Erteñ mausımnıñ 22-25 künderi aralığında Astanada «EKSPO-2017» körmesimen qatarlasa Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığınıñ qwrıltayı ötedi. Bwl qwrıltay öz tarihında 1992 jıldan beri besinşi ret ötkeli twr. Qwrıltay bes jıl sayın ötkenmen büginge qısqaşa esep beretin uaqıt kelgen siyaqtı. Osığan baylanıstı bügin biz Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığınıñ osı uaqıtqa deyin atqarğan jwmıstarına qısqaşa toqtaludı jön kördik.

Alğaşında qazaqtıñ belgili qalamgeri Qaldarbek Naymanbaev Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığın basqarıp twrğan kezde qauımdastıq täp-täuir jwmıs atqardı. Şetelden kelgen qazaqtardı tirkeuge twrğızuğa, azamattıq alıp beruge köp kömek jasaldı. Ol kezde qauımdastıq tarapına sın aytuşılar joqtıñ qası edi. Al 2004 jılı Prezident, Düniejüzi qazaqtar qauımdastığınıñ töralqa törağası Nwrswltan Nazarbaev öziniñ birinşi orınbasarı etip Talğat Mamaşevtı tağayındağannan bastap qauımdastıq basına qara bwlt üyirildi. Qauımdastıq jwmısına sın aytuşılardıñ qarası köbeydi. 2013 jılı jazuşı, dramaturg Dulat Isabekov Monğoliyadan Qazaqstanğa kelgen 800 qazaqtıñ Monğoliyağa qayta ketuine baylanıstı Prezidentten osığan jauaptı adamdardı jazağa tartuın swradı. Nazarbaev Dulat Isabekovtıñ bwl swranısına jauaptı adamdardı jazalaymız, şara qoldanamın deumen şekteldi. Sol uaqıttan beri Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığı qattı özgerip ketkeni şamalı, qauımdastıqtıñ qazirgi atqarıp jatqan jwmısına qarasañız «bayağı jartas sol jartas» küyinde ekenine köziñiz jetedi. Bwğan 2016 jılı Monğoliyanıñ Bayan-Ölgiy aumağındağı 150 qazaq otbasınıñ üyi su astına ketkende qauımdastıq törağasınıñ ökilderiniñ jurnalisterdiñ «Monğoliyanıñ selden zardap şekken qazaqtarına biz ne istey alamız?» degen swrağına «Onımen Mäsimovtıñ ükimeti aynalısadı» dep qısqa jauap qayırğanı dälel. Sonda qauımdastıq bwl jwmıstardı öz küşimen atqaruğa qauqarsız ba? Älde Bayan-Ölgiydegi qazaqtardıñ häl jağdayın biluge qwlıqsız ba?

Bwl jayında aqın, audarmaşı Jükel Hamay  bılay deydi: «Meniñşe şeteldegi qazaqtardı elge äkelu, olarğa jwmıs ornın dayındau tağı sol siyaqtı mäseleler - memlekettiñ qwzırında boluı kerek. Bizdiñ elde bwğan qatıstı zañ, zañnamalar bar. Azamattar sol arqılı jwmıs isteu kerek. Qauımdastıq şeteldegi qazaqtarmen baylanıs jasau, olardıñ jağdayın qosımşa qadağalau, ruhani järdem beru, qarajat mümkinşiligine baylanıstı özge de, mädeni şaralarğa at salısu, olardıñ basın qosıp, wsınıs pikirlerin tıñdau, onı tiisti organdarğa jetkizu degen siyaqtı belgili ayada qızmet jasaydı. Sol sebepti kezekti qwrıltaydı da öz şeñberinde tüsingen jön. Qwrıltay öz tarapınan memleketaralıq şeşim şığaruğa qwzırlı emes. Eskişe aytqanda, Kültöbege bir jinalıp, ağayındardıñ arman arızın tıñdau ğoy! Al, qazirgi älemdik sayasatta bolıp jatqan özgeristerge baylanıstı bwl jolğı qwrıltayğa diplomattar,  zañgerler, memleket qızmettegi azamattar köbirek tartılıp, qauımdastıqtıq jarğısında sayasi jağdaylardan tuındaytın kürdeli mäseleler ortağa salınsa paydası artar edi».

Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığınıñ memleketaralıq şeşim şığaruğa qauqarı da, küş, jigeri de jetpeytini belgili. Biraq şeteldegi qazaqtarğa barıp ruhani keş ötkizip, än aytıp,bi bileuden bwrın  qauımdastıqtıñ mindetine Qazaqstan ükimeti men sol şetelderdegi qazaqtardıñ arasın jalğaytın altın köpir bolu kirektigin wmıtpağan da jön şığar. Jalpı eger qauımdastıq mindetine tek ülkendi-kişili qwrıltay, jiındar, ruhani keşter ötkizu ğana kiretin bolsa ol qauımdastıqtıñ nendey qajettiligi bar sonda? Bwl jolğı öteyin dep jatqan qwrıltay şetelderdegi qazaqtarğa ne beredi?

Aqın Qwl-Kerim Elemes Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığınıñ qwrıltayı jayında öz oyın bılay jetkizdi: «Men aldıñğı ötken qwrıltaylar siyaqtı, bwl qwrıltaydan da eşteñe kütpeymin! Şetten biraz uäkil şaqırılıp, qala körip, el körip, jer körip, koncert-şou körip, arı ketse aqındar aytısın, dop jarısın ötkizip, EKSPO-nı tamaşalap, işip-jep, "qwrıltay ötkizildi" degen hattamalarğa qol qoyısıp, estelik suretterge tüsisip qaytatın bolar. Söytip tarasu atalmış qwrıltaydıñ osığan deyingi wstanımı, ädeti, jetistigi boldı ğoy. Odan artıq bir mañızdı mäsele şeşip qaytadı dey almaymın».

Ärine, köşi-qon mäselesin, sırttağı 5 million qazaqtıñ elge oraluı mäselesin, olardıñ elge kelgendegi ornalasu jağdayın tüzeu, tölqwjat, jer telimin beru, baspanamen qamdau, qağazbastılıqtan arılu siyaqtı mañızdı mäselelerdiñ keminde bireuin bolsa da şeşip nemese ükimettiñ alda şeşetinine zañdı kepildik ala alğan bolsa, qwrıltay şın mäninde öziniñ qwrıltaylıq mindetin atqarğan bolar edi. Öytip jatsa, qane?!

Qauımdastıq şirek ğasır qoğamdıq wyım bolıp otıra bermeui, ükimettik mekeme boluğa, komitet, tipti ministrlik bolıp qwrıluğa izdenui kerek. Sırttağı milliondağan qazaqtıñ qanday da bir isimen aynalısatın qay mekeme bolsa da öziniñ wlttıñ asa mañızdı isimen şwğıldanıp otırğanın biluleri, ol istiñ özderine artıp otırğan wlttıq jauapkerşiligin tolıq sezinuleri kerek. Onda isteuşiler äste sırttağı mwğajırlardıñ esebinen jan bağu, ömir süru maqsatında bolmauı tiis. Şettegi 5 million qazaqtıñ elge oraluı elimizdiñ adamgerşilikti isi ğana emes, kerisinşe, onıñ wlttıq memleket retinde jasap twruınıñ kepili ekenin bilgeni jön.

Bwl iste basşılıqtıñ mañızı zor. Sondıqtan Qauımdastıqtıñ negizgi jwmısın atqaratın orınbasarlardı tez-tez almastırıp, isker twlğalardı tañdap istetip otıruı şart. Bwl orın äste zeynetkerlerdiñ ornı bolmağanı dwrıs...

