Абзал Құспан: Сайрагүл саяси ойындардың құрбаны болып кетпесе екен деймін

Қытайдан келген қандастардың басына түскен ауыртпалықтарды заңдық негізде жеңілдетуге күш салып жүрген азаматтық белсенді, адвокат Абзал Құспан мырзамен өз қорғауындағы Сайрагүл Сауытбайдың өзінен бас тартуына және Қытайдағы қазақ тағдырына қатысты мәселелердің түйткілді тұстары жөнінде сұхбаттастық.

 - Сайрагүл Сауытбай сізден не үшін бас тартты ? Жалпы, сіз бұл жөнінде бүгінге дейін білдіңіз бе?

- Мен бұл жөнінде кеше Астанаға келгенде білдім. Сол кезге дейін мен білген жоқпын. Мен Оралда ұшаққа отырғанға дейін Сайрагүлге «құжаттарды ұмытып кетпе» - деп тапсырмалар бергенде ол маған ешнәрсе білдірмеген болатын... Неде болса келдім. Талдықорғанға дейін барып, елдің көзінше сөйлесіп, маған қандай да бір өкпе-реніші, талабы, менен қандай да бір жамандық көрді ме, енді қайтып бұл мәселеге оралмайтынымды білдіріп кеттім. Бұған дейін «менен бас тартамын» деген жағдай болған. Бірақ кейін «ойбай бас тартпаймын» - деген. Бұл соттың екінші сатысы. Осы кезге дейін жүргізіп келдім. Анау қылмыстық іс бітті. Көші-қон комитеттеріне жазған арыз, БҰҰ-ға жазған арыз, сотқа талап-арыздардың барлығын өзім жаздым. Енді сотқа қатысуға келгенде Сайрагүлдің менен не себепті бас тартқандығы жауабына иланып отырған жоқпын. (Сайрагүл Сауытбай – ред): «Ол әйел адам (Сайрагүл Сауытбайдың қазіргі адвокаты Айман Омарова), әйел адамға әйел ретінде айтатындарым бар. Абзал Құспанға айта алмаймын» - дейді. Қылмыстық іс бойынша ешқандай мәселесіз ақ қорғап шықтық қой... Бірақ бұны қалай болған жағдайда да трагедияға айналдыруға болмайды. Біз бір нәрсені ұмытпауымыз керек. Адвокатты таңдау құқығы әрбір адамның өзінде. Бұл жерде ел-жұртқа «бұлардың арасында не болып қалды?» деген қызық болуы мүмкін. Сайрагүл Сауытбай екеуміздің арамызда осы кезге дейін қандай да бір кикілжің болған емес. Аяқ астынан бұлай өзгеріске енуін мен қандай да болмасын ойын жүріп жатыр деп есептеймін. Мен өз басым қазір оны түсініп отырған жоқпын. Көп жылдық заңгерлік қызметімде тап болмаған әлдеқандай ойындардың жүріп жатқанын сеземін. Бірақ оның не ойындар екендігін мен білмеймін.  Менің бір ғана тілегім: «Сайрагүл саяси ойындардың құрбаны болып кетпесе екен» деймін. Қылмыстық істе де мен сезінгенмін. Бұл жерде көптеген мүдделер тоғысып жатыр. Олардың барлығы тек қана Сайрагүлге жаны ашып араласып жатыр дегенге кішкентай бала сенетін шығар, бірақ мен сенбеймін. Бұл мәселе халықаралық дәрежедегі ойын алаңына айналып кетті. Бұл жерде адам тағдыры саудаға айналып кетіп жатқан жағдайы бар.

 - Бұл ойында сіз кедергі жасайды деп сізден бас тартты ма сонда?

- Мен ол жағын анық білмеймін. Қалай болған жағдайда да бұл Сайрагүлдің қабылдаған шешімі емес екендігін білемін. Әйтпесе, ол не «мен телефон көтермеді» деген, « мен телефонға жауап бермеді» деген. Менің жауап бермеген кезеңім, ол менің Түркияда қызыма ота жасаған кезі. Екінші, 17 қаңтарда қаралы хабарды естіген кезім. Осы кезде мен 22 қаңтарға дейін телефонымды өшіріп тастадым. Телефоным Сайрагүл үшін емес, барлығы үшін өшірулі болды. Ал 22 қаңтардан бастап, 30-31 қаңтарға  Сайрагүл мен дайындап берген құжаттарды Талдықорған қалалық сотына тапсырғанға дейін біз байланыста болдық. Тапсырған сәттен бастап Сайрагүл «Абзал Құспан менің телефондарыма жауап бермейді» деп менен бас тартты. Мен қызымның топырағы кеппей жатып осының барлығымен айналысып, уақыт таптым ғой. Жалпы, мен осы уақытқа дейін Сайрагүлге қатысты бір де бір сотқа, бір де бір жиынға бармай қалмақ түгілі кешігіп көрген адам емеспін...

