Дөңгелек үстелге жиналған журналистер. Фото: QT

The Qazaq Times ақпараттық қоғамдық-саяси порталы ақпарат айдынына қосылғанына бір жыл толуына орай Алматыда БАҚ-тың түйткілді мәселелері жөнінде  «Ақпарат айдынында бір жыл: Қазақстан контентінде тәуелсіз БАҚ қалыптастырудың тәжірибелері мен проблемасы» атты дөңгелек үстел өткізді. ҚР Ұлттық кітапханасында өткен дөңгелек үстелге саясаттанушылар мен журналист қауым қатысып, қазіргі қазақ тілді БАҚ-тағы негізгі проблемаларды, әсіресе сайттардағы басты мәселелер жөнінде пікірлерімен бөлісті.

Мамандандырылған сараптама жетпейді

Саясаттанушы Әміржан Қосанов. Фото:

Әміржан Қосанов, саясаттанушы: Меніңше, кез келген  БАҚ, оның ішінде қазақ тілді БАҚ-тың үш түрлі контенті бар. Ол таза қазақ тілді орта.  Бізде өкінішке орай бүкіл қоғам, плюралистік қоғам екі түрлі жағдайда өмір сүріп жатыр.  Бірі орыс тілді БАҚ-тар, Ресей БАҚ-ы. Оның өз аудиториясы бар. Оны да ескеру керек.  Және 70 пайыздан асты деген қазақ аудиториясы бар. Оның тақырыбы, сұранымы бөлек. Оның талабы бөлек.  Сол аудиториялардың ішінде мен айтар едім, соңғы 26 жылда, әсіресе соңғы кезде басым бағыттағы тақырыптар анықталып қалды. Ал бұл (бірінші контент - ред.) контентті біраз сайттар игерген сияқты. Меніңше, көп игере алмай жатқан нәрсе, қалай болғанда да біз бір республикада, бір мемлекетте тұрып жатқаннан кейін тек қана қазақ қоғамының  тақырыбын ғана көтереміз деуге болмайды. Бізде қалай болғанда да орыс тілді аудитория бар. Оның ішінде қазақша оқымайтын қазақтар бар. Қазақтың қандай проблемасы бар екенін білгісі де келмейтін қазақтар бар. Ленин БАҚ-қа анықтама берген: "Ұжымдық насихатшы ғана емес, ұжымдық ұймдастырушы болу керек" деп. Әрине ол енді таптық, коммунистік-больщевиктік көзқарас.  Бірақ меніңше, осы өтпелі кезеңді, дәл осы 2017 жылдың аяғын, келесі 3-4 жылдағы биліктегі транзиттік,  постназарбаев кезеңді "ертең  билікке кім келеді, ол ұлтжанды адам бола ма, әлде ол Ресейге бейім бола ма, әлде Қытайға жақын, әлде батысшыл бола ма?" соны қазақ бұқаралық ақпарат құралдары да қазақы контентті орыс тілді оқырмандарға жеткізе білуді азаматтық парыз деп түсіну керек. Бұл екінші контент. Үшінші контент - ол геосаяси әлемдік орта. Менің арманым, New York Times, Finansial Times cынды сайттар біздің қазақ тілді сайттарға сілтеме жасап отырса деймін. Сондықтан қазақы контент эксклюзивті, халықаралық дәрежеге жетсе деймін. Бұдан бөлек осы жерде бізге мамандандырылған сараптама жетпейтін сияқты. Ал осы тұста қаржы, экономика, бизнес, көптің тісі бата бермейтін банк жүйесі бойынша сайттың өзінің бір эксклюзивті авторлары болу керек сияқты.  Сайтта осындай бірнеше автор болса солар-ақ сайтты алып шығады.