Jalpı Düniejüzi qazaqtar qauımdastığı jayında jazuşı, dramaturg Dulat Isabekov: «Osı şetelderdegi qazaqtardıñ müddesin qorğaydı dep Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığın aştıq. Sol qorğau kerek barlığın. Qazir ol öziniñ negizgi maqsatın wmıtıp ketken siyaqtı. Keyde olardıñ müddesin qorğamaq tügili solarğa qarsı jwmıs istep jatqan qwrılımdar bar siyaqtı körinedi işinde. Taza piğıldı adamdar emes siyaqtı, qazağına janı aşımaytın adamdar siyaqtı  bolıp körinedi mağan. Biz Reseydiñ sayasatın paydalanuımız kerek. Olar Reseyden tısqarı twratın orıstardı diaspora dep eseptemeydi. Olar onı wlttıñ bir böligi dep esepteydi. Eger şeteldegi eki orıs Putinge arız jazatın bolsa, olar şuıldap kirip ketedi. Al bizge ol bäribir siyaqtı. Biz osınday şeteldegi wltımızdıñ müddesin qorğamaq tügili, keyde şeteldegi qazaqtardıñ qamın oylağan adamdardıñ da sözin ayaqqa taptap ötip ketetin siyaqtımız. Bwnı ülken bir memlekettik därejede sayasi is-şara retinde köteruimiz kerek. Egerde şette jürgen qandastarımızğa qısastıq jasaytın bolsa sırtqı ister ministrligi sol elge hat, kerek bolsa nota joldauı kerek».

Osığan baylanıstı Qazaqstan Respublikasınıñ mädeniet qayratkeri, jazuşı Quandıq Şamahaywlı bılay deydi: «Düniejüzi qazaqtarınıñ qwrıltayı biıl besinşi ret ötkeli jatır. Aldıñğı qwrıltaylardıñ birli-jarımına qatısqanmın. Osıdan bes jıl bwrın ötken qwrıltay wlt köşbasşısına alğıs pen madaq aytuımen ğana este qaldı. Biılğısı da odan asıp tım alısqa şaba qoymas. Jalpı, bwl qwrıltaydan öz basım eşteñe kütpeymin. Şetelden biraz tanıs-bilis adamdar keledi. Kezdesip qauqıldasarmız, as işermiz, ayaq bostarmız. Aytatın sözderimizdiñ de parqı belgili ğoy. «Bes jıl bwrın kelgende Astana mwnday emes edi. Qazir adam tanımastay özgerip ketipti. Osınıñ bäri sizdiñ arqañız, Nwrağa» t.s.s. Baspanasız jürgen aqın-jırşı balalarğa minberden oda öleñderin oquğa şans berilse, qwba-qwp. Tartımdı ädemi öleñiniñ arqasında päterli bolıp qaluı bek mümkin. Bwl da kerek. Nesi jaman? Jalpı, köñil köteruge qolaylı jiın. Jan-jaqtan madaq söz köp estigen soñ öziñ de marqayıp, äjeptäuir optimist bolıp qalasıñ. Arı qaray eşteñe özgere de qoymaydı. Sol bayağı ögiz ayañmen kete beremiz ğoy.

Qauımdastıqqa  QHA-nan da artıq status berip, Almatıdan köşirip Astanağa äkelu kerek. Qauımdastıqqa Prezident Äkimşiliginiñ ğimaratınan oyıp twrıp orın bergen jön boladı. Elbası özi törağalıq etetin wyımdı qazirgidey provinciyalıq bir megopolis eken dep Almatıda jwrtta qalğanday etip tastauğa bolmaydı ğoy. Sosın, törağasınıñ orınbasarına qazirgidey zeynetker aqsaqaldı emes QHA-nıñ abıroyın kötergen Eralı Toğjanov sekildi mıqtı twlğalı azamattardıñ birin tağayındau qajet».

Qorıta kelgende ärine bwnıñ barlığın aytu bir basqa da, onı jüzege asıru, memlekettik deñgeyge köteru bir basqa. Qazirgi tañda şetelderde 6 millionnan astam qazaq twradı. Olardıñ müddesin Qazaqstan halqınıñ Assambleyası emes, basqası emes, Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığınan özge eşkim qorğaması haq. Qauımdastıq jwmısın Assambleya deñgeyine köteru üşin Prezident osı qwrıltaydan keyin qauımdastıqtağı orınbasarların qazaq müddesi üşin jwmıs istey alatın jas kadrlarğa auıstırğanı dwrıs şığar. Äytpese qazirgi qauımdastıq basşılığımen sırttağı qazaqtardıñ müddesin qorğau turalı aytu artıq. Kültöbeniñ basında künde jiın ötkizuden as işip, ayaq bosatqannan basqa tük payda joq.

“The Qazaq Times”