Qaşan qısqa olimpiada oyındarında jüldege ie bolamız?

Beyjiñde ötken  qısqı olimpiada oyındarında Qazaqstan jeñilis taptı. Anığıraq aytqanda, bizdiñ komanda olimpiadağa jäy ğana qatısıp qayttı. YAğni, sportşılardı bastap aparğandar bastı mindet jarısta jeñip şığu emes,  qatısqannıñ özi jetistik degen qağidanı wstandı. Elge oralğan soñ Qazaqstan qwramasınıñ tu wstauşısı, olimpiadada törtinşi orınğa twraqtağan Abzal Äjğaliev sportşılarğa jağdaydıñ joqtığın aytıp, oğan naqtı derekter keltirdi.

Äjğalievten özge sportşılar orta eseppen ondıq pen otızdıqtıñ qatarında boldı. Olardıñ arasında jañadan bastağandar da, eñbek siñirgen sport şeberleri de bar. Bwl jolı qazaqstandıq sportşılar bäri jabılıp,auız toltırıp aytarlıqtay körsetkişke qol jetkize almadı.

Osı jolı ğana emes,  bıltırğı jazğı olimpiada da bizdiñ el üşin sätsiz bolğanı belgili. Osıdan keyin-aq nätije şığaruğa bolar edi ğoy. Qay twsımız aqsap twr? Nege basa köñil bölgen jön? Ne kedergi? YAğni, sportşılarımız ne sebepti jeñis twğırına köterile almay halqın quanta almay jür,-  degen saual tuındaydı.

Sarapşılardıñ aytuınşa,  sala mamandarı  barlıq jauapkerşilikti sportşılarımızğa artıp qoyğan. Söytip, olarda jeñiske degen wmtılıs joq. Boylarınan otansüygiştik qasiet te tabılmaydı,  dep qwtıladı. Biraq, şın mäninde bäri olay emes.

Olimpiadalıq deñgeydegi ädistemelik sporttıq dayındıqtı işki motivaciyasız jürgizu mümkin emes. YAğni, sportşınıñ jüregi tuğan elim dep soğıp twruı tiis. Ol jan-tänimen Otanın süyui tiis. Sonda ğana kök tudı jelbirete alatındıqtarın osı jerde ösken ärbir qazaqstandıq olimpiadaşı jaqsı biledi. Halıqaralıq jarıstarda änwrandı oynatıp, tudıñ kökke kötertkizu barlıq sportşınıñ asqaq armanı. Oğan jetu üşin barlıq küş-jigerin jwmsaytını da anıq. Bwl jerde qazaqstandıq sportşılardıñ patriotizmi turalı mäseleni qozğaudıñ özi artıq. Öytkeni, olardıñ barlığı täuelsizdik alğannan keyin düniege kelgen wrpaq.

Bizdiñ sportşılar turalı aytsaq, qanday jarıs bolsın soñğı ret qatısıp jatqanday  öner körsetedi. Bükil uaqıttarın zaya ketiredi. Oğan bar küş-jigerin sarp etken soñ densaulıqqa da keri äseri tiip jatadı. Sondıqtan,  mümkin emes närseni isteuge tırısqanda auır jaraqattar alıp, keyinnen psihologiyalıq küyzeliske wşırap depressiyağa tüsedi. Mäselen, däl sonday jaraqatınıñ kesirinen aqpan ayında nebäri 22 jasında asa darındı mänerlep sırğanauşı Elizabet Twrsınbaeva sporttıq mansabın merziminen bwrın ayaqtadı.

Tağı bir mäsele, elimizde qanşa olimpiadalıq därejedegi sportşı dayındaldı? Olardıñ naqtı sanı qanşa? Osı swraqqa jauap joq. Bwlay dep otırğanımızdıñ sebebi, däl sol sportşılar  tehnikalıq jäne adam resurstarın qajet etetin qısqı oyındarda bizdiñ körsetkişterimizdi qamtamasız etedi. Olimpiada oyındarına joldama wtıp alatın çempiondardıñ sanınan-aq ol memlekettegi sportqa degen janaşırlıqtı bayqauğa boladı.

Amerika Qwrama Ştattarı, Qıtay, Skandinaviya elderi men Kanada siyaqtı alpauıttar birneşe ondağan (keyde jüzdegen) sportşılarğa arnalğan olimpiadalıq dayındıq kestesin iske qosa otırıp, mıqtı degenderdiñ özin iriktep, işinen eñ üzdikterdi iriktep aladı. Bwl wlttıq qwramadağı oqıstan bolatın türli jağdaylardıñ aldın alatını ras. Ömir bolğan soñ adam auırmay twrmaydı. Odan özge de adami faktorlar orın alıp jatadı. Sondıqtan, bwl jüyeniñ paydası bolmasa ziyanı timeytini däleldengen dünie.

