Photo: Sputnik.kz

Birer kün bwrın ğana Qazaqstannıñ 120 sarbazı Livanğa bitimgerşilik maqsatta attanıp ketti. Olardıñ mindeti – eldegi qauipsizdikti qadağalap, Ündistan äskerilerimen birge tize qosıp qimıldau. Osı orayda bwğan deyin qazaqstandıq äskerdiñ qanşa ret bitimgerşilik maqsatta şekara asqanın sanamalap kördik.

Qazaq tarihındağı qaralı kezeñ

Qazaqstan armiyası täuelsizdik ala sala şet memleketterge äskeri kömek körsetuge kirisip ketti. Qorğanıs salasınıñ qwlşınısı 1992 jıldan bastaldı. Anığında Täjikstandağı azamat soğısı 1992 jılı 5 mamırda bastalğan. Sol jıldıñ jeltoqsan ayında QR Joğarğı Keñesi arnayı qaulı şığardı da, 100 adamdıq batal'on täjik-auğan şekarasına qaray attanıp ketti. Täjik jerindegi azamat soğısı bes jıl uaqıtqa sozılıp, eldegi tınıştıq ornay qoymadı. Şın mäninde qos tarap 1997 jılı tatulasqanımen bizdiñ äskeriler ol elde 2001 jılğa deyin boldı. Osı uaqıt işinde täjik jerinde 8 mıñnan astam qazaqstandıq äskeri mindetin ötedi. Ökinişke qaray, osı bir alğaşqı bitimgerşilik saparı qazaq eline auır soqqı bolıp tidi. Biz 43 äskeriden ayırılıp, 100 adam auır jaralandı. Äsires, 1995 jıldıñ 7 säuirinde bolğan qandı qırğın Qazaqstan tarihındağı asa bir qaralı kezeñ bolıp qaladı. Darvaz audanındağı Pşihavr sayında 7 rota täjik islam oppoziciya küşteriniñ qorşauına tüsip qalıp, bes sağatqa sozılğan atıstan 17 qazaqstandıq äsker qaza tabadı.

Är säuir ayı kelgen sayın elimizdiñ qarulı küşteri täjik jerinde qaza tapqan sarbazdarımızdı qwrmetpen eske alıp, ruhına qwran bağıştap twradı.

Bwdan keyin bizdiñ äskeriler Iraktağı operaciyalarğa qatıstı. Irak jerinde 2003 jıldıñ 19 tamızınan bastap 290 qazaqstandıq äsker men oficerler bitimgerşilik maqsatta jwmıs istedi. Otandastarımız ol jaqta minalanğan aumaqtardı zalalsızdandırumen, oq-däriler jasırınğan jerlerdi, auız sudı tazartumen jäne jergilikti twrğındarğa medicinalıq kömek körsetumen aynalısqan.

Ärine, qazaq äskerleriniñ soğıstıñ oşağına aynalğan ölkede jüruine birqatar otandastarımız qarsılıq ta tanıttı. Uayım da jedi. Biraq bwyrıqtıñ atı bwyrıq. Bes jıl işinde bizdiñ äskerler 4 millionnan astam jarılğış zattardıñ közin joyıp, 6 718 kub metr sudı tazartqan. Sondıqtan bizdiñ qarulı küşter Irak eline ülken kömek körsetti dep aytuğa tolıq negiz bar.

Degenmen bwl eldegi operaciya da qayğısız bolğan joq. 2005 jıldıñ 9 qañtarında äue bombaların tüsiru kezinde jarılıs orın alıp, kapitan Qayrat Qwdabaev qaza taptı. Odan bölek tağı tört qazaqstandıq jaralandı. Qazaqstan qarulı küşteriniñ Iraktağı bitimgerşilik missiyası 2008 jıldıñ 20 qazanında resmi türde ayaqtaldı.

