Сарапшылар: Тысы жаңа, іші ескі «Педагог мәртебесі туралы» заң юстициялық құрақ көрпе тәрізді

Есік қаласының орталығындағы Абылай хан атындағы №4 орта мектептің оқу кабинеті. 2017 жыл. Алматы облысы. Фото: ашық дереккөз

Қоғамда билік бекіткен «Педагог мәртебесі туралы» заңға қатысты туып жатқан басы ашық сұрақтар қатары толастар емес. Заңды әзірлеу және талқылау барысында қоғамдық күшті дискуссия жүрді. Тіпті ұстаздық ету үшін «заңдық ант» қабылдау нормасы халық трапынан қатты сынға ұшырап, кейіннен алынып тасталғаны белгілі. Ескі нормалардан тұратын пошымы жаңа заңның жарығы жетпейтін көлеңкелі тұстарын ұстаздардың өз көзімен қарап көрдік.

«Педагог мәртебесі туралы» заңның 5-бабында «Педагогикалық әдеп қағидаларының тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган бекітетіні» айтылған. Көптің педагогикалық әдеп деген ертеңгі күні «басқаша ойлауымен» басшылыққа жақпайтын белсенді мұғалімді жұмыс орнынан айыру тетігіне айналып кетпей ме деген алаңдаушылығы орынды. Қоғам белсенділері бұл «мұғалімді жазалау құралына айналуы мүмкін» деп уайымдайды.

Ұстаз мәртебесін арттыруға арнайы заң қабылдап жатқан Қазақстанның юстициясындағы Әкімшілік кодексінде педагогті қамау туралы бап қарастырылған. 127-бабындағы «Кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу және оған білім беру жөніндегі міндеттерді орындамау» айыбы бойынша мұғалімге 3,5,20 АЕК айыппұл салу немесе бір жыл ішіндегі қайталау үшін 5-20 күнге қамау көзделген. Аталған қайшылық туралы белгілі халық ұстаздарымен тілдескен едік.

Заңға енгізілмей қалған не алып-қосар норма туралы Қазақстанның білім саласының құрметті қызметкері, «Ы.Алтынсарин» төсбелгісінің иегері Өмір Шыныбекұлы о баста-ақ «заң жобасын дайындайтын жұмысшы топтың жетекшісі вице-министр Субханбердиева былтыр маусым айында жауапқа тартылған соң-ақ, жұмысшы топты қайта құру керек еді» деген уәж айтады. Тәжірибелі ұстаздың сөзінше, ол 2019 жылы 26 маусымда тарбағатайлық белсенді педагог Мейіржан Темірбекпен бірігіп білім министрі А.Аймағамбетовтің қабылдауында мұғалімдер қауымының атынан бірқатар ұсыныстарын өткізген. «Министр бір де бір ұсынысқа «бұл мүмкін емес» деп айтпап еді. «Қарастырып көреміз» деген. Өкінішке қарай сол ұсынысымыздың бір де біреуі заңға кірмеді» дейді Шыныбекұлы.

Білім беру саласының құрметті қызметкері, «Ы.Алтынсарин» төсбелгісінің иегері, қоғам белсендісі Өмір Шыныбекұлы. Фото: кейіпкердің жеке мұрағатынан

