Кеңес ЮСУП: «Жүз жылдық жалғыздықты» Қалдарбектiң қамшылауымен аудардым

Күні кеше ғана өмірден өткен жазушы, аудармашы Кеңес Юсуптың аударма мәселесі, қазақ тілі, қазақ және шетел әдебиеті, ұлт тағдыры турасындағы біраз бұрын айтқан әңгімелерін ұсынып отырмыз. Уақыт өтсе де өзектілігін жоймаған сұхбат қаламгердің тасқа басылған ой таңбасы болып қала бермек.

«Бiзде кәсіби аудармашылар дайындайтын оқу орны жоқ»

– Осыдан бiрнеше ай бұрын елiмiздегi жоғары оқу орындарының бiрiнде «Кеңес Юсуповтың аудармашылық iс-тәжiрибесi» деген тақырыппен диплом жұмысы қорғалғаны туралы мәлiметтi көзiмiз шалған едi... Бұл – студент жастар Кеңес Юсуповты ұстаз тұтып, үлгi ете бастады деген сөз бе?

– Өздерi назар аударған екен, демек, сондай бiр ой түюге болатын шығар, қайдан бiлейiн...

Ал негiзiнде бiзде аударма жөнiнен үлкен мектеп қалыптасқан жоқ. Рас, жақсы аудармашылар болды. Ол кiсiлердiң көбi өмiрден өтiп кеттi. Ендi бұл салада жаңаша көзқарас керек болып тұр. Өйткенi, бұл – өте қажет өнер. Оны басқа елдегiлер биiк деңгейде бағалап отыр. Өкiнiшке қарай, бiзде ондай көзқарас әлi қалыптаса қойған жоқ.

– Аударма, аудармашылық – шынымен өнер ме, әлде қарапайым кәсіп түрлерiнiң бірі ме?

– Аударма – мәдениеттердiң жақындасуы. Ол адамдардың бiр-бiрiмен танысуы, табысуы үшiн өте қажет. Сондықтан өркениеттi елдердiң бәрi бұл мәселеге ерекше назар аударып отыр.

– Бiзде аудармашылар қайда дайындалып жүр?

– Таза аудармашылар дайындайтын мектеп жоқ бiзде. Рас, университеттерде кафедралар бар. Бiрақ ол жеткiлiксiз. Орыстар 1991 жылы соңына түсiп жүрiп Халықаралық аудармашылар мектебi атты институт аштырды. Бiрақ олар аудармаға бүгiн ғана мән бере бастаған жоқ. Олардың аударма жөнiнен үш-төрт ғасырлық тарихы бар.

– Ал бізде...

– Бiздiң де аударма жөнiндегi тарихымыз тереңге кетедi. Оның бiр дәлелi ретiнде түркi әлемiнiң руханиятына өлшеусiз үлес қосқан Исмайыл Ғаспыралының 1883 жылдан бастап Бақшасарайда шығарып тұрған «Тәржiмән» деген газетiн атауға болады. Қоғамның санасын оятып, қазақ, татар, өзбек, тағы басқа халықтардың зиялы қауымының басын бiрiктiрiп, ойларын ортаға салып отырған осы басылымның өзi аударма мәселесiне елеулi ықпал еткен екен. Ал, оның бер жағында Қазандағы баспаханалардан да көптеген аударма кiтаптар жарық көрiп отырған. Рас, олар негiзiнен көркем дүниелер болмаған. Бiрақ, қай дерттен қалай сақтану керек деген секiлдi тiршiлiкке қажет дүниелер аударылып, оқырманға ұсынылып отырған.

Ал, орыс халқының аударма тарихы сәл басқаша. Бiздiң қазiргi тас атып жүрген Максим Горький бар ғой, соның өзi аударма бойынша үлкен дүние жасаған. Ол кiсi бүкiл әлем әдебиетi кiтапханасын шығаруды кеңес үкiметiнiң алғашқы жылдарында-ақ қолға алған. Содан бастап олардың үлкен тәржiмелiк мектебi қалыптаса бастады. Әрине, одан бұрын да болған ғой, бiрақ Горькийден кейiн бiрiздiлiк, жүйе қалыптасты. Ал, орыстардың әйгiлi ақыны Пушкиннiң өзiнiң аударма туралы жазғандары олардың аудармасы, расында, ертеден бастау алғанын айғақтайды.

– Бұрындары орыстар қай елдің кітаптарын көбірек аударған?

