Қазақтың көне заңдары

Бұл күнде ұмыт болған немесе, салт-дәстүрге сіңіп кеткен ескі күннің заңдарында да өзіне тән терең мән бар. Солардың бір қатарын оқырман назарына ұсынамыз.

• Қарызға алған мал жыл уақытынан асса өтемімен бірге қайтарылады.
• Ұрғашы мал еркек малдан қымбат бағаланады.
• Қонақ қондырмағанға айып салынады.
• Қонақ асын дұрыс бермеген жазаға тартылады.
• Ауқатты адамның кедейге жәрдем беру міндеті бар.
• Малға және басқа жануарларға зәбір жеткізу – қылмыс.
• Әдеп бұзғандарға жаза бар.
• Тентек үшін тек әке-шешесі ғана емес, бүкіл ауыл, сол ауылдың ақсақалдары жауап береді.
• Арақ ішіп өлгендердің жаназасы шығарылмайды және бөлек жерленеді.
• Оң жақта отырып екіқабат болған қыз қалыңмалсыз беріледі.
• Некесіз бала туған әйелге құрмет көрсетілмейді.
• Қарабет болған қыздың бұрымы кесіліп, масқараланады.
• Мал өрісін, жусауын бұзғандар айыпқа тартылады.
• Екі адамның бірі боранда үсіп өлсе, оның жанындағы кісі қасқыр ішікті болса жазаланады.
• Тәртіпсіз шәкіртке дүре соғылады.
• Еңбегі үшін әркім ақы сұрауға хақылы. Бірақ асарда, үрмеде ақы сұрауға болмайды.
• Апатқа, өртке ұшыраған шаңыраққа руы, ауылы заттай, малдай, ақшалай көмек көрсетуге міндетті.
• Еркекке қынсыз, пышақсыз, бәкісіз жүруге болмайды.
• Соғысқа үйдің жалғыз баласы алынбайды. Екеуден біреу, бесеуден үшеу, сегіз болса бес бала жасаққа алынады.
• Жиенге сот жоқ.
• Күйеуі қайтыс болса әйел бір жылға дейін тұрмысқа шықпайды.
• Әйелі қайтыс болған ер адам жылын өткермей төсек жаңғыртуға болмайды.
• Жесір әйел ерден кетсе де елден кетпейді. Күйеуінің ағасына немесе інісіне тұрмыстануына тиісті.
• Егер әйел басқа біреуге кетер болса бұл «Жесір дауы» жарғысына салынады.
• Қалындық арсыз болса және ол дәлелденсе, күйеу жақ қалың малын қайтарып алады.
• Ұрын келіп жүрген күйеу кейін қалыңдығын абыройсыз деп тапса, оның бұл сөзі қабылданбайды.
• Отанын, елін, дінін сатқандарды, жауға көмек көрсеткендерді ат құйрығына байлап, азаптап өлтіреді.
• Елге опасыз болғанның үйі ауылдан бөлек қондырылады.
• Дала заңы бойынша ерлі-зайыптылар ажырасса балалар әкеге тәуелді болады.
• Дін салты бойынша еркек төрт әйел ала алады.
• Еркектің белсіздігі анықталса, әйелдің ажырасуға хақысы бар.
• Әйелі бала таппаса еркегі ажырасуына болады, зәбірсіз төркініне еншісімен апарып салуы керек.
• Ант бұзғанға айып бар.

"Жеті қазына" кітабынан алынды

"The Qazaq Times"