Қазақстанда 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні. Бұл күн – тек тарихты еске түсіретін дата ғана емес, қазақ ұлтының жанына өшпес жара салған зұлмат жылдарды ұмытпау үшін белгіленген күн. Дегенмен, соңғы жылдары бұл күннің қоғамдық мәні мен саяси салмағы барған сайын көмескіленіп бара жатқандай. Мемлекет тарапынан бұл күн бұрындары ресми түрде еске алынғанымен, бүгінде оның шынайы тарихи, моралдық және саяси астарлары ашық талқыланбайды. Ал белсенді азаматтардың бұл күнге орай өткізбек болған іс-шаралары жиі кедергіге ұшырап, тіпті қудалауға дейін барады.

Қуғын-сүргіннің тарихи ауқымы

1930–1950 жылдар аралығында Қазақстанда Кеңес үкіметінің репрессиялық саясаты салдарынан жүз мыңдаған адам атылды, айдалды, азапталды. Қазақтың зиялы қауымы – жазушысы, ғалымы, діндар мен саясаткері – түгелге жуық жойылып кетті. Сонымен бірге 1931–33 жылдардағы ашаршылық кезінде 2,5 миллионға жуық қазақ қаза тапты немесе босып кетті. Бұл — ұлт геноцидінің көрінісі.

Мемлекеттің естелікті елемеуі

Қазіргі Қазақстан билігі 31 мамырды ресми түрде атап өтеді деп айтылады, алайда оның терең тарихи және саяси мәніне үңілуден қашқақтайды. Неге?

1. Кеңестік мирас пен идеологиялық жалтақтық

Қазақстан посткеңестік кеңістікте «тарихпен ымыра» жасау жолын таңдады. Кеңес кезеңін біржақты айыптау — сол жүйеден шыққан бүгінгі элитаның өзіне сын айту болып көрінуі мүмкін. Сондықтан тарихи әділетсіздікті ашық айту, оны саяси тұрғыда мойындау – қазіргі режим үшін жайсыз тақырып.

2. Ресей факторынан сескену

Қазақстанның Ресеймен саяси-экономикалық байланысы терең. Кремль посткеңестік кеңістіктегі елдердің кеңестік тарихты «қасақана қаралауына» қырын қарайды. Бұл тұрғыда Қазақстан өз тәуелсіз тарихи бағасын беру процесінде Ресейдің көлеңкесінен шыға алмай отыр.

3. Ұлттық жадтың саясилануынан қорқу

31 мамырды шынайы, әділетті еске алу — саяси репрессияға ұшырағандардың мұрагерлерінің, яғни бүгінгі азаматтық қоғам белсенділерінің үніне құлақ асуды талап етеді. Бұл — билікке ұнамайтын сценарий. Өйткені ол өткенмен ғана емес, қазіргі репрессиямен де бетпе-бет қалуға мәжбүр етеді.

Белсенділер неге қудаланып жатыр?

31 мамыр қарсаңында қуғын-сүргін құрбандарын еске алғысы келген азаматтар жиі полиция қысымына ұшырайды. Жиналыстарға тыйым салынады, азаматтық белсенділерге ескерту жасалады немесе әкімшілік жаза қолданылады.

Бұл не үшін жасалады?

  • Қоғамның тарихи әділеттілікке деген талабын саяси қарсылық ретінде қабылдау;
  • Мемлекеттің ұлтқа емес, билік тұрақтылығына басымдық беруі;
  • Халықтың тарихи санасының оянып, бүгінгі жүйемен сабақтастықты көруінен қорқу.

Саяси репрессия – өткеннің ғана емес, бүгіннің де мәселесі

Қазіргі Қазақстанда сөз бостандығы шектеліп, белсенділер қудаланып, кей азаматтар "экстремистік ұйымға қатысы бар" деген желеумен қамалып жатыр. Бұл – саяси репрессияның жаңа формасы. 1937 жылы «халық жауы» деген айыппен атылғандардың ұрпақтары бүгінде «елде тұрақсыздық тудырды» деген желеумен қысым көріп отыр.

31 мамыр – өткенді ұмытпау үшін ғана емес, қазіргі жағдайымызға әділетті көзқараспен қарау үшін қажет күн. Бұл күнді шын мәнінде атап өту – мемлекеттің тарихи әділеттілікті мойындауының белгісі болар еді. Бірақ ол үшін билік өткенмен бетпе-бет келіп, бүгінгі әрекеттері мен ұстанымдарын қайта ойластыруы тиіс.

Өткен тарихты ұмыту – жаңа қайталануға жол ашу. Ал еске алу – әділет үшін күрестің бастамасы.

The Qazaq Times