Foto: rg.ru

Jemqorlıq pen wyımdasqan qılmıstı zertteu ortalığı (OCCRP), qazaqstandıq Vlast.kz jäne qırğızstandıq Kloop.kg basılımı jaña zertteuinde Qazaqstannıñ eks-prezidenti Nwrswltan Nazarbaevtıñ öziniñ atındağı qorlar arqılı iri aktivterdi baqılap otırğanın anıqtağan. Bwl turalı Ortalıq Aziya jañalıqtar qızmeti jazdı.

Nazarbaev jaylı bwl zertteude ne aytıladı? Mañızdı twstarın şolıp şığayıq.

Zertteude Qazaqstandağı BAQ qayırımdı isterin maqtap jar salatın Nazarbaevqa tiesili qorlar qımbat otel', jeke wşaq, gol'f alañı, sauda ortalıqtarı, telekanaldar men bankterdi ielenip otırğanı jazılğan. OCCRP Nazarbaev qorına tiesili aktivterde kemi 7,8 mlrd dollar barın anıqtağan.

"Qağaz jüzinde bwl baylıqtar Nazarbaevqa tiesili emes, biraq ol qwruşı retinde qorlardı baqılauında wstap otır. Zañgerler qorlardıñ jwmısına qatıstı şeşimderdi Nazarbaevtıñ özi qabıldaytının aytadı. Qorlar esep bermeydi, al olardıñ aqşaları şeteldegi kommerciyalıq qwrılımdarda jasırılğan" dep jazadı zertteu avtorlar.

Zertteude Nazarbaevtıñ özi qwrğan "Qazaqstannıñ birinşi prezidenti – Elbası" qorı (2021 jılı jabılğan), "Nazarbaev qorı", "Nwrswltan Nazarbaev qorı", "Demeu qorı" jäne "Elbası" (2021 jılı aşılğan) qorı jaylı aytıladı.

Azattıq OCCRP zertteuiniñ eñ mañızdı twstarın wsınadı.

"NAZARBAEV QORI" MILLIARDTARDI QANDAY SHEMAMEN IELENGEN?

2011 jılı Qazaqstanda zañ qabıldanıp, "Nazarbaev qorına" "Nazarbaev universiteti" (NU) men "Nazarbaev ziyatkerlik mektepterin" (NZM) qarjılandıru mindettelgen. Bwğan qosa, NU men NZM jıl sayın memleketten 5 mlrd dollar aladı.

Keyin NU men NIŞ-tegi eki qor Pioneer Capital Invest investiciyalıq holding qwradı. Keyin Pioneer Capital holdinginiñ 75 payızın "Nazarbaev qorı" ielenedi (2021 jılı 62 payız dep özgertilgen). Osıdan soñ Pioneer Capital Nazarbaevtıñ jaqın serikteriniñ biri Ädilbek Jaqsıbekovtiñ otbasına tiesili "Cesnabankti", wyalı telefon operatorın, onlayn-sauda platformasın, qoymalar, sauda ortalıqtarın, makaron şığaratın "Cesna" fabrikasın satıp alğan.

2020 jılı Nazarbaev qorı Jusan Technologies holdingtik kompaniyasın qwrıp, onı Wlıbritaniyada tirkeydi. Artınşa Pioneer Capital ieligindegi bankterdi, qoymalardı, sauda ortalıqtarın jäne barlıq aktivin osı Jusan Technologies kompaniyasına audarğan.

Qazir Jusan Technologies kompaniyasında mına tömendegi kompaniyalar bar. Bwl akciyalardıñ aktivi 7,8 mlrd dollardı qwraydı. Bwl kompaniyanıñ ieliginde mına aktivter bar:

  • Qazaqstan, Resey, Qırğızstandağı bankter: Jusan bank, Optima bank, Aziya-Tınıq mwhit banki, Ekspokredit bank (satılğan)
  • Onlayn dükender: JMart.kz jäne Jmart.ru
  • Mobil'di operatorlar: Kcell, Jusan Mobile
  • Logistika: Astana Cargo Service, Astıq logistika, Kunar-treyd
  • Qarjılıq qızmetter: Jusan invest, First Heartland Securities, First Heartland Capital
  • Tamaq öndirisi: Cesna, Sapa nan
  • Astana men Qostanaydağı sauda orındarı: Cesna, Astıqjan 1, Astıqjan 2, Djafar, Universal, Astıqjan Qostanay

Bwdan bölek, "Nazarbaev qorı" Lyuksemburgtegi Pioneer Technologies kompaniyası arqılı Qazaqstandağı iri mobil'di operator Kcell kompaniyasınıñ da 24 payız akciyasın jasırın türde ielengen. Qalay?

2021 jılı qırküyekte "Qazaqtelekom" akciyasınıñ 24 payızın "investorlarğa wsınatının" jariyalağan. Sol kezde Bloomberg "Nazarbaev qorına" tiesili bank akciyanıñ 9 payızın satıp alğanın jazdı. Biraq keyin qalğan akciyanı da "Nazarbaev qorı" ielengen. Bwl jolı olar Lyuskemburgtegi Pioneer Technologies kompaniyasın paydalanğan. Al Pioneer Technologies Lyuksemburgtegi Pioneer Horizon East kompaniyasına qatısı bar. "Nazarbaev qorınıñ" Wlıbritaniyadağı Jusan Technologies kompaniyası osı Pioneer Horizon East kompaniyasına 64 mln dollar investiciya salğan.