Qazaqstan keskilesken şayqas jürip, künde bomba jarılıp, qandı maydanğa aynalğan aymaqtarğa äsker jiberudi bwdan keyin de toqtatpaytın sıñay tanıttı. El biligi 2000 jıldardıñ bas kezinen bastap Auğanstanğa äskeri kömek attandırudı ara-twra aytıp qalatın. Biraq «mäñgilik soğıs mekeni» sekildi körinetin auğan dalasına äsker attandıru – qarulı küşterdi qaytpas saparğa şığarıp salumen birdey körinetin. Sondıqtan ba qoğam arasında bwğan qatıstı aşıq qarsılıqtar da bolıp jattı. Aqırı bwl mäsele 2009 jılğa taman küşeye tüsti. Onıñ üstine NATO resmi şaqırtu da jibergen. Biraq Qazaqstan bwl uaqıtta äskerilerdiñ tolıq soğıs dayındığında emes ekenin eskerip, keyinge şegerdi. 2011 jılı mäjilis NATO-men ıntımaqtastıq ayasında Auğanstanğa äsker jiberudi qoldaytın zañ jobasın maqwldap jiberdi. Alayda qızığı sol – zañ qabıldanğannan keyin de bizdiñ äskerler auğan jerine jiberilmedi. Bälkim, qoğamnıñ qarsılığına qwlaq astı. Mümkin äldebir sayasi ne äskeri mäsele kedergi boldı. Odan keyin bwl swraq birjola tınşıdı.

Al 2014 jıldıñ qaraşasında memleket qorğanıs ministrligi qazaqstandıq bitimgerşilik tobınıñ Batıs Saharağa BWW missiyası ayasında äskeri baqılauşı retinde attanatının mälimdedi. «Qazbat» batal'onı qwramında Batıs Saharağa Baqtiyar Aqbalaev, Temirlan Müsäripov jäne Talğat Tasbolatovtar attandı.

Sonday-aq 2015 jılı bizdiñ bitimgerşilik äskerler tobı Kot-d`Ivuar eline de barıp qaytı. Aqılbay Qwsayınov pen Rüstem Süleymenov äuede jäne jerde patruldik baqılau jasaumen aynalısıp, 2016 jılı aman-esen elge oraldı.

Livan saparı qaterli emes pe?

 Livanğa äsker jiberu turalı da sözdiñ qozğalğanına biraz uaqıt bolğan. Bwl turalı eks qorğanıs ministri Säken Jaswzaqov ta pikir bildirgen edi.

«Qazbattıñ 30 sarbazı Ündistanğa barıp, arnayı jattığulardan ötti. Olar äskeri qaqtığıstarğa tikeley aralaspaydı, tek bitimgerşilik missiyasımen ğana aynalısadı. İstegen şaruaların BWW-na bayandap otıradı. Eger bizge wsınıs tüsetin bolsa äskerlerimiz Siriya jerine de attanuğa dayın» degen bolatın.

Qazir Livan jerindegi sayasi jağdaydı twraqtı deuge kelmeydi. Ol jaqta da sunitter men şiitterdiñ bitispes dauı jalğasuda. Eldegi işki jağdaydı sarapşılar birqalıptı dep atağanımen, Izrail'men şekaradağı mäsele äli bir retke tüspey twr. Halıqtıñ tınışın qaşırıp twrğanı da osı. Eki el arasında aumaqtıq twtastıqqa qatıstı eki jaqtı közqaras äli künge äskeri qaqtığıstardıñ tuındauına ıqpal etip keledi. Memleketter arasında diplomatiyalıq baylanıs ornamağan. Izrail' zañı boyınşa Livan – «dwşpan memleket». Memleketter arasındağı şekara wzındığı 81 şaqırımdı qwra  ydı. Bir-eki kün bwrın ğana Izrail' BAQ-tarı Izrail'diñ Livanğa şabuıl jasauı mümkin ekeni turalı aqparat taratıptı. Eger Livan biligi küş alıp kele jatqan «Hezbolla» wyımına eşqanday qarsılıq tanıta almasa, Izrail' atalmış wyımnıñ nısandarına şabuıl jasamaq. Sayasi sarapşı Islam Kuraevtıñ aytuınşa, däl qazir Livanğa bitimgerşilik missiya kerek.