Ökinişke qaray, Qazaqstanda qolda bar aşıq aqparatqa süyensek, bizdegi sportşılardıñ tizim qısqa qayırıladı. Tipti onı joq joq deuge de boladı. Anığın aytqanda, kütpegen jerden bir olimpiadaşı  saptan şığıp qalsa, ol birden bayqalıp qaladı. Denis Tenniñ ölimi men Elizabet Twrsınbaevanıñ auır jaraqatı bizdiñ qazirgi sporttağı jağdayımızdı köpke jayıp saldı.

Olardıñ ornın basatın kandidattardıñ joqtığınan, jastarı belgilengen mölşerden, yağni şekteuden asıp ketken sportşılardıñ özi öner körsetuge mäjbür. Jattığu kezinde kezdeysoq jaraqat alu nemese jalğız ümitker sportşınıñ auırıp qaluı bizdi avtomattı türde olimpiada medalinen ayıradı. Mısalı, moguldan wlttıq qwramanıñ köşbasşısı, fristayldan Oñtüstik Koreyada üşinşi orın alğan täjiribeli şañğışı YUliya Galışevağa qatıstı däl sonday jağday boldı.

Barlıq sport türi elimizde bwqaralıq deñgeyge ötip, keñinen tanımal bolğanda ğana üzdik sportşılardıñ da qatarı köbeyedi. Qazaqstan oyındarğa 34 adamnan qwralğan ülken komanda şığardı. Al, mamandarğa Beyjiñde olimpiada oyındarınıñ 15 bağıt boyınşa ötkenin eskeru qajet. Basqaşa aytqanda, orta eseppen onıñ bireuine 2 sportşı şığıp otıradı.  Olardıñ dayındıq deñgeyi ärtürli boluı mümkin.

Qarapayım matematika körsetkendey, eger birinşi bestiktegi ümitker qatardan şığıp qalsa, osı otızdıqtağı ekinşi sportşını onıñ ornında öner körsetip medal' aluı ekitalay. Mine, Qıtayda osınday körinisterdi bizdiñ komanda basınan ötkerdi.

Eger, Qazaqstandağı bwqaralıq qısqı sport türleriniñ ayanıştı jağdayın bilseñiz, bwğan tañğalmaysız.  Ökinişke qaray, täuelsizdik alğan otız jıl işinde olimpiadaşılar «gidropondıq ösiru» ädisimen dayındaldı.  Äzirliktiñ auqımı öte tar boldı. Sportqa balaların äkelgen ata-analar  men azdağan sportşılar äuleti balaları üşin eşteñe ayamağanımen nätije şığara almay qamıqtı. Olar tipti qarjısın da ayamadı. Mwnıñ bärin sportsüyer qauım jaqsı biledi.

Bwl rette bizde  dästürli joldı tañdauğa jol berilmedi. Atap aytqanda, AQŞ nemese Kanada elderindegi siyaqtı  köptegen darındı sportşılardıñ arasınan üzdikterdi irikteu jağı mülde elenbedi. Al, şın mäninde onıñ bolaşağı men strategiyalıq sipatı jalpaq jwrtqa belgili. Öytkeni, bwl jol qalıñ bwqaranı sportjetistigine jeteleydi. Sayıp kelgende, ol olimpiadalıq komanda üşin sarqılmas resurs bolıp tabıladı. Sonımen qatar, onıñ nätijesi dañq twğırına şığaratının Norvegiya tağı bir märte däleldep berdi.

Mäselen, Norvegiyada 5,3 million azamattıñ 4,7 millionı  twraqtı türde sportpen şwğıldanadı. Eñ şağın eldi mekenniñ özinde stadion, mwz aydını, basseyn, şañğı trassaları bar. Onda birinşi sınıptan bastap barlıq bala tamaşa jabdıqtalğan sport sekciyalarına tegin baradı. Sonıñ nätijesinde bwl el Qıtay, Resey siyaqtı alpauıt elderden äldeqayda ozıp, qısqı Olimpiada oyındarında eñ köp altın medal' aldı.

Jer kölemi men  twrğındar sanınıñ azdı-köptigine qaramastan,  kez-kelgen el sporttan joğarı körsetkişke jete aladı.  Mısalı, halqı eki millionnan aspaytın Latviya qısqı oyındarğa 57 sportşı apardı. Ärine bwl tañğalarlıq jağday. Özimizdi olarmen adam sanı jağınan salıstırsaq, onda biz  olimpiadağa 500 sportşıdan twratın komanda jasaqtauımız kerek edi.