Zertteuşiler "Nazarbaev qorı" osınday kürdeli shemamen Kcell kompaniyasına ielik etkenin anıqtadı.

"NWRSWLTAN NAZARBAEV QORI" QIMBAT WŞAQTI QALAY ALĞAN?

Nazarbaev 2019 jılı naurızda prezidenttikten ketken soñ oğan tiesili basqa üş qor da investiciyamen belsendi türde aynalısqan.

2020 jılı 8 tamızda qwnı 100 mln dollar bolatın Airbus ACJ320neo wşağı (Business Insider basılımı bwl wşaq markasın "wşatın penthaus" dep sipattağan) Indianapolisten wşıp şığıp, Cyurih jäne Mal'tada toqtap, Qazaqstan astanasındağı bazasına kelgen.

Bwl wşaqtı "Nwrswltan Nazarbaev qorı" şveycariyalıq kompaniyadan satıp alğan. Qazir Airbus ACJ320neo prezident is basqarmasına qaraytın Berkut Air kompaniyasınıñ flotında. Bwl wşaq qorğa resmi türde tiesili me ol jağı belgisiz. Biraq wşaqtı Nazarbaev qoldanatınına dälelder bar.

2021 jılı 30 mausımda äue kemesi Qazaqstannan Mäskeuge barğan. Bwl küni Kreml' Nazarbaevtıñ Mäskeuge Putinmen kezdesuge kelgenin jazdı. (Kezdesude Nazarbaev "üş jıldan beri prezident emespin, men erkin adammın" degen edi).

Bwl wşaq keyin Qazaqstannıñ işinde de wşqan. Jurnalister eki reys Nazarbaevtıñ turistik habqa jäne arheologiyalıq ob'ektige barğan saparımen say kelgenin anıqtadı.

NAZARBAEVTIÑ QORINA TIESİLİ QONAQ ÜYLER MEN MEDIALAR

Zertteuşiler Nazarbaev qorınıñ aktivteriniñ işinde astanadağı The St. Regis Astana qonaq üyine nazar audarğan. 2017 jılı aşılğan otel'diñ iesi – Turion Investment Group. Bwl kompaniyanıñ akcionerleriniñ qatarında Nazarbaevtıñ küyeubalası, eldegi eñ bay adamdardıñ biri Timur Qwlıbaev bar.

2018 jılı Qwlıbaevtıñ ülesin Nazarbaevtıñ "Demeu" qorına bergen. Al 2021 jılı jeltoqsanda bwl ülesti Qwlıbaev pen onıñ äyeli Dinara Qwlıbaeva (Nazarbaevtıñ qızı) qaytarıp alğan.

OCCRP Nazarbaev qwrğan üş qordıñ ieliginde Burabaydağı Baitas Hotel, Almatıdağı Nurtau gol'f klubı jäne Swissotel Willness Resort qonaq üyi, KTK jäne Astana TV telearnaları, "Karavan" gazeti de barın jazadı.

Astana TV Nazarbaev qwrğan biliktegi "Nwr Otan" partiyasınıñ qaramağındağı "Nwr Media" holdingine qaraydı.

Jurnalister Qazaqstandağı abattandıru kompaniyasınıñ Nazarbaev qorına tiesili ekenin de anıqtağan.

"Bwl kompaniya Nazarbaev prezident bolıp twrğanda, yağni, 2012-2018 jıldarı 6,5 mln dollar tender jeñip alğan" dep jazılğan OCCRP zertteuinde.

Bwdan bölek, zertteude Nazarbaevtıñ tağı bir qorına tiesili Türkiyadağı bes jwldızdı qonaq üy jaylı da aytıladı. Bwl otel' turalı Azattıq öz zertteuin jariyalağan edi.

"Nazarbaev bwl aktivterdiñ barlığın özi prezident bolıp twrğanda qwrğan qayırımdılıq qorlar arqılı basqarıp otır. Qordıñ qwrılğandarı maqsatı Qazaqstan halqına kömektesu edi. Biraq qazaq tilin damıtumen aynalısatın, balalarğa sıylıq taratatın qorlar qwpiya türde ondağan kompaniyanıñ ülesin ielengen" dep jazadı zertteuşiler.

Bwğan deyin OCCRP, Vlast.kz Nazarbaevtıñ "toqalı" Äsel Qwrmanbaevanıñ ofşordağı kompaniyası jaylı şulı zertteuin jariyalağan.

OCCRP bwl zertteuin Qazaqstan qañtardağı qandı oqiğalardan endi es jiya bastağanda, elde elitaaralıq qaqtığıs bolıp jatır degen twsta jariyaladı.

Qañtardıñ basında elde bilikke qarsı narazılıq soñğı tärtipsizdikke wlasıp, kemi 225 adam qaza boldı. Nazarbaevtıñ özi keşe, 18 qañtarda ğana videomälimdeme jasap, özin zeynetkermin dep, "elde elitaaralıq küres joq" degen edi.

Sarapşılar eldiñ qazirgi prezidenti Qasım-Jomart Toqaev qazir biligin nığaytıp jatır dep sanaydı. Biraq Nazarbaev qorlarınıñ jäne jaqındarınıñ milliondağan qarjıları ne bolatını jaylı belgisiz.

12 qañtardağı mäjilis otırısında Toqaev Nazarbaev twsında "belgili bir kompaniyalar men belgili bir adamdar tobı bayıdı" dep mälimdegen edi.