«Izrail'men şekarada äsker küşi qajet-aq. Sebebi, Livan şekaranı qauipsiz etip, sosın özderi memlekettiñ işki şaruasımen dwrıstap aynalısudı qalaydı. Sol arqılı şekaradağı äsker qızmetine jwmsalatın şığındı ünemdeydi. Qazaqstan äskerleri bwğan deyin birneşe eldegi operaciyalarğa qatısıp, täjiribe jinadı. Degenmen Livandağıday asa qauipti şekara jağdayında, qaru-jaraq köp mölşerde jinaqtalğan, bosqındar köptep sanalatın aymaqta missiya orındau oñayğa tüspeydi» deydi ol otandıq BAQ-qa bergen swhbatında.

Äskeri sala mäselelerine qatıstı qızığuşılıq tanıtatın Zañğar Altaydıñ aytuınşa, äskerilerdiñ Livanğa attanuı qwptarlıq jağday.

«Mwnday äskeri jağdaylar qızu jürip jatqan ölkege barıp, türli operaciyalarğa aralasu arqılı soğıs täjiribesin meñgeredi. Bizdiñ armiya täjiribesiz emes. Irakta da, Täjikstanda da boldı. Qanşama minanı tazaladı. Sarbazdar mwnday jerlerdi körip, sezinui kerek. Tınıştıq ömirde jüre berse, ayaq astı tötenşe jağday tuındağanda abdırap qalsa tağı bolmaydı ğoy. Sondıqtan mwnday bitimgerşilik operaciyaların – dayındıq, operativti şabuıldarğa boy üyretu dep tüsinuimiz kerek. Soğısqa tikeley aralaspasa da, qarudı qalay paydalanatının körip, tüysinip qaytsa onıñ özi mol täjiribe. Ärine, qauip deñgeyi öte joğarı. Onday jerlerdegi äskeri qimıldardan payda bolatın tragediyalardan eşkim de saqtandırılmağan. Bizdiñ äskerler de nege bara jatqanın, qayda bara jatqanın tolıq tüsingen. Sol sebepti, olar psihologiyalıq jäne fizikalıq qatañ dayındıqtan sürinbey ötken jandar. Sondıqtan biz olarğa senemiz. Aman-esen keluin tileymiz» deydi ol.

Osı mäselege oray belgili sayasattanuşı Ashat Qasenğali de äleumettik jelide öz pikirin bildirgen. Ol osı jolğı saparğa sarbazdarımızdı attandıru – ülken qauip pen ülken täuekelge bas tigu dep esepteydi.

«120 sarbazdıñ Livanğa ketui qauiptirek siyaqtı. Livan – terrorlıq toptardıñ bir ordası. Twraqsız, jan-jağın soğıs otı şarpığan, al özinde äne-mine twtanayın dep twrğan memleket. 120 jigittiñ bäri sau qaytsa igi. Solardıñ işinde bir biik minberdegi şeneuniktiñ balası bar ma eken?! Wlıbritaniya hanzadası Auğanstanğa barıp, talibtermen soğısıp keldi ğoy...Bizdiñ dökeyler öz balaların eşqaşan ondayğa jibermes» dep jazadı ol.

Zañda qalay jazılğan?

 Qazaqstan sarbazdarınıñ şet elderdegi äskeri operaciyalarğa qatısuın qamtamasız etetin arnayı zañ bar. 2015 jılı mamır ayında parlament qoldağan «Bitimgerşilik qızmeti turalı» zañğa prezident Nwrswltan Nazarbaev qol qoydı.

Zañ boyınşa el prezidenti qazaqstandıq äskerilerdiñ bitimgerşilik operaciyalarına qatısuı turalı wsınıstı parlamentke jolday aladı. Keyin parlament osığan oray şeşim qabıldaydı. Qwjatta körsetilgendey bitimgerşilik küşterge qarjı el ükimetinen nemese BWW men halıqaralıq wyımdardan bölinedi. Sonımen qatar bitimgerşilik operaciyaların qarjılandırudı moynına alğan seriktes elder de qol wşın sozuı tiis.

Qorğanıs ministrligi bitimgerşilik operaciyalarına qatısıp jatqan sarbazdardıñ jalaqısın üş ese köterip töleymiz deydi. Qorğanıs ministriniñ orınbasarı Talğat Mwhtarovtıñ aytuınşa, operaciya ötip jatqan jerge jetkennen bastap sarbazdardıñ aylıq jalaqısı üş esege artıp şığa kelmek.

"The Qazaq Times"