– Ол заманда француз тiлiнен аударатын болған. Өйткенi, жалпы төңкерiске дейiн орыстың билiкшi қауымы француз тiлiн жетiк меңгерген болатын.

– Аударма – мәдениеттердің жақындасуы деп отырсыз. Біз өзге халықтардың мәдениетiне қаншалықты ден қойып отырмыз? Мәселен, жаңа өзіңіз айтқан аудармашылар дайындайтын кафедралардың жұмысына сіз қандай баға бересіз?

– Шынын айтқанда, олар көбiне теория жүзiнде оқытудан аса алмай отыр. Теория деген не, ол – тұжырымдамалар мен заңдылықтар ғана ғой. Ал, жеке дара тәржiмелер, аудармашылық шеберлiк қажетiнше зерттелiп, оқытылып жатқан жоқ. Менiң аудармашылық мектеп әлi қалыптасқан жоқ деп отырғаным да сондықтан.

– Аудармаға көбі өнер деп қарайды деп отырсыз. Осы өнер түрі басқа елдерде қоғамның қажеттілігін қаншалықты өтеп жүр?

– Аударма – мәдениеттер жақындасуының қуатты құралы дедiк қой. Орыстар, мәселен, Батыс Еуропаның әдебиетiн 1980 жылдары-ақ толық аударып алған. Олардың сонда «Бiз әлемдегi ең көрнектi деген әдеби дүниенiң бәрiн аударып болдық. Ендi соны жетiлдiре беремiз және алдағы уақытта дүниеге келiп жатқан жаңа туындыларды аударуға ден қоямыз» дегенi бар. Қазiр олар әлем әдебиетiндегi жылт еткен жақсы дүниенiң бәрiн өз тiлдерiне аударып алып отыр.

Ал бiзде әзiрге ондай мектеп жоқ. Әлем әдебиетiндегi құнды дүниенiң бәрiн аударып алып отыруға мүмкiндiгiмiз келмей жатыр.

– Неге?

– Өйткенi, кәсiби аудармашы мамандар да тапшы және ондай маман дайындайтын, таза аудармашылар дайындайтын оқу орны да жоқ.

Пауло Коэльо қазаққа құрметін көрсеткен адам

– Қазаққа қазір қай сала бойынша аудармалар қажет деп ойлайсыз?

– Публицистика саласындағы аудармалар қажет. Ол бiздiң өзiмiздiң терминологиямызды байыту үшiн керек. Өйткенi, қазiр бiзде тiл мәселесi бойынша әртүрлi пiкiр қайшылықтары туындап, тiптi кейде дау туып жүр. Терминология бойынша, тiптен бiрiздiлiк болмай отыр.

– Термин демекші, сіз терминдерді қытайлар сияқты өзге тілден бір сөз кіргізбей, толық аударып алып қолдану керек деп есептейсіз бе, әлде зат пен атау қай елде пайда болса, сол елдің сөзiн сіңдіріп ала беру керек пе?

– Бiздiң тiлiмiзде, байыптап қарасаңыз, парсының элементтерi көп. Арабтың сөздерi де мыңдап саналады. Мысалы, республикамыздың тiл бiлiмi саласын ұйымдастыру iсiне орасан үлес қосқан филология ғылымының кандидаты, профессор Лениншiл Рүстемов бiздiң тiлiмiздегi шетел сөздерiнiң қоры 37 пайыз десе, тiлшi-ғалым Нұртас Оңдасынов деген ағамыз тiлiмiздегi парсы мен араб сөздерiнiң қоры 13 пайыз деген.

Ал ендi мына жағдайды қараңыз. Аудармашы-ғалым Елена Шипова «Словарь тюркизмов в русском языке» деген кiтап шығарды. Аты айтып тұрғандай, орыс тiлiндегi түркi сөдерiн зерделеген ғой. Сосын Кимасов деген орыстың ақын жiгiтiне «сендердiң тiлдерiңде 7 мыңнан астам қазақтың сөзi жүр» дедiм әңгiмелесiп отырғанда. Сөйтсем, ол: «Ендi оны қайтып бермеймiн» дейдi маған. «Иә, неге бермейсiң?» десем: «Ол – ендi менiң тiлiмнiң байлығы», – дейдi... Менiң де пiкiрiм сондай. Шет елден келген сөздi сыртқа теппеу керек, сiңiрiп ала берген дұрыс. Тiл табиғаты мен заңдылығын сақтай отырып, байыта беру керек. Одан ешкiм зиян көрмейдi.

