«Oyan, Qazaqstan» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى شىنايى ساياسي رەفورما جۇرگىزۋ مەن رەپرەسسيانى توقتاتۋدى تالاپ ەتىپ ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. 

12 مامىردا ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ بيۋروسىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا  بەلسەندى، جۋرناليست اسەم جاپيشەۆا، بەلسەندى، سۋرەتشى جانەل شاحان، كاسىپكەر، بەلسەندى بەيبارىس تولىمبەك، ەكونوميست، بەلسەندى راۆكات مۇحتاروۆ جانە قۇقىق قورعاۋشى، بەلسەندى ينگا يمانباي قاتىستى.

اسەم جاپيشەۆا «Oyan, Qazaqstan» قوزعالىسى 2019 جىلى قۇرىلعان ساتتەن باستاپ ۇيىم مۇشەلەرىنە بيلىك تاراپىنان ءتۇرلى قىسىمدار جاسالعانىن جانە ونىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

– بۇرىن ءبىزدىڭ داۋىسىمىزدى نازارباەۆ پەن «نۇروتان» ۇرلاسا، قازىر توقاەۆ پەن «امانات» ۇرلاۋدا. دارحان مەن ۆلادا وتىرىك ايتقان جوق. قازاقستان تاريحىندا بىردە-ءبىر رەت اشىق، ءادىل سايلاۋ وتكەن جوق. ءبىز ساياسي بەلسەندىلەردى قۋدالاۋدى، دارحان شاريپوۆ پەن ۆلادا ەرمولچەۆانى بوساتۋدى تالاپ ەتەمىز، – دەدى جاپيشەۆا.

بۇدان بولەك، اسەم جاپيشەۆا كۇشتىك قۇرىلىم تاراپىنان بوپسالاۋ بولاتىن ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، قۇزىرلى ورگاندار بەلسەندىلەردىڭ بارلىعىنىڭ ۇستىنەن الدىن الا ءىس قوزعاپ قويعان. ولار وسىنى كورسەتۋ ارقىلى بەلسەندىلەردى قورقىتقىسى كەلەدى.

– ءبىزدىڭ ارقايسىمىزدىڭ ۇستىمىزدەن ءىس قوزعالعان. ول ىستەر ءوز ۋاقىتىن كۇتىپ جاتىر. ۋاقىتى كەلگەندە ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن ءىس قوزعاي سالادى، – دەدى ول.

اسەم جاپيشەۆانىڭ ءسوزىن جانەل شاحان دا راستادى. ونىڭ سوزىنشە، پوليتسيا بولىمشەسىندە پوليتسەيلەر كامەرالاردى ارالاپ كورسەتىپ، "وسىندا وتىرعىڭ كەلە مە؟" دەپ پسيحولوگيالىق قىسىم كورسەتكەن.

– ارون اتابەككە ارنالعان اكتسيادا مەن ولەڭ وقىدىم. وسىدان كەيىن مەنىڭ ۇيىمە حات كەلدى. وندا "وتباسى مۇشەلەرىڭنىڭ ءبىرى قۇبىجىق بولادى" دەپ جازىلعان. بۇل تىكەلەي قوقان-لوقى دەپ ەسەپتەيمىن...، – دەدى شاحان.

بۇعان دەيىن قوزعالىس مۇشەلەرى دارحان شاريپوۆ پەن ۆلادا ەرمولچەۆا «بەيبىت جيىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ زاڭىن بۇزۋ» بابى بويىنشا 15 تاۋلىككە قامالعان. كەشە، 11 مامىردا ەرمولچەۆانىڭ قاماۋدا اشتىق جاريالاعانى جونىندە اقپارات تارادى. ول وزىنە تاعىلعان ايىپپەن جانە سوت شەشىمىمەن كەلىسپەيدى.

راۆكات مۇحتاروۆ دارحان شاريپوۆ پەن ۆلادا ەرمولچەۆانىڭ ۇستالۋىنىڭ ساياسي استارى بار دەيدى. ونىڭ سوزىنشە، بەلسەندىلەر سايلاۋعا قارسى پيكەت وتكىزگەندە ەشقانداي زاڭ بۇزباعان.

 – دارحان دا، ۆلادا دا ەشقانداي زاڭ بۇزعان جوق. ولار وزدەرىنىڭ كونستيتۋتسيادا جازىلعان قۇقىعىن پايدالاندى. بەلسەندىلەردى ۇستاۋدىڭ ساياسي استارى بار دەپ ەسەپتەيمىن، – دەدى ول.

جيىن بارىسىندا بەلسەندى بەيبارىس تولىمبەك «Oyan, Qazaqstan» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلعان ساتتەن باستاپ تالاپ ەتىپ كەلە جاتقان باستامالارىن قىسقاشا توقتالدى.