 - Сайрагүл ісі алдағы уақытта қалай қарай өрбиді деп ойлайсыз?

- Әрі қарай қалай болатынын мен білмеймін. Бұл саясатқа тікелей байланысты. Бұл жерде «тек қана заңның аясында шешеміз» деген құр бос әңгіме.

 - Жалпы, Сайрагүл Сауытбай мәселесін, Қытайдағы қазақ мәселесін біздің құзырлы органдар дербес шешуге қауқарлы ма? Жоқ әлде бұған міндетті түрде халықаралық ұйымдар араласуы керек пе?

- Қазіргі таңда Қазақстан қандай мәселе көтеріп, шу шығарса да біз Қытайға қарсы не істей аламыз? Біз Қытайға қарсы соғыс аша алмаймыз. Біз экономикалық жағынан толығымен тәуелді мемлекетпіз. Жер асты байлықтарын беріп жатқанымызды пайдаланып, мәселені дипломатиялық жолмен шешу бірінші жол болса, халықаралық ұйымдар арқылы шешу екінші жол екендігін мен жоққа шығармаймын. Бірақ халықаралық ұйымдардың да ұйымдары бар. Олардың Қытайға байланысты өздерінің бір геосаяси мүдделері бар ұстанып отырған. Олар қазақтарға жаны ашып, осындай іс-әрекетке барады дегенге толық сене алмаймыз. Халықаралық ұйымдарды Қазақстанның өзі пайдаланса деймін. Алайда, қазір Қазақстанда бір топ бар. Ол тап-таза ұйғырдың мүддесі үшін жұмыс істеп жатқан топ. Атын атамаймын, түсін түстемеймін.

 - Тұспалдап болса да айта алмайсыз ба?

- Жоқ, мен мына бір нәрсені айтқым келеді. Халықаралық ұйымдар мәселесінде біз өте сақ болуымыз қажет. Бұл Сайрагүл мәселесінен бөлек қой. Ол соның ішіндегі мәселе. Мен төрт жыл бойы осы мәселемен айналысып келе жатқан адвокат ретінде айтайын, ұйғырлардың бір тобы Қазақстандағы өкілдері арқылы қаржыландыруға да қауқарлы. Қазіргі мынау айқай-шудың барлығы бірінші кезекте ұйғыр диаспорасына тиімді болып тұр. Осы нәрсені де біз ойдан шығармауымыз керек. Бұл мәселеде ұйғырмен бірігу бізге ең қауіпті екендігін естен шығармайық. Осыдан 10-15 жыл бұрынғы Тибеттің жағдайын алып қарайықшы. Сол кезде бүкіл әлемдегі топ жаңалықтардың басында кім тұратын еді? Тибеттің Далайламасы тұратын еді. Бүкіл әлем болып Далайламаны сөйлетті, Тибеттіктердің құқығы бұзылып жатыр деп айқайлады. Бірақ Қытайға ешкім, ешнәрсе жасай алмады. Осыдан екі-үш жыл бұрын Түркия президенті Ердоған «егер ұйғырлардың құқығын аяққа таптай беретін болса, мен Қытайға әскер кіргіземін» деген мәлімдеме жасады. Артынша Ши Жиңпиң екеуі кездесіп, мәңгілік доспыз деп, сауда келісім шарттарына қол қойып тарқасты. Бұдан бізге нені ұғуға болады? Басқа мемлекеттердің бұл мәселеге арласуының артында бәрібір белгілі бір мүдде тұрады. Мен өз басым БҰҰ сияқты өзін-өзі танытқан ұйымдар болмаса, барлық бірдей ұйымдарға сене беруге болмайды деп есептеймін. Біз халықаралық ұйымдардың ара-жігін ажыратуымыз керек. Кейбір ұйымдардың артында ұйғырлардың диаспорасы тұр. Ұйғырлардың жай ғана оппозициясы емес, террористерімен бірігіп кететін болсақ, онда қазақ мәселесі ешқашан шешілмейді деген сөз... Ұйғырларға қатысты қысым соңғы он жыл көлемінде орын алған болса, қазақтарға қатысты мәселе екі-үш жылдың көлемінде басталды. Бастапқыда Қытай билігінің қазақтарға дәл қазіргідей теріс көзқарасы болған жоқ. Негізінен Қытай мен ұйғыр арасындағы мәселеге кейін белгісіз себептермен қазақ мәселесі араласып кетті. Сол жақта қызмет еткен қазақ ұйымдарының бұған тікелей қатысы бар деген де әңгіме шығуда қазір.