Сол секiлдi қазiргi кезде үш тiл – үш тұғыр деп жүрмiз ғой. Ол да – бiз үшiн өте қажет дүние. «Азаматтардың шет тiлiн үйренуi – мемлекеттiң де, азаматтардың өздерiнiң де мүддесi болуы керек»

– Сізше, көркем аудармада қазір қазақ қаламгерлері қай елдердің әдебиетіне көбірек ден қоюы керек?

– Мүмкiндiгiне қарай, бәрiне. Өйткенi, менiң ғана пiкiрiм пiкiр болмауға тиiс. Бiз бәрiн бiлiп, тани бiлгенiмiз дұрыс. Қазiр орыс тiлiне қандай жақсы дүниелер аударылса, соларды өзiмiзге аударып алуға тырысып жатырмыз. Мәселен, Пауло Коэльо. Кейбiреулер «Пауло Коэльоны аударып не керек?» дейдi. Пауло Коэльо «Захирдi» жазған. Ол сонысымен қазаққа деген құрметiн көрсеткен адам. «Мураками неге керек?» дейдi. Ол да қажет. Оны да оқитын адам табылады. Бiз солардың бәрiн аударып, оқырманға жеткiзiп отыруымыз керек. Сонда ғана оның қазаққа қандай пайдасы бар екенiн бiлемiз. Бiз сол арқылы, халықты танимыз. Мәселен, италиялықтар қалай ойлайды, француздар қандай дүниелердi құрметтейдi, қандай жақсы заттарды мойындайды, салт-санасы қандай – соның бәрiн бiлiп, танып, рухани жақындай түсемiз.

– Өзіңіз балаларыңызды үйде қай тілде тәрбиелейсіз?

– Мен қазiр балаларыма, немерелерiме «үш тiлдi меңгерiңдер» деп үйретiп жүрмiн. Соның iшiнде, бiрақ қазақ тiлi – мiндеттi. Бiз үш тiлге қазақ тiлi – өзiмiздiң ана тiлiмiз арқылы баруымыз керек. Екi тiлдi тең ұстап, оған ағылшын тiлiн де қосып алсақ, ой-өрiсiмiз одан сайын кеңи түсер едi.

– Ата заңымызда да, мемлекеттік тіл – қазақ тілі екені жазылған. Бірақ, заң бабындағы құрмалас сөйлемнің осы бірінші жартысы орындалмай, бәріміз «орыс тілі ресми түрде мемлекеттік тілмен тең дәрежеде қолданылады» деген екінші жартысын жалау етіп ұстанып жүрміз. Мұндай жағдайды болдырмау «әр қазақ қазақ тілін білсін!» деп, ар жағын қоя тұрсақ болмай ма? Жалпы мемлекет тарапынан мемлекеттiк тілді ғана талап етіп, басқа шет тілдерін азаматтардың жеке мүддесі етіп қалдыруға неге батылымыз бармай отыр?

– Кеңестiк кезде «Қос тiл – қос қанатың» деген айдар болған. Баршамыз сол сөздi ұрандатып ұстадық та. Бiрақ, соның соңында кейiнгi ұрпақты өз тiлiне тели алмай әлек болдық. Азаматтарымызды өз тiлiн бiлуге мүдделi ете алмай қалдық. Ендi қазiр, Құдайға шүкiр, жағдай түзелiп келе жатыр ғой. Бiрақ бiздей зардап шеккен халық жоқ тiл жөнiнде. Бiз, 1938 жылғы дерек бойынша, 28 пайыздың маңайында ғана болып қалған халықпыз. Ол жағдайға бiрден келiп түскенбiз. Әбiш Кекiлбаевтiң «Зая ұрпақ» деп жазғаны да сондықтан. Орыстарда да мұндай проблема болған. Ешкiм оны айналып өте алған жоқ.

– Бiз, өзіңіз айтпақшы, әлем әдебиетіне орыс тілі арқылы ғана ене алып отырмыз. Шет тілдерін оқысақ та, орыс тілі арқылы оқимыз. Бұл үрдіс, сіздіңше, қашанға дейін жалғасуы мүмкін?

– Орыс тiлiн неге тастап кетесiз?.. Бұл көп уақытқа дейiн созылады. Өйткенi, бiз – аз халықпыз. Әлемге орыс тiлi арқылы шығамыз. Орыс тiлi арқылы әлем халықтарының мәдениетiне жақындаймыз. Ол – дүниедегi алты тiлдiң бiрi.