ءبىز شىنايى دەموكراتيالىق وزگەرىستەرگە تومەندەگى پرينتسيپتەرگە سۇيەنە وتىرىپ جەتەمىز:

1. ءبىز، بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتۋدى، سونداي-اق بارلىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەردى توقتاتۋدى تالاپ ەتەمىز. ءار ادام ءسوز بوستاندىعىنا جانە ءوزىنىڭ جەكە كوزقاراسىن بىلدىرۋگە، كەز-كەلگەن اقپاراتقا قول جەتكىزۋگە جانە ونى تاراتۋعا، سونداي-اق بەيبىت جينالىستاردى وتكىزۋگە جانە بىرلەسۋ بوستاندىعىنا قۇقىلى. بۇل ءۇشىن ەشبىر ازامات قۋدالانباۋى، تۇتقىندالماۋى نەمەسە سوتتالماۋى كەرەك.

2. كونستيتۋتسيانى قوسا العانداعى ازاماتتاردىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن قازىرگى تاڭدا شەكتەيتىن بارلىق زاڭدار ادام قۇقىقتارىنىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا، زاڭ ۇستەمدىگى قاعيداسىنا سايكەستەندىرىلۋى ءتيىس.

3. بيلىكتىڭ ءبولىنۋى قاعيداسىن ۇستانا وتىرىپ، پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا ءوتۋ قاجەت. بۇل اشىق جانە بارلىق بيلىك تارماقتارىنىڭ تەپە-تەڭدىگى ساقتالعان جۇيە قۇرۋدىڭ ايىرىلماس بولىگى. قۋاتتى پارلامەنتاتقارۋشى بيلىكتى قۇرادى جانە تىكەلەي، بىر مانداتتى وكرۋگتەر ارقىلى سايلاۋ وتكىزۋ ارقىلى جاساقتالادى. شەكسىز بيلىككە يە پرەزيدەنت ينستيتۋتى جويىلۋى ءتيىس. شامادان تىس كۇشتىڭ ءبىر قولدا شوعىرلانۋى زورلىق-زومبىلىق پەن اۆتوريتاريزمگە الىپ كەلەتىنى انىق.

4. ءبىز، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇددەلەرىن قۇرمەتتەۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتەمىز. بىزگە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ تولىققاندى جۇيەسى قاجەت. ءماسليحاتتار ماجوريتارلىق جۇيە ارقىلى سايلانۋى ءتيىس جانە ولاردىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتۋ كەرەك. بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەر تىكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلانۋى ءتيىس.

5. ءبىز، بۇكىل سايلاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدى تالاپ ەتەمىز. بۇل جۇيە شىنايى جانە ءادىل سايلاۋ وتكىزۋ جونىندەگى حالىقارالىق ستاندارتتارعا جانە دەموكراتيالىق قوعامداعى مىندەتتەمەلەرگە سايكەس بولۋى كەرەك.

6. ءبىز، سوت بيلىگىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سوت جۇيەسىن تۇگەلدەي رەفورمالاۋدى جانە پرەزيدەنتتىڭ سۋديالاردى تاعايىنداۋدان باس تارتۋىن تالاپ ەتەمىز. قازىلار القاسىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسىن ەنگىزۋ كەرەك.

7. پوليتسيا قوعام (بۇقارا) مەن پارلامەنتكە ەسەپ بەرۋى ءتيىس. ونىڭ بار مىندەتى - زاڭ مەن ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ جانە قىلمىسقا قارسى كۇرەس. پوليتسيا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن شەكتەۋ ءۇشىن پايدالانىلماۋى كەرەك.

8. ءبىز، مەملەكەتىمىزدىڭ بارلىق ينستيتۋتتارى ءۇشىن ءتيىمدى باسقارۋ پرينتسيپتەرىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتەمىز. بارلىق بيلىك ورگاندارىنىڭ قىزمەتى اشىق بولۋى قاجەت جانە قوعامعا ەسەپ بەرۋى كەرەك. بۇل - جەمقورلىقتى جەڭۋدىڭ جالعىز جولى.

9. ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ ءۇشىن، بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارىنا وكىلەتتىلىكتىڭ تەڭدەي ءبولىنۋى مەن تاۋەلسىز باقىلاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ ساياسي قۇرىلىمىنىڭ رەفورماسى نەگىزىندە تاۋەلسىز كوميسسيا قۇرىلۋى ءتيىس.

«Oyan, Qazaqstan» قوزعالىسى 2019 جىلى بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەننەن كەيىن قۇرىلعان. سوڭعى ءتورت جىلدا قوزعالىس ونداعان نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىردى. ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت جانە پارلامەنت سايلاۋىنا قارسىلىق، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنە نارازىلىق بار. ۇيىم بەلسەندىلەرى بىرنەشە رەت ۇستالىپ، كۇشتىك قۇرىلىم تاراپىنان ءتۇرلى قىسىمدار مەن قورقىتۋلارعا ۇشىرادى.