Latviya mwnday jetistikke  bwqaralıq sporttı damıtu arqılı qol jetkize aldı. Qazaqstan bolsa, Wlttıq Olimpiada komiteti atınan operator arqılı  qomaqtı aqşa qwya otırıp, onı şeteldik sportşılardı satıp aluğa, lauazımdı twlğalarğa  jalaqı töleuge, sonday-aq adam tüsinbeytin tüsiniksiz qızmetterge jwmsadı. Endi onıñ anıq-qanığın anıqtau qwzırlı organdardıñ enşisinde.

Qısqı sport türleriniñ jappay bwqaralıq sipatqa ie boluı üşin jäne onı halıqtıñ bärine birdey qoljetimdi bolatınday etip damıtu üşin memleket pen biznes ieleri birikkeni abzal. Barlıq jerde, atap aytqanda ülken qalalardan bastap, şağın auıldarğa deyin sport nısandarımen qamtamasız etilui tiis. Osı bağıtta auqımdı qwrılıs jürgizilui qajet. Oğan bizdiñ eldiñ mümkindigi jetedi.

Mäselen, Türkistannan kelgen darındı balanıñ atağı jer jarğan hokkeyşi, Soltüstik Qazaqstan oblısınıñ şalğaybir auılınan kelgen qızğa ataqtı mänerlep sırğanauşı boluğa mümkindik beru üşin mwnday jwmıstı qazirden bastau kerek ekenin tüsinu kerek. Biz osığan dereu kirissek te, onıñ nätijesin birden köre almaymız. YAğni, joğarı körsetkişke tört jıldan soñ, 2026 jılı Italiyadağı qısqı olimpiada oyındarında de jetpeymiz. Tek qana jiırma jıldan keyin ğana jergilikti jattıqtıruşılar dayındağan sportşılar Qazaqstannıñ atın älemge tanıtuı äbden mümkin.

Sonımen qatar,  bwqaralıq qısqı sport türlerin damıtu -iri jarıstar ötkizgennen keyin ünemi qañırap bos twratın sport nısandarına jaña tınıs bermek. Wltımızdı sauıqtıruğa, barşa qazaqstandıqtardıñ salauattı ömir saltın wstanuına, sportpen aynalısuına, jastar arasındağı suicidti azaytuğa, tüptep kelgende, qazaqtı şınıqqan şımır,  deni sau wlt bolıp qalıptasuına septigin tizibek.

Joğarıda aytılğandarğa qosa, bwl qarapayım qazaqstandıqtardıñ da, basqaruşı elitanıñ da psihologiyasın oñ bağıtta özgertuge kömektesedi. Olimpiadalardağı jeñister tañdağan bağıttıñ dwrıstığınıñ däleli retinde kerek. Sonday-aq, ol bwrınğı totalitarlıq qoğamğa tän sayasi rejimdi zañdastırdıñu tetigi retinde qajet.

Eger memleket qısqı sport türlerimen aynalısudı qoljetimdi etuge şındap kiriser bolsa, onda olimpiada jeñisterine degen közqarastı tübegeyli özgertedi. Öytkeni bwl memlekettiñ auqımdı äleumettik bağdarlamasınıñ bir böligi retinde qabıldanadı. Olimpiada alañındağı jeñis pen jeñiliske qaramastan, ärbir azamat bizdiñ onsız da sportsüyer el ekenimizdi jaqsı tüsinedi.  Sebebi, ol kün sayın sport sekciyaları men arnayı ortalıqtardağı arnayı jattığularğa baratın balalarınıñ erteñine senimmen qaraydı.

Eger bäri biz atap ötkendey bolsa, Qazaqstan boljammen Täuelsizdigine jartı ğasır tolğan kezde nağız sportı damığan alpauıt eldermen qatar twra aladı. Bwl 2042 jılğı qısqı olimpiadağa twspa-tws keledi. Biz ol kezde jarıstan wtamız ba älde wtılamız ba onıñ mañızı bolmay qaladı. Öytkeni, Qazaqstan öz azamattarınıñ qamın oylaytın eldiñ tamaşa ülgisin körsetedi,-dep seneyik. Sonda ğana älem jwrtı qazir norvegter turalı aytqanday, qazaqtar turalı jaqsı pikir aytatın boladı ...

Farhad Qasenov, sayasattanuşı

The Qazaq Times