ەكس پرەزيدەنت قايىرىمدىلىق قورلار ارقىلى قالاي بايىدى؟

نازارباەۆ جايلى بۇل زەرتتەۋدە نە ايتىلادى؟ ماڭىزدى تۇستارىن شولىپ شىعايىق.

زەرتتەۋدە قازاقستانداعى باق قايىرىمدى ىستەرىن ماقتاپ جار سالاتىن نازارباەۆقا تيەسىلى قورلار قىمبات وتەل، جەكە ۇشاق، گولف الاڭى، ساۋدا ورتالىقتارى، تەلەكانالدار مەن بانكتەردى يەلەنىپ وتىرعانى جازىلعان. OCCRP نازارباەۆ قورىنا تيەسىلى اكتيۆتەردە كەمى 7,8 ملرد دوللار بارىن انىقتاعان.

"قاعاز جۇزىندە بۇل بايلىقتار نازارباەۆقا تيەسىلى ەمەس، بىراق ول قۇرۋشى رەتىندە قورلاردى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. زاڭگەرلەر قورلاردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى شەشىمدەردى نازارباەۆتىڭ ءوزى قابىلدايتىنىن ايتادى. قورلار ەسەپ بەرمەيدى، ال ولاردىڭ اقشالارى شەتەلدەگى كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردا جاسىرىلعان" دەپ جازادى زەرتتەۋ اۆتورلار.

زەرتتەۋدە نازارباەۆتىڭ ءوزى قۇرعان "قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى – ەلباسى" قورى (2021 جىلى جابىلعان), "نازارباەۆ قورى", "نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى", "دەمەۋ قورى" جانە "ەلباسى" (2021 جىلى اشىلعان) قورى جايلى ايتىلادى.

ازاتتىق OCCRP زەرتتەۋىنىڭ ەڭ ماڭىزدى تۇستارىن ۇسىنادى.

"نازارباەۆ قورى" ميللياردتاردى قانداي سحەمامەن يەلەنگەن؟

2011 جىلى قازاقستاندا زاڭ قابىلدانىپ، "نازارباەۆ قورىنا" "نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى" (نۋ) مەن "نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىن" (نزم) قارجىلاندىرۋ مىندەتتەلگەن. بۇعان قوسا، نۋ مەن نزم جىل سايىن مەملەكەتتەن 5 ملرد دوللار الادى.

كەيىن نۋ مەن نيش-تەگى ەكى قور Pioneer Capital Invest ينۆەستيتسيالىق حولدينگ قۇرادى. كەيىن Pioneer Capital حولدينگىنىڭ 75 پايىزىن "نازارباەۆ قورى" يەلەنەدى (2021 جىلى 62 پايىز دەپ وزگەرتىلگەن). وسىدان سوڭ Pioneer Capital نازارباەۆتىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ وتباسىنا تيەسىلى "تسەسنابانكتى", ۇيالى تەلەفون وپەراتورىن، ونلاين-ساۋدا پلاتفورماسىن، قويمالار، ساۋدا ورتالىقتارىن، ماكارون شىعاراتىن "تسەسنا" فابريكاسىن ساتىپ العان.

2020 جىلى نازارباەۆ قورى Jusan Technologies حولدينگتىك كومپانياسىن قۇرىپ، ونى ۇلىبريتانيادا تىركەيدى. ارتىنشا Pioneer Capital يەلىگىندەگى بانكتەردى، قويمالاردى، ساۋدا ورتالىقتارىن جانە بارلىق اكتيۆىن وسى Jusan Technologies كومپانياسىنا اۋدارعان.

قازىر Jusan Technologies كومپانياسىندا مىنا تومەندەگى كومپانيالار بار. بۇل اكتسيالاردىڭ اكتيۆى 7,8 ملرد دوللاردى قۇرايدى. بۇل كومپانيانىڭ يەلىگىندە مىنا اكتيۆتەر بار:

• قازاقستان، رەسەي، قىرعىزستانداعى بانكتەر: Jusan bank, وپتيما بانك، ازيا-تىنىق مۇحيت بانكى، ەكسپوكرەديت بانك (ساتىلعان)
• ونلاين دۇكەندەر: JMart.kz جانە Jmart.ru
• ءموبيلدى وپەراتورلار: Kcell, Jusan Mobile
• لوگيستيكا: Astana Cargo Service, استىق لوگيستيكا، كۋنار-ترەيد
• قارجىلىق قىزمەتتەر: Jusan invest, First Heartland Securities, First Heartland Capital
• تاماق ءوندىرىسى: تسەسنا، ساپا نان
• استانا مەن قوستانايداعى ساۋدا ورىندارى: تسەسنا، استىقجان 1, استىقجان 2, دجافار، ۋنيۆەرسال، استىقجان قوستاناي

