Тәжікстан ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Саймумин Ятимов пен Қырғызстан ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Қамшыбек Ташиев Фото: qalampir.uz

Қырғызстан мен Тәжікстан арасындағы шекара мәселесі Орталық Азиядағы тұрақтылыққа әсер ететін басты мәселелердің бірі болып келді. Екі ел арасындағы аумақтық даулар жылдар бойы шешілмей, кейде қарулы қақтығыстарға дейін жеткізді. Дегенмен, соңғы айларда Қырғызстан мен Тәжікстан өкілдері келіссөздер жүргізіп, шекара сызығын анықтау туралы алдын ала келісімге қол жеткізді. Бұл жағдай аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылықты нығайтуға бағытталған маңызды қадам ретінде қарастырылып отыр.

Шекара мәселесінің түпкі себебі
Қырғызстан мен Тәжікстанның шекара сызығы бұрынғы Кеңес Одағы кезінде белгіленген. Бірақ сол кездегі шекара сызықтары нақты географиялық өлшемдерге емес, көбіне экономикалық және әкімшілік қажеттіліктерге негізделді. Кеңес Одағының ыдырауынан кейін бұл сызықтар екі ел арасындағы дау тудыратын басты себепке айналды.

  • Нақты демаркацияның болмауы – Шекара аймақтарының көптеген бөлігінде нақты демаркация мен делимитация болмағандықтан, екі жақ та кейбір жерлерді өз аумағы деп есептейді.
  • Ресурстарға талас – Шекара аймақтарында орналасқан су көздері мен жайылымдық жерлер екі жақтың да экономикасы үшін маңызды. Бұл ресурстардың қолжетімділігі аймақ тұрғындарының өмір сүру деңгейіне тікелей әсер етеді.
  • Ұлтаралық шиеленіс – Шекара маңындағы аудандарда этникалық топтардың аралас өмір сүруі ұлтаралық қақтығыстарға алып келді. Бұл жағдай шекаралық дауларды одан сайын күрделендірді.

Келісімнің негізгі тармақтары
Қырғызстан мен Тәжікстан өкілдері шекара сызығын нақтылауға бағытталған бірнеше келісімдерге қол жеткізгені хабарланды.

  1. Демаркация және делимитация процесі – Екі елдің үкіметтері шекара сызығын нақты карта бойынша белгілеуге келісті. Бұл карта негізінен Кеңес Одағының соңғы кезеңінде жасалған құжаттарға негізделмек.
  2. Шекарадағы жанжалдарды тоқтату – Келісімде қарулы қақтығыстардың алдын алу үшін екі жақтың да шекаралық күзет күштерін азайту қарастырылған.
  3. Экономикалық ынтымақтастық – Ресурстарды бірлесіп пайдалану туралы келісімдер жасалып, су қоймаларын және жайылымдарды екі елдің тұрғындары үшін ортақ қолжетімділікте ұстау жоспарланған.
  4. Ұлтаралық татулықты нығайту – Ұлтаралық бейбітшілік орнату үшін білім беру бағдарламалары, мәдени іс-шаралар және екіжақты қарым-қатынасты нығайту бастамалары қолға алынды.

Келісімнің маңызы
Бұл келісім – Орталық Азиядағы бейбітшілікті нығайтуға жасалған маңызды қадам. Оның негізгі артықшылықтары:

  • Тұрақтылықты қамтамасыз ету – Шекарадағы қақтығыстардың азаюы аймақтағы тұрақтылықты арттырады, бұл екі ел экономикасының дамуына қолайлы жағдай жасайды.
  • Аймақтық ынтымақтастықтың нығаюы – Қырғызстан мен Тәжікстан арасындағы келісім Орталық Азия елдерінің ынтымақтастығын күшейтуге үлгі бола алады.
  • Халықаралық қолдауды арттыру – Бейбітшілік орнатуға бағытталған әрекеттер халықаралық ұйымдар мен донор елдердің қолдауына ие болып, екі елге экономикалық және техникалық көмек тартуға мүмкіндік береді.

Сын және болашаққа болжам
Дегенмен, келісімге сын көзбен қарайтындар да бар. Кейбір сарапшылар келісімнің тұрақты орындалуына күмән келтіруде, себебі шекара маңындағы тұрғындар арасында сенім деңгейі әлі де төмен. Сонымен қатар, кейбір экономикалық және табиғи ресурстардың бөлінуі туралы келісімдердің орындалуы қиын болуы мүмкін.

  • Әлеуметтік тұрақтылықтың қажеттілігі – Қырғызстан мен Тәжікстан үкіметтері шекара тұрғындарының әл-ауқатын жақсартып, оларға ұзақ мерзімді экономикалық қолдау көрсетпесе, келісім қағаз жүзінде қалып қоюы мүмкін.
  • Халықаралық бақылау қажет – Келісімдердің орындалуын қамтамасыз ету үшін тәуелсіз халықаралық ұйымдардың араласуы және бақылауы маңызды.

PS.
Қырғызстан мен Тәжікстан арасындағы шекара келісімі – Орталық Азиядағы бейбітшілікке бағытталған маңызды бастама. Бұл келісімнің сәтті жүзеге асуы аймақтағы басқа да шекара дауларын шешуге үлгі бола алады. Дегенмен, оны толыққанды орындау үшін екі елдің де саяси ерік-жігері мен халықтың қолдауы қажет. Егер бұл қадам нәтижелі болса, Қырғызстан мен Тәжікстан аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылықтың үлгісіне айналуы мүмкін.

The Qazaq Times