Негiзi бiздiң көрмегенiмiз көп. Тiлiмiз жоғалып кетуге тиiс едi, бiрақ, жоғалмай қалды. Неге жоғалмады дейсiз ғой? Өткенде Генрих Бабаев деген ғалым: «Әдеби бай тiл ешқашан жоғалмайды» дедi. Бұл сөздi Мұхтар Әуезов те айтқан. Бiздiң тiлiмiз мемлекеттiк дәрежеде қолданылмаса да, оның әдеби әлеуетi жойылған жоқ. Тiлiмiздiң қуаты да сол әдеби әлеуетiнде, тiлдiң байлығында. Бiз – бай тiлдiң мұрагерлерiмiз. Тiлiмiз сондықтан жоғалмай отыр және ол жоғалмайды да. Ал егер бүгiн жаппай қазақ тiлiне көшiп, басқаларды ысырып тастайық десек, онда орыс тiлдi мамандарды қайда қоямыз?.. Олай етуге болмайды. Рас, барлық жағдай осы күйiнде қалса екен деп тiлейтiн конформистер бар. Олар тiлiмiздiң дамып, мемлекеттiк тiл ретiнде өз күшiне ие болуына да жол бергiсi келмейдi. Жағдайдың осы күйi өзгерiссiз қалғанын қалайды. Негiзi сол конформистердiң қатарын бiраз азайтуымыз керек. Тiлiмiздi бiлудi мiндеттеу керек. Орыс халқы тiлiмiздi қабылдай ма, жоқ па – ол маңызды емес. Өз тiлiмiздi өз ұрпағымызға сiңдiре беруiмiз керек.

– Білім министрі 2013 жылдан бастап мектептерде бірінші сыныптан бастап ағылшын тілі оқытылады деп мәлімдеді. Сонда мектептегі балаларымыз бәріміз ағылшын тiлiн орысша оқи бере ме? Сіздіңше, бұл дұрыс па?

– Жақында кiтап дүкенiнен 550 теңге тұратын қазақша-ағылшынша сөздiк сатып алдым. Демек, қазiр бiзде ағылшын тiлiн тiкелей үйренетiндей мүмкiндiк бар.

– Оқыту, әдістемелік жағына келгенде бәрібір дамымаған ғой.

– Ендi дамыту керек қой. Бiз үштiлдi ел боламыз деп отырмыз. Бiрақ менiң айтып отырғаным, ең бiрiншi қазақ тiлi болуы керек. Еңбектей бастағаннан баланың тiлi ана тiлiнде шығуы керек. Оған ата-аналар жауапты болуға тиiс.

Мен өзiм қалада өскен адаммын. Сонда атамыз марқұм апама: «Қайткенде де балаларды қазақша оқыт!» деп ескертiп кеткен екен. Өзi бiрақ коммунист шал болатын. Кезiнде колхоздың төрағасы ретiнде де қызмет атқарған. Кейiн әжемiз оған көнбей, менен кейiнгi кiшi ұлды орыс мектебiне бередi. Менiң шешем: «Апа, сiз не iстеп жатырсыз? Атам балаларды қайткенде де қазақша оқыт демеушi ме едi?» деп, шыр-пыр болады. Бiрақ қазақта, өзiңiз де бiлесiз ғой, ененiң сөзi жүредi. «Жайыңа отыр, мына заманда орысша бiлмесе болмайды» деп, бой бермей, орыс мектебiне бередi. Кейiн баланың мiнезi өзгерiп шыға келгенде барып: «Әй, шал бiрдеңенi бiлiп айтқан екен ғой» деп, бармағын тiстедi... Ал, бiздi шешемiз атамның айтқанына құлақ асып қазақша оқытқан. Санамыз жетiк. Қазiр қанша тiл бiлуге тырысып, қайда қызмет етсек те, ешкiмнен кем болып жүргенiмiз жоқ.

Негiзi бүгiн-ақ енгiзуге болады тiлдi. Орыстың бiр депутаты кезiнде орыс тiлiн еркiн қолдану үшiн 280 сөз жетедi деген. Сол секiлдi бiз де қазақ тiлiнде қанша сөз жиi қолданылатынын есептеп, орыстiлдi мамандарға кеңсе тiлiнiң тiзбесiн жасап беруiмiз керек. Сонда жағдай оңай шешiледi.

