Täjikstan wlttıq qauipsizdik komitetiniñ törağası Saymumin YAtimov pen Qırğızstan wlttıq qauipsizdik komitetiniñ törağası Qamşıbek Taşiev Foto: qalampir.uz

Qırğızstan men Täjikstan arasındağı şekara mäselesi Ortalıq Aziyadağı twraqtılıqqa äser etetin bastı mäselelerdiñ biri bolıp keldi. Eki el arasındağı aumaqtıq daular jıldar boyı şeşilmey, keyde qarulı qaqtığıstarğa deyin jetkizdi. Degenmen, soñğı aylarda Qırğızstan men Täjikstan ökilderi kelissözder jürgizip, şekara sızığın anıqtau turalı aldın ala kelisimge qol jetkizdi. Bwl jağday aymaqtağı beybitşilik pen twraqtılıqtı nığaytuğa bağıttalğan mañızdı qadam retinde qarastırılıp otır.

Şekara mäselesiniñ tüpki sebebi
Qırğızstan men Täjikstannıñ şekara sızığı bwrınğı Keñes Odağı kezinde belgilengen. Biraq sol kezdegi şekara sızıqtarı naqtı geografiyalıq ölşemderge emes, köbine ekonomikalıq jäne äkimşilik qajettilikterge negizdeldi. Keñes Odağınıñ ıdırauınan keyin bwl sızıqtar eki el arasındağı dau tudıratın bastı sebepke aynaldı.

  • Naqtı demarkaciyanıñ bolmauı – Şekara aymaqtarınıñ köptegen böliginde naqtı demarkaciya men delimitaciya bolmağandıqtan, eki jaq ta keybir jerlerdi öz aumağı dep esepteydi.
  • Resurstarğa talas – Şekara aymaqtarında ornalasqan su közderi men jayılımdıq jerler eki jaqtıñ da ekonomikası üşin mañızdı. Bwl resurstardıñ qoljetimdiligi aymaq twrğındarınıñ ömir süru deñgeyine tikeley äser etedi.
  • Wltaralıq şielenis – Şekara mañındağı audandarda etnikalıq toptardıñ aralas ömir sürui wltaralıq qaqtığıstarğa alıp keldi. Bwl jağday şekaralıq daulardı odan sayın kürdelendirdi.

Kelisimniñ negizgi tarmaqtarı
Qırğızstan men Täjikstan ökilderi şekara sızığın naqtılauğa bağıttalğan birneşe kelisimderge qol jetkizgeni habarlandı.

  1. Demarkaciya jäne delimitaciya procesi – Eki eldiñ ükimetteri şekara sızığın naqtı karta boyınşa belgileuge kelisti. Bwl karta negizinen Keñes Odağınıñ soñğı kezeñinde jasalğan qwjattarğa negizdelmek.
  2. Şekaradağı janjaldardı toqtatu – Kelisimde qarulı qaqtığıstardıñ aldın alu üşin eki jaqtıñ da şekaralıq küzet küşterin azaytu qarastırılğan.
  3. Ekonomikalıq ıntımaqtastıq – Resurstardı birlesip paydalanu turalı kelisimder jasalıp, su qoymaların jäne jayılımdardı eki eldiñ twrğındarı üşin ortaq qoljetimdilikte wstau josparlanğan.
  4. Wltaralıq tatulıqtı nığaytu – Wltaralıq beybitşilik ornatu üşin bilim beru bağdarlamaları, mädeni is-şaralar jäne ekijaqtı qarım-qatınastı nığaytu bastamaları qolğa alındı.

Kelisimniñ mañızı
Bwl kelisim – Ortalıq Aziyadağı beybitşilikti nığaytuğa jasalğan mañızdı qadam. Onıñ negizgi artıqşılıqtarı:

  • Twraqtılıqtı qamtamasız etu – Şekaradağı qaqtığıstardıñ azayuı aymaqtağı twraqtılıqtı arttıradı, bwl eki el ekonomikasınıñ damuına qolaylı jağday jasaydı.
  • Aymaqtıq ıntımaqtastıqtıñ nığayuı – Qırğızstan men Täjikstan arasındağı kelisim Ortalıq Aziya elderiniñ ıntımaqtastığın küşeytuge ülgi bola aladı.
  • Halıqaralıq qoldaudı arttıru – Beybitşilik ornatuğa bağıttalğan äreketter halıqaralıq wyımdar men donor elderdiñ qoldauına ie bolıp, eki elge ekonomikalıq jäne tehnikalıq kömek tartuğa mümkindik beredi.

Sın jäne bolaşaqqa boljam
Degenmen, kelisimge sın közben qaraytındar da bar. Keybir sarapşılar kelisimniñ twraqtı orındaluına kümän keltirude, sebebi şekara mañındağı twrğındar arasında senim deñgeyi äli de tömen. Sonımen qatar, keybir ekonomikalıq jäne tabiği resurstardıñ bölinui turalı kelisimderdiñ orındaluı qiın boluı mümkin.

  • Äleumettik twraqtılıqtıñ qajettiligi – Qırğızstan men Täjikstan ükimetteri şekara twrğındarınıñ äl-auqatın jaqsartıp, olarğa wzaq merzimdi ekonomikalıq qoldau körsetpese, kelisim qağaz jüzinde qalıp qoyuı mümkin.
  • Halıqaralıq baqılau qajet – Kelisimderdiñ orındaluın qamtamasız etu üşin täuelsiz halıqaralıq wyımdardıñ aralasuı jäne baqılauı mañızdı.

PS.
Qırğızstan men Täjikstan arasındağı şekara kelisimi – Ortalıq Aziyadağı beybitşilikke bağıttalğan mañızdı bastama. Bwl kelisimniñ sätti jüzege asuı aymaqtağı basqa da şekara dauların şeşuge ülgi bola aladı. Degenmen, onı tolıqqandı orındau üşin eki eldiñ de sayasi erik-jigeri men halıqtıñ qoldauı qajet. Eger bwl qadam nätijeli bolsa, Qırğızstan men Täjikstan aymaqtağı beybitşilik pen twraqtılıqtıñ ülgisine aynaluı mümkin.

The Qazaq Times