بۇدان بولەك، "نازارباەۆ قورى" ليۋكسەمبۋرگتەگى Pioneer Technologies كومپانياسى ارقىلى قازاقستانداعى ءىرى ءموبيلدى وپەراتور Kcell كومپانياسىنىڭ دا 24 پايىز اكتسياسىن جاسىرىن تۇردە يەلەنگەن. قالاي؟

2021 جىلى قىركۇيەكتە "قازاقتەلەكوم" اكتسياسىنىڭ 24 پايىزىن "ينۆەستورلارعا ۇسىناتىنىن" جاريالاعان. سول كەزدە Bloomberg "نازارباەۆ قورىنا" تيەسىلى بانك اكتسيانىڭ 9 پايىزىن ساتىپ العانىن جازدى. بىراق كەيىن قالعان اكتسيانى دا "نازارباەۆ قورى" يەلەنگەن. بۇل جولى ولار ليۋسكەمبۋرگتەگى Pioneer Technologies كومپانياسىن پايدالانعان. ال Pioneer Technologies ليۋكسەمبۋرگتەگى Pioneer Horizon East كومپانياسىنا قاتىسى بار. "نازارباەۆ قورىنىڭ" ۇلىبريتانياداعى Jusan Technologies كومپانياسى وسى Pioneer Horizon East كومپانياسىنا 64 ملن دوللار ينۆەستيتسيا سالعان.

زەرتتەۋشىلەر "نازارباەۆ قورى" وسىنداي كۇردەلى سحەمامەن Kcell كومپانياسىنا يەلىك ەتكەنىن انىقتادى.

"نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى" قىمبات ۇشاقتى قالاي العان؟

نازارباەۆ 2019 جىلى ناۋرىزدا پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەن سوڭ وعان تيەسىلى باسقا ءۇش قور دا ينۆەستيتسيامەن بەلسەندى تۇردە اينالىسقان.

2020 جىلى 8 تامىزدا قۇنى 100 ملن دوللار بولاتىن Airbus ACJ320neo ۇشاعى (Business Insider باسىلىمى بۇل ۇشاق ماركاسىن "ۇشاتىن پەنتحاۋس" دەپ سيپاتتاعان) يندياناپوليستەن ۇشىپ شىعىپ، تسيۋريح جانە مالتادا توقتاپ، قازاقستان استاناسىنداعى بازاسىنا كەلگەن.

بۇل ۇشاقتى "نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى" شۆەيتساريالىق كومپانيادان ساتىپ العان. قازىر Airbus ACJ320neo پرەزيدەنت ءىس باسقارماسىنا قارايتىن Berkut Air كومپانياسىنىڭ فلوتىندا. بۇل ۇشاق قورعا رەسمي تۇردە تيەسىلى مە ول جاعى بەلگىسىز. بىراق ۇشاقتى نازارباەۆ قولداناتىنىنا دالەلدەر بار.

2021 جىلى 30 ماۋسىمدا اۋە كەمەسى قازاقستاننان ماسكەۋگە بارعان. بۇل كۇنى كرەمل نازارباەۆتىڭ ماسكەۋگە پۋتينمەن كەزدەسۋگە كەلگەنىن جازدى. (كەزدەسۋدە نازارباەۆ ء"ۇش جىلدان بەرى پرەزيدەنت ەمەسپىن، مەن ەركىن اداممىن" دەگەن ەدى).

بۇل ۇشاق كەيىن قازاقستاننىڭ ىشىندە دە ۇشقان. جۋرناليستەر ەكى رەيس نازارباەۆتىڭ تۋريستىك حابقا جانە ارحەولوگيالىق وبەكتىگە بارعان ساپارىمەن ساي كەلگەنىن انىقتادى.

نازارباەۆتىڭ قورىنا تيەسىلى قوناق ۇيلەر مەن مەديالار

زەرتتەۋشىلەر نازارباەۆ قورىنىڭ اكتيۆتەرىنىڭ ىشىندە استاناداعى The St. Regis Astana قوناق ۇيىنە نازار اۋدارعان. 2017 جىلى اشىلعان وتەلدىڭ يەسى – Turion Investment Group. بۇل كومپانيانىڭ اكتسيونەرلەرىنىڭ قاتارىندا نازارباەۆتىڭ كۇيەۋبالاسى، ەلدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى تيمۋر قۇلىباەۆ بار.