Сайттардың кемшілігі - жанрлық кемшіліктер

Ұлттық журналистика орталығының жетекшісі Дәрмен Смайыл (сол жақта). Фото: QT

Дәрмен Смайыл, Ұлттық журналистика орталығының жетекшісі: "Бізде кейбір мақалаларды берген кезде цензурадан қорықпай, Әлихан Бөкейханов айтқандай "Ұлтқа қызмет ету білімнен емес, мінезден" деп, мінез таныту керек... Біздегі сайттардың кемшілігі - жанрлық кемшіліктер. Бізде жанрлық материалдар жазылып жүрген жоқ. Біз очерктер таба алмаймыз.  Біз "жауынгер жанр" дейтінбіз. Қазір жауынгер жанр сұхбат болып кетті. Қазіргі кезде саясаттанушылар сұхбат бергенде оның тамырына қан жүгіртіп жазатындар әрине журналистер. Бірақ "менен алып жаздың ғой" деп журналистің еңбегі бағаланбай жатады. Яғни журналистер сұхбат жанрына қалам тербеп кеткен. Біз осындай нәрселерден қашқанымыз жөн... Біз неге үлкен түрлі публицистикалық жанрларға бармаймыз, материалдың беру пішіндерін дамытпаймыз? Міне бұл біздің кемшілігіміз. Бұл жалпы қазақ тілді сайттарға тән нәрсе. Сараптамалық материалдар бар. Бірақ оның өзі аз. Сараптама не үшін керек? Ақпараттарды, саяси жағдайларды сараптап, оқырман оны тек сіңіру үшін. Егер оқырман оны өзіне сіңіретін болса, біз халықты, ұлтты оятуда үлкен жеңістерге жететін едік.

Ұлт саясатын, басқа ұлттық бағыт, басқа елдердің тәжірибесі мәселесін екінші тақырып ретінде талқылау керек

Саясаттанушы Әзімбай Ғали және ақын Мұрат Шаймаран. Фото: QT

Әзімбай Ғали, саясаттанушы: Қазақстанда орыс жұртшылығының қазақша ақпарат алғысы жоқ. Қазақтардың төрттен бірі қазақшаға жоқ. Сондықтан біздегі маңызды деген проблемаларғ интелектуалды бөлім мәселесі ол - қазақтардың қазақша білмеуі, ұлттың ыдырауы. Бірақ бізде тіл саясатын, ұлт саясатын, басқа ұлттық бағыт, басқа елдердің тәжірибесі мәселесін екінші тақырып ретінде талқылау керек деп ойлаймын.  Соның ішінде менің ұсынғаным позитивтік ұлттық дискриминация деген дүние бар. Ол демократиялық принцип. Соны қолданса деймін.   Айта берсе ұлтымыздың тағдырына әсер ететін тақырыптар бар. Соларды өзекті  мәселе ретінде көтере беру керек деп ойлаймын.

Журналист жағдайға, көрпеге қарап көсілу керек

Экономика ғылымдарының кандидаты Жетпісбай Бекболат. Фото: QT

Бізде екі ұғым бар, журналистика және насихат деген. 1997-1998 жылға дейін Ресейде ашық ақпараттық кеңістік болды. 99 жылдан бастап Волгодонск-Воронежде жарылыс болғаннан кейін ақпарат бұғаттала бастады. Одан кейін насихат басталды. Енді қазіргі таңда Ресейдің ақпарат кеңістігі  тек қана насихаттан тұрады. Біз де мәселен белгілі бір ақпараттық мәдени кеңістікке кіргеннен кейін одақтастық шартқа сәйкес ұстанымдарға жүгінуіміз керек. Яғни жалған ақпараттарға шолу жасалу керек. Қазір өзінің ойындағысын айтқысы келетіндердің барлығы шетел асып жатыр. Сондықтан журналист жағдайға, көрпеге қарап көсілу керек.

Сайттың Youtube каналы ашылу керек

Блогер Мейіржан Әуелхан.

Мейіржан Әуелхан, блогер: Бізде де бір ортаға салар ұсыныстар бар. Ұсыныстардың айтылуына белгілі бір сандық көрсеткіш себеп болып отыр. Осыдан 15-20 күн бұрын мынадай санды мәліметке көзім түсті. Қазақстандықтар Youtube-ты қарау көрсеткіші жағынан әлемде үшінші орында тұр екен. Осыны көріп мен қатты таң қалдым. Сондықтан қазірден бастап сайттың Youtube каналын ашып, оқырмандарды тартып, жазылушыларды көбейтіп, тіпті күніне болмаса да аптасына, айына бір-екі рет видеоларды, төл дүниелерді салып отырсаңыздар.

Міне, бұл сарапшылардың көзіне ілінген  қазақ сайттарындағы негізгі проблемалар. Бірақ қазақ сайттарындағы проблема мұнымен шектелмейді. Әлі де зерттеліп, кем-кетігі түзелу керек. Қазақ тілді, орыс тілді тіпті ағылшын тілді аудиторияға түсінікті контент қалыптастыру үшін тағы біраз еңбектің қажет екені анық.

“The Qazaq Times”