ولاردىڭ باستى الاڭدايتىنى ترامپتىڭ ءسوز بەن ارەكەتتە جوسپارعا باعىنباي كەتەتىن ادەتى بولسا كەرەك.

كۇللى الەم كوز تىگىپ وتىرعان پرەزيدەنت ترامپتىڭ كەزەكتى ساپارى قالاي وتەتىنىن الداعى كۇندەردە رەسمي كەزدەسۋلەرىنەن كەيىن انىق بولماق. قالايدا، اقۇيدىڭ كەزەكتى باسشىسىنا ەشكىم دە اياق كيىم لاقتىرا قويماس...

ادىلەت احىمەتۇلى

"The Qazaq Times"