AQŞ-tağı prezident saylauı: Qıtay liderleri kimniñ jeñgenin qalaydı?

AQŞ-tağı prezident saylau älemdik özgerister twsında, aytulı tarihi jağdayda ötkeli jatır. Kezekti saylau AQŞ pen onıñ negizgi odaqtası Europalıq Odaq arasındağı mämilelerdiñ salqındağan twsında, jahandıq indettiñ qarsañında jäne älemniñ aldınğı eki ekonomikası AQŞ-Qıtay qayşılığı kezeñine tws keldi.  AQŞ-tağı sayasi toptar ğana emes, büginge deyin saltanat qwrğan qwndılıqtardıñ arasında da bäseke boluda. Sondıqtan da ol dünie elderiniñ nazarın audarıp otır.

Jahandik indettiñ ıqpalı

Demokrattardıñ ükilegen jüyrigi Jou Bayden bilikke kelse Qwrama Ştattardağı indettiñ taraluına qanday önimdi şara alıp keledi, ol jağı beymälim. Biraq, onıñ qazirgi prezident Donal'd Trampqa qarsı qoldanıp otırğan ötkir qaruı AQŞ-tağı indet jağdayı.

Jasırarı joq, Qwrama Ştattar älemdegi eñ ülken ekonomikağa ie, köp jaqtan köşbasşı el bola twra kezekti indette eñ auır zardap tartqan el boldı. Bwnıñ sebebi pandemiyanıñ alğaşqı kezeñinde prezident Tramptıñ indetke qarsı küresten köri Qıtaydıñ jauapkerşiligine köbirek basımdıq beruinde deytin sarapşılar köp. AQŞ-tıñ memleket basqaru jüyesi men qoğamınıñ meylinşe aşıqtığı bılayğı künde älem elderi üşin ülgi bolıp sanalğanımen, pandemiya kezinde keri äserin körsetti. Bwl Tramptıñ eldegi qoldau reytingine de keri äser etti.

Qazir, Tramptıñ qarsılası Bayden AQŞ-tağı indettiñ zardaptarı üşin Tramp äkimşiligin ayıptaydı. Bwl onıñ saylaudağı Tramptı «twqırtatın» soqqısına aynaldı. Osığan qarap, keybir sarapşılar AQŞ-tağı indet jağdayı Tramp üşin saylauda keri äser etedi dep boljaydı.

AQŞ pen Qıtay sauda soğısınıñ aldında. Foto: Daily Express.

Qıtay ıqpalı jäne Qıtaydağı aqparattıq propoganda

«Qıtaydıñ Covid-19 virusımen küresi Kommunistik partiyasınıñ basqarudağı strategiyalıq jetilgenin körsetti», – dedi jaqında Qıtay basşısı öziniñ resmi mälimdemeleriniñ birinde. Qıtaydıñ avtoritarlıq rejimi men aqparattıq jäne qoğamdıq cenzurası bwğan deyin Qıtaydıñ älemdik imidjine keri äser etkenimen, jahandıq indet kezinde Qıtay üşin oñ äserin berdi. Beyjiñ biligi Qıtaydağı indettiñ taraluın jıldam baqılauğa ala aldı jäne indettiñ taraluına qarsı şaraları önimdiligin körsetti. Nätijesinde Qıtay öziniñ indetke qarsı küres şaraların älem aldındağı imidji qatarında körsetuge tırıstı.

Qazir Qıtaydıñ ekonomikalıq ösimi qayta jandanuda. Äsirese, mausım men qırküyek aylarında Qıtay ekonomikasınıñ ösimi 4,9 payızdı körsetkenin resmi mälimdeme arqılı tarattı. Qıtaydıñ resmi mälimetteriniñ qaşanda şındıqqa qwrılmaytını mälim. Alayda, şeteldik sarapşılar da Qıtaydıñ işki ekonomikalıq belsendiligi birtindep qalıpqa kele jatqanına senedi. Sebebi, indetti tez auızdıqtağan Qıtayda, äsirese işki provinciyalarında ömir süru qalıptı jağdayğa jaqın. Däl qazirgi kezde Qıtayda dükender, tamaqtanu orındarı, mektepter, universitetter aşıq. Önerkäsip salalarında belsendilik qayta oyanıp kele jatqanın BBC-de rastaydı.