2018 جىلى قۇلىباەۆتىڭ ۇلەسىن نازارباەۆتىڭ "دەمەۋ" قورىنا بەرگەن. ال 2021 جىلى جەلتوقساندا بۇل ۇلەستى قۇلىباەۆ پەن ونىڭ ايەلى دينارا قۇلىباەۆا (نازارباەۆتىڭ قىزى) قايتارىپ العان.

OCCRP نازارباەۆ قۇرعان ءۇش قوردىڭ يەلىگىندە بۋرابايداعى Baitas Hotel, الماتىداعى Nurtau گولف كلۋبى جانە Swissotel Willness Resort قوناق ءۇيى، كتك جانە Astana TV تەلەارنالارى، "كاراۆان" گازەتى دە بارىن جازادى.

Astana TV نازارباەۆ قۇرعان بيلىكتەگى "نۇر وتان" پارتياسىنىڭ قاراماعىنداعى "نۇر مەديا" حولدينگىنە قارايدى.

جۋرناليستەر قازاقستانداعى اباتتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ نازارباەۆ قورىنا تيەسىلى ەكەنىن دە انىقتاعان.

"بۇل كومپانيا نازارباەۆ پرەزيدەنت بولىپ تۇرعاندا، ياعني، 2012-2018 جىلدارى 6,5 ملن دوللار تەندەر جەڭىپ العان" دەپ جازىلعان OCCRP زەرتتەۋىندە.

بۇدان بولەك، زەرتتەۋدە نازارباەۆتىڭ تاعى ءبىر قورىنا تيەسىلى تۇركياداعى بەس جۇلدىزدى قوناق ءۇي جايلى دا ايتىلادى. بۇل وتەل تۋرالى ازاتتىق ءوز زەرتتەۋىن جاريالاعان ەدى.

"نازارباەۆ بۇل اكتيۆتەردىڭ بارلىعىن ءوزى پرەزيدەنت بولىپ تۇرعاندا قۇرعان قايىرىمدىلىق قورلار ارقىلى باسقارىپ وتىر. قوردىڭ قۇرىلعاندارى ماقساتى قازاقستان حالقىنا كومەكتەسۋ ەدى. بىراق قازاق ءتىلىن دامىتۋمەن اينالىساتىن، بالالارعا سىيلىق تاراتاتىن قورلار قۇپيا تۇردە ونداعان كومپانيانىڭ ۇلەسىن يەلەنگەن" دەپ جازادى زەرتتەۋشىلەر.

بۇعان دەيىن OCCRP, Vlast.kz نازارباەۆتىڭ "توقالى" اسەل قۇرمانباەۆانىڭ وفشورداعى كومپانياسى جايلى شۋلى زەرتتەۋىن جاريالاعان.

OCCRP بۇل زەرتتەۋىن قازاقستان قاڭتارداعى قاندى وقيعالاردان ەندى ەس جيا باستاعاندا، ەلدە ەليتاارالىق قاقتىعىس بولىپ جاتىر دەگەن تۇستا جاريالادى.

قاڭتاردىڭ باسىندا ەلدە بيلىككە قارسى نارازىلىق سوڭعى تارتىپسىزدىككە ۇلاسىپ، كەمى 225 ادام قازا بولدى. نازارباەۆتىڭ ءوزى كەشە، 18 قاڭتاردا عانا ۆيدەومالىمدەمە جاساپ، ءوزىن زەينەتكەرمىن دەپ، "ەلدە ەليتاارالىق كۇرەس جوق" دەگەن ەدى.

ساراپشىلار ەلدىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازىر بيلىگىن نىعايتىپ جاتىر دەپ سانايدى. بىراق نازارباەۆ قورلارىنىڭ جانە جاقىندارىنىڭ ميلليونداعان قارجىلارى نە بولاتىنى جايلى بەلگىسىز.

12 قاڭتارداعى ءماجىلىس وتىرىسىندا توقاەۆ نازارباەۆ تۇسىندا "بەلگىلى ءبىر كومپانيالار مەن بەلگىلى ءبىر ادامدار توبى بايىدى" دەپ مالىمدەگەن ەدى.