Soltüstik Koreya men Irannıñ eñ joğarı basşıları. Foto: Daily Express.

AQŞ prezidenti Tramp seysenbi küni, BWW Bas Assambleyasınıñ jinalısında Soltüstik Koreya men Irandı yadrolıq qarudı damıtıp jatqan eki birdey «qarğıs atqan rejimder» dep sınğa alğan bolatın. BWW Bas Assambleyasınıñ kezekti jiınınan keyin, köptegen elderdiñ aqparat keñistiginde, «atalğan eki el köptegen jıldar boyı zımıran jäne yadrolıq sınaqtarın jalğastırıp keldi, soğan oray eki eldiñ bwl salada astırtın jasağan kelisimi bar ma?» degen saualdar talqılana bastadı.

Bwl atalğan eki elde de yadrolıq jäne zımıran damıtu bağdarlamaları bar. Alayda, Iran 2015 jılı älemdik qauımdastıqtıñ sol elge qaratqan sankciyaların bosatu üşin öziniñ yadrolıq bağdarlamasın toqtatuğa kelisim bergen edi. Iran jaq yadrolıq qızmetti azamattıq maqsattarda, elektr energiyası qatarlı salalarda qoldanılatının aytqan. Biraq ol ballistikalıq zımıran sınağın toqtatpaytının jetkizgen.

Al, Soltüstik Koreyağa keler bolsaq, atalğan el qırküyek ayınıñ basında öziniñ altınşı retki yadrolıq sınağın jürgizdi jäne bwl sınaqtı älemge aşıq jariyaladı.

AQŞ Kongresiniñ zertteu komiteti 2016 jıldıñ aqpan ayındağı bayandamasında da diplomatiyalıq qarım-qatınastağı Iran men Soltüstik Koreyanıñ yadrolıq bağdarlamalarına qatıstı sauda nemese ıntımaqtastıq baylanısı bar ekeni turalı eşqanday dälel joq. Alayda, sol bayandamada eki eldiñ zımıran damıtu bağdarlamasına qatıstı mañızdı kelisimi bar dep körsetken. Soğan baylanıstı «Soltüstik Koreya Irannıñ 2015 jılğı kelisimnen bas tartuına kömektesken boluı mümkin be?» degen swraq tuadı.

Osı jıldıñ naurız ayında, Uaşingtondağı Demokratiyanı qorğau qorınıñ müşesi Entoni Ruggiero öziniñ bir maqalasında: «Soltüstik Koreyanıñ yadrolıq tehnologiyasın taratuı qiın, Ol yadrolıq tehnologiyanıñ qwpiyasın tek Siriya men Liviyağa ğana tarata aladı» degen. Onıñ aytuınşa, Soltüstik Koreya men Iran yadrolıq jobalar boyınşa ıntımaqtassa da, sırtqı elderdiñ onı bilui mümkin emes eken.

Entoni Ruggieronıñ maqalasında: «Soltüstik Koreya yadrolıq qarudı öndiru üşin tolıq yadrolıq qarudı nemese yadrolıq jarılıstı qamtamasız eterlik materialdarın satpaydı. Sebebi bwl koreyalıq rejimniñ aman qaluımen baylanıstı. Biraq Soltüstik Koreya yadrolıq qaru-jaraqtıñ bölşekterin satuı mümkin», - delingen.

Irannıñ kelisimin sınağış tağı bir adam, BWW-nıñ bwrınğı ökili Djon Bolton ötken aptada Tvitterde: «Eger Soltüstik Koreya yadrolıq qarudı jäne ballistikalıq zımırandardı saqtap qalsa, onda bwl el Iran men terroristik wyımdarğa materialdar men tehnologiyalardı quana-quana satıp berer edi», - dep jazdı.

Alayda, anığı Soltüstik Koreyamen özge qanday da bir eldiñ yadrolıq satu-satıp alu kelisimderiniñ eşbir däleli joq.

Atom energiyası jönindegi halıqaralıq agenttiktiñ bas direktorı YUkiya Amano osı aptada bergen swhbatında, eki el arasında mwnday kelisimniñ joq ekenin däleldedi. Aytalıq ol AEJHA Irannıñ 2015 jılğı kelisimdi saqtağan-saqtamağanın qadağalau mindeti bar ekenin alğa tarttı. Ol: «Mwnday kelisim turalı oylaudıñ eşbir negizi joq der edim. Men onday eş derekti tapsırıp alıp körmedim. Äri bizdiñ agenttik qauesetke negizdelip äreket etpeydi», - dedi.

Sonımen, AQŞ prezidenti türli sözdermen sıbağan Iran jäne Soltüstik Koreyada yadrolıq bağdarlamanı damıtu turalı kelisim bar ma, joq dep bas qatırğan älem aqparat qwraldarı ortaq pikirge kele bastadı. Olar qazirgi bar derekter men aqparattar «bwl eki eldiñ yadrolıq kelisimi bar ekenin däleldey almaydı» dep toqtaldı.

“The Qazaq Times”