Qıtay bwl nätijege aşıq dialogtar, ğılımi talqılar arqılı jetken joq, kerisinşe cenzura men küştik qwrılımdardıñ qatañ baqılauında jetti. Beyjiñniñ memlket basqaruındağı kemşilikter pandemiya twsında artıqşılıqqa aynaldı dese de boladı. Biraq, bwl QKP basqaru jüyesin qoldağan söz emes.

Qıtaydıñ jürgizip jatqan qıtaylıq basqaru jüyesi ğana pandemiyağa önimdi küres jürgize aldı degen propogandasın tura qabıldauğa mülde bolmaydı. Demokratiyalıq jäne aşıqtıqtı jaqtağan Japoniya, Oñtüstik Koreya, Jaña Zelandiya sekildi elder de indetke önimdi twrıstıq berdi. Bwl indetke qarsı küşes üşin totalitarlıq rejim abzılıraq degen Qıtay propogandasın teriske şığaradı.

AQŞ pen sauda, keyinnen diplomatiyalıq jäne strategiyalıq qayşılıqqa kelgen Qıtay üşin de Qwrama Ştattıñ 90-şı prezident saylauınıñ nätijesi mañızdı bolmaq. Qıtayda aqparattar aşıq emes, sondıqtan eldegi jwrtşılıq AQŞ-tağı prezident saylauına qatıstı tek birjaqtı mälimetterdi ğana alıp otır. Qıtaydıñ aqparat qwraldarı qazir öz eliniñ indetke qarsı nätijeli küresi men AQŞ-tağı indet jağdayınıñ auırlığın, prezident saylauı kezindegi taraptardıñ qayım-aytısın, sonday-aq, AQŞ qoğamındağı bölinisterdi basa körsetip jatır. Bılayşa aytqanda, «saylauda kimniñ jeñip şıqqanı mañızdı emes, Amerikalıq basqaru jüyesindegi olqılıqtar aşıqqa şıqtı, älemge bolğan äseri keri ketip jatır» degen sözder qarşa borap ketti.

Beyjiñ biliginiñ qarqındı aqparattıq propogandasınıñ nätijesinde el azamattarınıñ kommunistik rejimge degen senimi arta tüskeni bayqaladı. Bwl turalı şeteldik aqparat qwraldarı da aytıp ötti. Batıs elderi koronavirus indetiniñ saldarımen küresip jatqanda Qıtay öziniñ strategiyalıq qadamdarın bastı jäne jahandıq imidjin tügendeuge tırısıp jattı.

Ne desek te, qazir älemde twraqsızdıq basım. Bwğan deyin ekonomikalıq müddeler qanday da bir ideologiyalıq qayşılıqtardan bilik twradı degen teoriyağa wqsas sözder nıq twruşı edi. Tap qazirgi älemniñ beynesinde bwl sözdiñ özi külkili bolıp şığa keldi. Qıtay men AQŞ qazir tüpki qwndılıqtar üşin ekonomikalıq müddelerdi qayırıp qoyatındarın da körsetti. Äsirese, Qıtay öziniñ bwğan kelgende «ölermen» ekenin bayqattı. Bwl onıñ Qwrama Ştattarğa jasağan «barımta diplomatiyası» äreketteri jäne Tayuanğa jasalğan qısımdardan da körinip twr. Qıtay öziniñ äskeri qadamdarı arqılı öziniñ anıq äskeri qaqtığıstardan da qaşpaytın, keri şeginbeytin el retinde körsetkisi kelgendey. Biraq, bwl Qıtaydıñ şeksiz qwdiretti ekenin bildirmese kerek.

Jou Bayden turalı tosın aqparattar amerikalıqtardı tañ qaldıruda. Bayden men onıñ wlınıñ Qıtaymen baylanısı turalı aqparattar AQŞ-tı kezip jür.

Qıtay biligi AQŞ saylauında kimniñ jeñiske jetkenin qalaydı?

Tramp AQŞ biligine kelgennen keyin Qıtayğa qarsı sayasatın qatañ wstadı. Ol Qıtaydıñ ädiletsiz sauda sayasatın wstanatının, ziatkerlik menşik qwqığın wrlaytının, tehnologiya men ğılımi jañalıqtardı wrlau arqılı öz öndirisin arttıratının aşıq sınadı. Qıtaydıñ halıqaralıq sayasatın da «nesie diplomatiyası» dep ayıptadı. Bılayşa aytqanda Beyjiñ erkin sauda kelisimderinen paydalanıp, öziniñ strategiyalıq müddelerin alğa jıljıttı dep sınadı. Soğan say Tramp äkimşiligi Qıtay tauarlarına jäne onıñ sayasatına qarsı şaralardı iske asırdı.