Алаш зиялылары туралы көркем дүниелер жазу керек

– Аға, аудармашы аударылатын түпнұсқа шығарманың тілін жақсы білуі керек пе, әлде аударма шығарманың тілін жақсы білуі керек пе?

– Аудармашы ең алдымен өзiнiң ана тiлiн дұрыс бiлуi керек. Ана тiлiн меңгерген адам басқа тiлдiң иiрiмдерiн жеткiзе алады. Әсiресе өз тiлiне аударушылар өз тiлiн жетiк бiлуге тиiс. Ал екiншi тiлдi түсiну шарт.

Аударманың рөлi күштi. Жаңа аударма – рухани жақындау деп отырмыз ғой.

«Көркем аударма: сыры мен сыны» деген кiтапты баспаға тапсырып қойғанмын. Сонда аударма мәселесi бүге-шүгесiне дейiн сөз болады. Менiң айтпағым, жүз жылдың iшiнде француздар «Соғыс және бейбiтшiлiктi» он рет аударған. Сонда Хэмингуейдiң: «Құдай-ау, талай рет «Соғыс және бейбiтшiлiктi» қолыма алдым. Талай оқыдым. Мен ағылшын тiлiн ғана бiлетiн адаммын. Бiрақ Констант Гарднердiң аудармасы қолыма тигенге дейiн мен мына кiтапты оқи алмай тастап кете беретiнмiн» дегенi бар. Констант Гарднер – өзiңiз бiлерсiз, аудармашы әйел. Соның шеберлiгi көңiлге қонған. Көрдіңіз бе, кейде аударманы оқығаннан кейiн ғана шығарманы оқуға құмарлығың артатын кездер болады.

– Демек, аударма, шебер аударылған дүние шығарманың құнын арттырып жіберуі мүмкін бе?

– Бұл – үлкен мәселе. Аудармашылардың өздерi әртүрлi қарайтын мәселе. Бiрдеңе деп айту қиын. Бiрақ ең бастысы – аудармашылықпен айналысқанда шығарма кейiпкерлерiнiң менталитетiн, тiлiнiң, тұрмыс-салтының өзiне тән ерекшелiктерiн бiлу керек. Кейде, тiптi, аударылмайтын сөздер де болады. Мәселен, орыстын борщын «көже» деп айта алмаймыз ғой.

– Аға, осы Абайдың шығармалары пәлен тiлге аударылды деп жүрмiз ғой. Басқа халықтарға Абайды өз деңгейiнде таныта алдық па?

– Жоқ, Абай әлi аударылған жоқ. Ал аударылды деп дау айтушыларға айтарым, қазiргi аудармаға қарағанда жерге қарайсың. Бiз өз құндылығымызды әлi өзге тiлге өз деңгейiнде жеткiзе алмай отырмыз.

– Бұған не себеп?

– Сол аудармаға дұрыс көзқарас болмауынан. Үлкен оқу орындарында да аударма iсi туралы кафедралар ғана ашып қойғанбыз. Онда теориялық жағынан ғана зерделеймiз. Бұлай болмауы керек. Үлкен мастер-кластар, семинарлар өткiзiп, аудармашы мамандардың басын қосып, аудармашылық шеберлiкке үңiлуiмiз керек. Дұрыс аудармашылық мектеп қалыптастыруымыз қажет. Ал бiз қайтiп жүрмiз?..

Естерiңiзде болса, кезiнде осы Атазаңымыздың өзiн бiз үш-ақ күнде аудардық. Ал татарлар Конституциясын аударту үшiн құжатты он адамға бөлiп бердi де, уақытын шектемей, оған таза шығармашылықпен қарады. Кейiн әлгi он аудармашының басын қосып, салыстырып отырып, дұрыс жүйесiн түзiп шығарды. Сол секiлдi Хасан Туфан деген ақындарын аударғанда да бiр өлеңдi алты ақынға берiп, аудартып, соның ең жақсысын таңдап алған... Ал бiз аударманы оңай дүние көремiз.

Мен қазiргi кейбiр жап-жақсы жазушыларымыздың шығармаларының да аудармаларын оқып қарадым. Iшiң ашиды. Шығарманың ең бiр шыңы, керемет иiрiмдi тұстары ашылмай қалған. Қазақта, бiлесiз, адам сезiмiнiң неше түрлi иiрiмдерiн жеткiзе аларлықтай тiл бай ғой. Бiрақ аудармашы соны жеткiзе алмай, қиналғанда, үзiк-үзiгiмен тастап кетiп отыратын көрiнедi. Осындай жағдайда Абайдың туындыларының аудармасы туралы қалай сөз қозғайсың?!