Ұстаздардың елеусіз қалған 15 ұсынысы

Білім басқармаларын жергілікті әкімшіліктен ҚР Білім және ғылым Министрлігінің құзіретіне өткізу керек (Мектеп мұғалімдерін өз міндетіне жатпайтын жұмыстардан осы қадам ғана құтқара алады. Заң бабына қосымша ретіретінденде, «Мұғалімді міндетіне жатпайтын жұмысқа жеккен шенеунік адамды құлдықта ұстаған қылмыскермен» теңестіріліп, қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс» деп көрсету керек).
Мектеп мұғалімінің орташа жалақысы Парламент мәжілісінің депутаты мен министрдің жалақысының кем дегенде 70%-на тең болуы тиіс. (Жалақының жоғары болуы мамандыққа деген бәсекені күшейтеді. Бәсеке болған жерде сапа болады)
Мұғалім қауіпті мамандық болып қалды. Сондықтан мұғалімге қол жұмсаған адамға құқық қорғау органы қызметкеріне қол көтерген адамға тағайындалатындай жаза қолданылуы тиіс.
Педагог мамандарды дайындау жүйесін қайта қарап, мектепке ер азаматтарды көбірек тарту тетіктерін қарастыру керек.
Оқулықтар мен әдістемелік құралдар жасауға практик мұғалімдерді де тарту қажет.
Білім басқармасының ең төменгі қызметкері жетекші маман болу үшін кемі 8 жыл, аудан/қала білім бөлімінің жетекші маманы қызметіне конкурсқа қатысу үшін кемі 5 жыл педагогикалық еңбек өтілі болуы міндетті деген талап қосу. Ал басқарма басшысына тиісінше, 10, 8 жыл талап етілгені лазым. Сонымен қатар мектеп директорын тағайындауға арналған бұйрыққа мектеп директорының мерзімін бекіту керек. 5 жыл сайын мектеп директоры конкурспен тағайындалуы қажет.
Пара алған қылмысы дәлелденген білім беру саласының қызметкері өмір бойы педагогикалық қызметтен аластатылуы тиіс.
Бюджеттен мектептерді жөндеуге бөлінген қаражат БАҚ бетінде жариялануы тиіс (Сонда мұғалімдер мен ата-аналардан мектепті жөндеуге ақша жинау қиынға соғатын болады).
Ер мұғалімдерді 55 жастан, әйел мұғалімдерді 50 жастан зейнетке шығару керек. (Мұғалімдерден ең көп түскен ұсыныс!)
Қазіргі таңда мұғалімдерге берілетін әлеуметтік пакет жергілікті атқарушы органның еншісінде. Жергілікті органдар әлеуметтік көмекті әлі де шеше алмай жүр, сондықтан республикалық бюджетке қаратып, Қазақстан бойынша бідей тариф белгілеу
Жаңа заң жобасындағы әдеп жөніндегі кеңесті алып тастағын жөн. Өйткені мектеп басшылары, аудан/қала білім беру бөлімдерінің өкілдері, басшылары заңгер емес! Бұл мұғалімді жазалау құралына айналуы мүмкін!
Мұғалімнің ата-ана мен оқушыны құрметтеуге заң жобасында міндеттегені сияқты ата-ана мен оқушы тарапынан мұғалімнің де құқы мен ар ожданы құрметтелуге тиіс екенін ұмытпаған жөн
Заң жобасындағы қарама-қайшылықтар мұғалімдердің ұсыныстары бола тұра әлі жөнделген жоқ.
Заң жобасына атсалысқан жұмыс тобы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 16 қазандағы № 575 бұйрығымен бекітілген екен. Осы комиссия құрамымен таныстыруды, әлі де болса бұл құрамға «Қазақстан педагогтарының қауымдастығының» ұстаздарын тартуды да ұсынамыз.
Мұғалімдерден ұсынылған негізгі ұсыныстар көлеңкеде қалуда. Ұсыныстар ескерілмесе бұл заң да «Білім туралы» заңның көшірмесі болып қала береді Сізден нақты жауап пен ұсыныс күтеміз.

– «Педагог мәртебесі» туралы заң жобасын дайындауға қатардағы мұғалімдер де тартылуы тиіс. Өз басым бұл заңнан педагогты қорғайтын ештеңе таппадым. Сайлау-санақ секілді мұғалімнің міндетіне жатпайтын жұмыстардан да бұл заң мұғалімдерді қорғай алмайды.

Мұғалімнің міндетіне жатпайтын жұмыстарға жеккен басшыға ескерту жасалады екен. «Бір жыл ішінде бұл жағдай қайталанса ғана әлгі басшыға айыппұл салынады» дегені тіпті арзан қулық. Бір жыл ішінде 2 сайлау болмайтыны анық.

Естеріңізде болса, өткен президент сайлауында кейбір әлеуметтік желі қолданушылары мен оппозициялық көзқарастағы қайраткерлер «Сайлау заңын бұрмалады» деп мұғалімдердің атына жағымсыз пікір айтқан болатын, – дейді заңға көңілі толмаған белсенді ұстаз Шыныбекұлы.

Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Ақмектеп ауылындағы мектеп мұғалімі, «Мұғалім мәртебесі» республикалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы, ұстаз, қоғамдық белсенді Мейіржан Темірбек. ФОто: кейіпкердің facebook желісіндегі жеке парағынан

Көпшілік сарапшылар күн тәртібіндегі заңның әр алуан кодекстердің фрагменттерінен құралған «құрақ көрпе» деп санайды. Ең өзекті мәселелер зейнет жасы мен әкімшілік ресурстардың қысымы ел күткендей шешім таппады. Дәл осы тұста Тоқаевтың «ел үніне құлақ түретін мемлекет құру» тұжырымдамасы іс жүзінде көрініс таппады деп есептейтіндер көп. Бұл туралы «Мұғалім мәртебесі» республикалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы, ұстаз, қоғамдық белсенді Мейіржан Темірбек:

– Жалпы «педагог мәртебесі» заңы сілтемелерден тұрады. Ол сілтемелер «педагог әдебі» т.б. сол секілді нормативті құжаттарға шығады. Оны өзгерту-қабылдау құқығы білім саласындағы уәкілетті органға тиесілі делінген. Сонда министрлікке келген әр министр өз заңын шығармасына кім кепіл?
Әкімшілік кодекстегі 127 бапта педагогтарға жаза қолдану туралы айтылған, ол қылмыстық кодексте де тұр. Сондықтан оқушыларға педагог тарапынан бақылау күшейтілмесе 10 күнге қамалады немесе айыппұл төлейді.
Меніңше, заңда ең қажетті зейнет жасы қаралмай қалған. Басқасының барлығы білім туралы заңнан келген. Тағы бір айта кететін жағдай заң өздігінен орындалмайды, оны орындата білетін педагог таба алсақ... – дейді.

Жалпы заңның әлқиссасы ұзақ жылдар бойы ұстаздар қауымының «билік қолбаласына» айналуы туралы сыннан кейін 2018 жылы қолға алынған болатын. Үкімет басшысы Асқар Мамин «ҚР экс-президенті Назарбаевтың бастамасы бойынша әзірленген» деп есептейтін «Педагог мәртебесі туралы» заң жобасы былтырғы маусымнан бері ашық талқыланып, жыл соңында қазіргі президент Тоқаевтың қол қоюымен бекітілді. Министрлік дерегінше, заңды жүзеге асыруға тек бюджеттің өзінен 1,2 триллион теңгеден астам қаражат қарастырылған.

2017 жылы елдегі мұғалімдер Астанадағы ЭКСПО көрмесіне мәжбүрлі түрде билет алғаны есімізде. Әр жылдары мұғалімдер мемлекеттік шаралар мен форум-жиындарға «қызметтік нұсқаумен» қатысатыны білгілі. Мұны президент Тоқаев та, парламент депутаттары да талай мәрте сынаған. Бірақ әлі күнге дейін мұғалімдер еркінен тыс жұмысқа жегіліп, еңбек шартында көрсетілмеген айыптармен әртүрлі мақсатта жұмыстан босатылып келеді. Бұған өткен айда Түркістандағы №15 мектептің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Бақыт Манасұлын полиция департаментінің бастығының кезектен тыс тексерісі кезінде әжетханада кезекшілікте болмағандығы үшін нарядпен қолын қайырып әкетуін мысалға келтіруге болады.

P.S.: Бір қызығы, мемлекететтік БАҚ пен сарай маңайындағы сарапшылар ақжолтай хабар деп сүйіншілейтін заң жобасына атсалысқан, дайындаған жұмыс тобының жетекшісі жемқорлық айыбымен сотталып, Қазақстан Фемидасының «ерекше жұмсақ» үкімімен 6 миллион теңге айыппұл арқылы босап шыққан білім министрінің бұрынғы орынбасары Эльмира Сұханбердиева болған. Шенеуніктің түрме өмірі туралы атышулы кітабынан кейін жүз мыңдаған педагогтің болашағы мен құқық-міндетін айқындаған жұмыс тобының тізімі қайта қаралып, жаңармағаны таңғалдырады.