Қазақстанда жасанды интеллектке (ЖИ) қатысты заң жобасы талқыланып жатыр. Бұл заңның негізгі мақсаты ретінде ЖИ-дің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, этикалық нормаларды қалыптастыру және технологияның қоғамға әсерін бақылау деп көрсетілгенімен, оның астарында басқа да мақсаттар жатуы мүмкін. Атап айтқанда, елдегі сөз бостандығына қысым көрсету және ақпараттың таралуын шектеу әрекеттері ЖИ-ге қатысты реттеулердің негізгі себептерінің бірі болуы ықтимал.

Жасанды интеллект және ақпараттық бақылау

Қазақстанда БАҚ-тың басым бөлігі мемлекеттік қадағалауда екені жасырын емес. Тәуелсіз журналистер мен белсенділердің қызметіне қысым көрсетіліп, олардың бас бостандығы шектелуде. Соңғы уақыттарда билікке өз наразылықтарын білдірген Думан Мұхаметкәрім, Айгерім Тілеужан, Темірлан Еңсебек сияқты тәуелсіз журналистердің қамауға алынуы – биліктің қоғамдағы шынайы ақпарат ағынын бақылауда ұстап қалғысы келетінінің айқын дәлелі.

Алайда, билік журналистерді қудалап, БАҚ-ты бақылауында ұстаса да, жасанды интеллектке тосқауыл қою оңай емес. ЖИ технологиялары мемлекеттік цензураны айналып өтіп, ақпараттың таралуына жаңа мүмкіндіктер ашады. ChatGPT секілді жүйелер әртүрлі дереккөздерден алынған ақпаратты жинақтап, биліктің қалауынсыз да қоғамға қажетті шындықты жеткізе алады. Демек, ЖИ-ге қатысты заң жобасы тек технологиялық қауіпсіздікті емес, ақпараттық бақылауды күшейту мақсатын да көздеуі мүмкін.

Жасанды интеллект заңына қандай ұсыныстар айтуға болады?

Жасанды интеллектті заңмен реттеу тек шектеулер мен цензураға емес, оның тиімді және қауіпсіз дамуына бағытталуы тиіс. ЖИ туралы заң жобасы қаралмақ екен. Оған қатысатын азаматтарға бірнеше маңызды ұсыныстар айтар едім.

  1. Ашықтық және қоғамдық талқылау – ЖИ туралы заң жобасы қоғамға ашық түрде ұсынылып, сарапшылар мен азаматтық қоғам өкілдерінің қатысуымен талқылануы керек. Биліктің өз бетінше қабылдаған шешімдері технологияның дамуын шектеуі мүмкін.
  2. Сөз бостандығы мен ақпаратқа қол жеткізуді қорғау – ЖИ-ді ақпараттық цензура құралы ретінде пайдалануға жол бермеу керек. Заң жобасында ЖИ қолданушыларының ақпаратқа еркін қол жеткізу құқығы сақталуы тиіс.
  3. ЖИ зерттеу орталықтарын қолдау – Қазақстанда жасанды интеллектті дамыту үшін ғылыми орталықтар мен стартаптарға қолдау көрсету қажет. Бұл технологияны сырттан импорттамай, өзіміз дамыта алатын деңгейге жетуіміз керек.
  4. Этикалық стандарттар мен деректер қауіпсіздігі – ЖИ-дің қолданылуына қатысты нақты этикалық нормалар бекітілуі керек. Атап айтқанда, пайдаланушылардың жеке деректерін қорғау, жалған ақпараттың таралуын болдырмау, ЖИ-дің адам құқықтарына кері әсерін азайту маңызды.
  5. Билік тарапынан ЖИ-ді асыра пайдалану мен манипуляцияға жол бермеу – Мемлекеттік органдар ЖИ-ді тек цензура құралы ретінде емес, қоғамдық игілікке пайдалануы тиіс. Заң жобасында ЖИ-дің қоғамға қызмет етуі үшін қолданылатын нақты бағыттары көрсетілуі керек.

Жасанды интеллектті тежеу – Қазақстанның технологиялық артта қалуына әкеледі

ЖИ-ді заңмен шектеу – дамудың ең үлкен тежегіштерінің бірі. Қазіргі таңда АҚШ, Қытай, Еуропа елдері бұл технологияны экономиканың негізгі салаларына енгізіп, оны ұлттық стратегия деңгейінде дамытып жатыр. Ал Қазақстан бұл мүмкіндікті шектеу жолына түссе, әлемдік технологиялық жарыста артта қалары сөзсіз.

Билікке шындықты жеткізуден қорқудың қажеті жоқ. Оның орнына, ЖИ-ді қоғам игілігіне пайдалану жолдарын қарастыру керек. Егер ЖИ туралы заң биліктің ақпараттық бақылауын күшейту үшін ғана қабылданатын болса, бұл Қазақстанның сөз бостандығы мен технологиялық дамуына үлкен қауіп төндіреді.

Жасанды интеллектке қатысты заң қабылдау қажеттілігі бар, бірақ ол тек шектеу мен цензураға бағытталмауы тиіс. Билік ЖИ-ді бақылауға алу арқылы өз саясатының ашықтығын жасырмақ болса, бұл қадам елдегі технологиялық даму мен сөз бостандығына үлкен соққы болады. Сондықтан заң жобасы тек мемлекеттік мүддені емес, қоғамның да қажеттіліктерін ескеретіндей етіп әзірленуі қажет. Жасанды интеллект – болашақтың құралы, оны шектеу емес, дұрыс бағытта қолдану маңызды.

The Qazaq Times