2018 jıldan bastalğan sauda soğısı eki eldiñ ekonomikasına da öz ıqpalın tigizdi. Keyinnen «Qıtay virusınıñ» tarqaluı da Uaşington men Beyjiñ mämilesin odan sayın uşıqtırdı. Bwdan keyin qıtaylıqtardıñ Tramptıñ AQŞ biliginde qaluın qolday qoyuı eki talay. Köptegen Qıtay azamatı Jou Baydenniñ saylauda jeñiske jetip, Qwrama Ştattardı demokrattardıñ biligine ötuin qalaydı. AQŞ-tıñ barlau qızmeti de Qıtay liderleri Tramptıñ saylauda jeñiluin qalaydı degen mälimetterdi de qorıtındılağan.

Degenmen, Qıtaydağı keybir sayasattanuşılar bwğan wqsamaytın közqarastıñ wşın şığardı. Olardıñ pikirinşe, Qıtay liderleri AQŞ-tağı prezident saylauında Tramptıñ qaytalay jeñiske jetkenin qalaydı. Olardıñ pikirinşe, Tramp Qıtayğa qarsı qatañ sayasat wstanıp, Qıtaydıñ sauda sayasatına tosqauıl qoyğanımen, ol Baydenge qarağanda AQŞ qoğamında köbirek bölinisti jarattı. Bwğan qosa, Tramp twsında Qwrama Ştattar birqatar halıqaralıq kelisimderden birjaqtı bas tarttı, bwl äreketter AQŞ-tıñ halıqaralıq bedelin älsiretti, säykesinşe Qıtaydı jahandıq liderge jaqındata tüsti dep sanaydı.

Tramptıñ qarsılası Jou Bayden Qıtaymen tığız mämileni jaqtap keledi, sol üşin ol keybir sayasi toptar, qoğam müşeleri jağınan sınğa wşırap ta jür. Bwnday wstanım Beyjiñge mayday jağarı anıq, alayda domokratiyalıq qwndılıqtardı biik bağalaytın Jou Bayden kelse Qıtayğa qarsı qısım tipti de küşeyip ketui mümkin degen qauiptenuleri de bar.

Qıtayda qazirgi kommunistik biliktiñ jüyesine degen senim küşeyip jatqanımen, eldegi közi aşıq jastar äli de AQŞ qwndılıqatarın jaqtaytını anıq. Sebebi, soñğı on jıldağı Qwrama Ştattarda oqığan qıtaylıq studentterdiñ sanı qazirgi Almatı qalasınıñ halıq sanınan eki esege köp. Olar AQŞ-tağı aşıq qoğam men Qıtaydağı qwrsaulı qoğamnıñ parqın körgender, bäri derlik AQŞ basqaru jüyesin qoldamağan künde de qwndılıqtarına degen qızığuşılığı joğarı.

Sonımen

Sonımen, AQŞ-tağı prezident saylauı tarihi bwrılıs kezeñine tws kelip twr. Saylau nätijesi qalay bolsa da ol AQŞ qana emes, jahandıq ekonomika  men diplomatiyalıq baylanıstarğa öz ıqpalın tigizeli. Qıtay men AQŞ qayşılığınan qarağanda, saydauda kim jeñse de AQŞ-Qıtay mämilesi jaqın arada oña qoymaq emes. Demokratiyalı qwndılıqtardı bastı orınğa qoyğan Jou Baydan prezident bolsa Qıtaymen saudadağı mälime jwmsarğanımen, adam qwqığı jäne erkindikti qoldau maqsatında Qıtaydıñ Şıñjañdağı, Tibettegi äreketterine qısımdı küşeytui bek mümkin.

Qazirgi Qıtay rejimi twtastay bir däuirlerdi almastıruğa asığıp jatqanday. Olar adamzatqa ortaq qwndılıqtarda köş bastap twratın AQŞ-tağı qwndılıqtardıñ şayqala tüsuin qalasa kerek.

 “The Qazaq Times”