Көрнекі сурет. Фото: inform.kz

Сарапшылар «абсурд» санайтын даулы қаулыны Орталық сайлау комиссиясының (ОСК) басшылығы «ұсыным» деңгейінде екенін айтып, өзінше тәпсірледі.

Берік Имашев бүгінгі жиында жақында қабылданған байқаушылар қызметін шектейтін қаулыға қатысты әлеуметтік желі мен ақпарат құралдарында жарияланған сыни пікірді «хайпқа» балап, «кейбірі құжатты толық оқып, жете түсінбей, сынауға асығады» деді. Төрағаның айтуынша, тіпті сайлау процесін жетік меңгерген кәсіби тілшілерді жоқтың қасы.

Төрағаның сөзінен кейін ОСК түсініктеме анықтамасын таратты. Онда былай делінген:

Заңды тұлғалардың жарғысында азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға және қорғауға бағытталған мақсаттың болуы байқауды жүзеге асыруға құқық береді.

Азаматтық кодекстің талаптарына сәйкес (141, 106, 107-баптар) заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында оны құрудың мәні мен мақсаттары көрсетілуге тиіс.

Коммерциялық емес ұйымдардың, оның ішінде қоғамдық бірлестіктердің жарғыларында заңдарда тыйым салынбаған өзге де қызметпен айналысуға жол берілетінін көрсету қызметтің кез келген түрімен айналысу мүмкіндігін білдірмейді.

Осының негізінде ОСК Қаулысында жарғыда азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға және қорғауға бағытталған мақсаттың болуы қажеттігі туралы ереже қамтылған.

Ұйымдар уәкілеттік берген адамдар оларды тиісті сайлау комиссиялары байқау субъектілері ретінде тіркегеннен кейін жария-құқықтық қатынастардың қатысушылары болады. Заң бойынша олардың өкілеттіктері тиісті түрде ресімделді, оның ішінде жарғыдан үзінділермен расталды.

ОСК: фото-, аудио және бейнежазбаны жүзеге асыруға тыйым салынбайды, бірақ оларды пайдалану заң шеңберінде болуы тиіс

Ортсайлауком қаулысы фото-, аудио және бейнежазбаны жүзеге асыруға тыйым салмайды. Ол фото және бейнежазбаны жүзеге асыру дауыс беру құпиясын және сайлаушылардың дербес деректерін қорғауды ескере отырып жүргізілуге тиіс екенін ескертеді.

Фото-, аудио-, бейнетүсірілімді жүзеге асыру бойынша іс-әрекеттер бақылаушыға сайлау процесінің барысын объективті бағалауға, оның ішінде азаматтық, қылмыстық істер және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша дәлелдемелер ретінде пайдалану үшін ықтимал заң бұзушылықтарды тіркеуге мүмкіндік береді.

Бұл, егер олар заңнамада көзделген талаптарды сақтай отырып алынған болса, мүмкін. Бұл ретте байқаушылар бұзушылықтар туралы өз тұжырымдарын нақты және тексерілетін дәлелдемелерге негізделуі тиіс екенін ескерген жөн.

Осылайша, түсірілген фото-, бейне-, шығарылған аудиожазбалар мақсаты бойынша, яғни іс-әрекеттерге арнайы баға беруге уәкілетті тиісті органдар қараған кезде бұзушылықтардың дәлелі ретінде пайдаланылуы тиіс.

Егер байқаушы фото-, аудио-, бейнетүсірілімді: осындай жазбаларды орналастыруға, ілуге, жариялауға пайдаланғысы келсе, онда байқаушы ҚР Азаматтық кодексінің (145 бап) талаптарын сақтауы тиіс.

БАҚ-та фото және бейнематериалдарды пайдалану үшін сайлау учаскесіндегі адамдардың келісімі талап етілмейді

«БАҚ туралы» Заңның 14-бабының 1-1-тармағына сәйкес бұқаралық ақпарат құралдарына бұқаралық ақпарат құралдарының өнімін дайындау, жариялау, қайта шығару және тарату кезінде мынадай жағдайларда бейнеленетін адамның келісімі талап етілмейді:

1) Егер осы адам ойын-сауық мәдени-бұқаралық, мәдениет саласында әлеуметтік маңызы бар, спорттық-бұқаралық іс-шараларға, бейбіт жиналыстарға және өзге де жария іс-шараларға қатысса немесе қатысса;

2) Егер таратылатын ақпаратта адамның бейнесі және осы адамның қызметтік және (немесе) жария қызметіне байланысты мәліметтер қамтылса, сондай-ақ оны адамның өзі, оның заңды өкілі немесе уәкілетті адам қолжетімділігі шектелмеген көздерде жарияласа, тыйым салынады.

Сайлау учаскелерінен бейнетрансляцияны жүзеге асыру заңнамада көзделмеген

Заңнамада сайлау учаскелерінен бейнетрансляция жүргізу құқығы көзделмеген.

«Байланыс туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабының 61-тармақшасына сәйкес жазба (фото-, аудио және бейне -) трансляцияға (тікелей эфирге шығуға) ұқсас санат болып табылмайды. Осыдан осы процестерді реттеу бөлек жүргізілуі керек.

Бұл жағдайда бақылаушылар сайлау процесінің заңды қатысушылары болып табылады, сәйкесінше олардың қызметі сайлау туралы заңмен және басқа заңнамамен нақты реттеледі. Қызметті реттеу тек міндеттерге ғана емес, сонымен қатар өз функцияларын жүзеге асыратын бақылаушының сайлау учаскесінен бейне хабар тарату құқығының болмауын қамтитын құқықтарға да қатысты.

ОСК қабылдаған жаңа қаулыда сайлауды бақылауға құқығы бар ұйымдар ғана сайлау учаскесіндегі дауыс беруді қадағалай алатыны, ал фото-видеоға түсіру үшін сайлау комиссиясының рұқсаты керек екені айтылған. Осыған дейін тәуелсіз байқаушылар бұл талап заңға қайшы деп атаған.

10 қаңтарға белгіленген мәжіліс және мәслихат сайлауына 5 партия қатысады: «Нұр Отан», «Ақжол», «Адал», «Ауыл» және «Қазақстан халық партиясы». ОСК мәліметінше, бес партия мәжіліс сайлауына 312 кандидат (90 әйел, 222 ер адам) ұсынған. Кандидаттардың орташа жасы - 46,7. Ең жасы - 25-те.

"The Qazaq Times"