– Сіз Габриель Гарсия Маркестің «Жүз жылдық жалғыздығын» аудардыңыз. Оның қоғамға үлкен жаңалық болып қабылданғаны да есімізде. Шым-шытырық оқиғаларға толы осы бiр кітапты аударуға нелiктен құмарттыңыз?

– Аудармашылық жұмысты бастамай тұрғанда әжептәуiр проза жазып жүргенмiн. «Жалынның» бiр-екi рет бәйгесiн алып, құлшынысым арта түскендей едi. Бiрде марқұм Қалдарбек Найманбаев әңгiмелесiп отырып: «Қазақтың тiлi жетпейдi ғой, әйтпесе бiзге Мәскеуден тапсырыс түсiп отыр, Габриель Гарсия Маркестiң «Жүз жылдық жалғыздығын» аудару керек болып тұр», – дедi таусыла сөйлеп. Сосын: «Қазақтың тiлi неге жетпейдi? Орыс тiлi жеткенде, Маркестi аударуға қазақ тiлiнiң құдiретi жетпей ме?» дем шамданып қалдым мен. «Ал жетсе, көрсет!» дедi ол. Сөйтiп, бiлек сыбанып кiрiсiп, бiр жылда «Жүз жылдық жалғыздықты» аударып шықтым. Қазақ кiтабының қорына Маркестiң әйгiлi туындысы осылай қосылды. Сонда байыптап қарасам, Қалдарбектiкi өзiнше бiр тәсiл екен ғой. Қалай да кiтапты аудартсам деп жүрген екен. Ал мен Қалдарбектiң қамшылауымен кiтапты бiр аударып шықтым.

– Жазушы ретінде бүгінгі қаламгерлер қазақ оқырмандары үшін қандай дүниелер жазуы керек деп ойлайсыз?

– Аударма бойынша айтсақ, жастардың рухын көтеретiн дүниелердi аудару керек. Содан кейiн кешегi өткен Алаш зиялылары туралы айтсақ болды, олардың өмiрбаянын баяндаумен шектелемiз. Бiзге Алаш зиялылары туралы көркем дүниелер жазу керек. Олардың өмiр дерегiн тiзбелеп шықпай, оған романтикалық сарын беру қажет. Ал батырлар туралы жазғанда мифологиялық санадан реалистiк бағытқа көшiп, ептеп-ептеп сенiмдi, ақылға сиымды, адамды ойлантатын дүниелер жазуымыз керек. Қайткенмен бiздiң Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай – бәрi де өмiрде болған, тарихи тұлғалар екенiн айшықтайтын деректермен жазып, табанын жерге тигiзу қажет.

– Сөзiмiздiң басында «ағылшын тiлiн де бiлсек, ой-өрiсiмiз кеңи түседi» деп қалдыңыз ғой. Өзге тiлде жазылған, өзге халықтың көзқарасы мен дүниетанымы «сiңген» шығармаларды оқу, олардың iшiне «енiп», «жанына» үңiлу, расында да, ой-санаға ықпал етедi ғой. Осы тұрғыдан алғанда, аудармашылық жұмыс сiздiң азаматтық позицияңыз бен ұлттық көзқарасыңызға, жалпы болмысыңызға қалай ықпал еттi, айта аласыз ба?

– Рас, небiр туындыларды аудардық. Шетелдiк классикалық туындыларды оқып, аудармамен тыныстап, аудармамен өсiп-өндiк. Бұрын Жұмағали деген ағам айтатын: «Түбiнде сенен жақсы интеллигент шығатын шығар» деп... Ол кiсi де көп аударған ғой. Бiрақ... бiлмеймiн, өзiмнiң интеллигент болып кеткен түгiм жоқ. Қазақы табиғатымда қалдым.

– Әңгімеңізге рахмет!

Нәзира Байырбек

«Астана ақшамы» газеті, 13.09. 2011 ж.

(Сұхбат ішінара ықшамдалып, ішкі тақырыптары өзгертіліп берілді)

(Түпнұсқа тақырып: ҚАЗАҚ АУДАРМА МЕКТЕБI ӘЛI ҚАЛЫПТАСА ҚОЙҒАН ЖОҚ)

«The Qazaq Times»