 - Бұл қандай ұйымдар?

- Мен ұйымдардың атын нақты білмеймін. Бірақ сол ұйымдардың өкілдері қазір Қазақстанда әрекет етіп жатыр.

 - Оның атын нақты айта алмайсыз ба?

- Дәл қазір мен оның атын айтудан қорқып отырған жоқпын. Мен қызымның қырқы өткенше дау-дамайға араласқым келіп отырған жоқ, шынымды айтсам. Одан кейін мен бір адамдардың атын атап тұрып шығарғым келеді. Сол жақта отырған елшіміз қай ұлт өкілі? Маған келген мәлімет бойынша, ұйғыр ұлтының өкілі дейді. Қазақстанның Қытайдағы елшісі ұйғыр. Біздің құзырлы органдар тарапынан қандай мүдде бар мына жақтағы шулатушыларға? Оны жалпылама айтып кетуге болады. ҰҚК қайда қарап отыр мысал үшін? Маған түсініксіз көп нәрсе бұл жерде. Мында бір жекелеген топтар шығады да, СІМ алдына барып, кішігірім пикет ұйымдастырады. Ресей мен АҚШ президентіне орысша, ағылшынша үндеулер жариялайды: «Бізді құтқарыңыз Қытайдың қысымынан» деп. Оған ешкім тосқауыл қоймайды. «Сонда бұл қайдан келіп жатқан күш? Ол адамдар қайдан пайда болды? Неге ҰҚК тарапынан сондай қолдауға ие болып отыр бұлар? ҰҚК басшылығында бұларға қолдау жасайтын қандай адамдар отыр?» - деген сұрақтар көп жерде күбір-сыбырмен айтылып жатыр. Сонымен қатар, осындағы топтармен біздің Қазақстанның Қытайдағы елшілігі арасында қандай байланыс бар? Қытайдағы елші кім, неге ол бұл мәселемен айналыспайды? Ең бірінші жүк сол Қытайдағы Қазақстанның елшілігіне түсуі керек еді ғой. Неге сол елшінің аты-жөні аталмайды және ол кім деген сұраққа осы күнге дейін жауап табылмайды? – деген мәселелерді қазір жалпылама сұрақ күйінде қойып кеткім келеді. Бұл басқа тұрмақ Астанада, талай-талай жерде айтылып жатқан әңгіме негізінде. Бұл қазір күбір-сыбырмен айтылса, күні ертең ашық жария болады.

 - Алдағы уақытта қандастар мәселесімен айналысуыңызды жалғастырасыз ба?

- «Битке өкпелеп тоныңды отқа жақпа» дейді. Қазір маған бір ғана қиындық бар. Ол менің бауыр етім баламнан айырылғаным. Одан жаман нәрсе болу мүмкін емес маған. Осыдан бір есімді жиып алайын. Мен бұл мәселеге қайтып ораламын. Бірақ бұрынғыдай жеке дара оралмандарды қорғау жұмысын азайтатын болармын. Менде өте көп материал бар, өзімнің көргенім бар, түйгенім бар егер қажет болатын болса, мен біздің еліміздің Қауіпсіздік Кеңесіне, басқа да құзырлы органдарына дұрыстап бір хат дайындағым келеді. Осы жағдайлардың барлығына назар аудартқым келіп отыр...  Мен өзім бұл сұрақтардың жауабын әлі толық тапқаным жоқ. Белгілі бір ой түйген жағдайда мен бұны көпшілікпен бөлісуге кетары емеспін...

"The Qazaq Times"