Жақында Қазақстанның саяси сахнасында тағы бір қызық жағдай орын алды. Бұл бұрынғы премьер-министр, мемлекет қайраткері Иманғали Тасмағамбетовтың "Мен ресейшіл емеспін, Мені орынсыз қаралап жасыңдар..." деген ақтаулу-үндеуі. Біраз уақыттан бері жұрт есінен көтеріле бастаған Тасмағамбетов қайтадан қоғамның талқылауына ілікті. Оның мәлімдемесі әртүрлі көзқарастар мен пікірталастарға түрткі болып, қазақ қоғамының ішкі саяси ахуалы мен болашағы жайлы жаңа сұрақтарды күн тәртібіне шығарды. Біз Тасмағамбетовтың сол үндеуінің мазмұны мен оған қатысты түрлі көзқарастар және оның Қазақстанның саяси ландшафтына ықтимал әсерін талдауға тырыстық.

Үндеудің мәні мен маңызы

Тасмағамбетовтың үндеуінде елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы, тіпті оқ пен оттың арасындағы төніп тұрған геосаяси қатер, ұлттық бірегейлік және ел басқарудағы маңызды мәселелер қозғалды. Ол Қазақстанның болашағы үшін ұлттық мүдделердің басым болуы қажеттігін атап өтіп, белгілі бір саяси өзгерістерге шақырғандайғ, сонымен бірге Абайдан бастап қазақ ойшылдарын еске ала отырып өз орнын ұлт мүдесіндеге маңызды орынға қойғысы келетіндей әсер қалдырды.

Қоғамда бұл үндеу әртүрлі қабылданды: біреулер оны халықтың үні деп қабылдап, қолдаса, енді біреулер оның астарында жасырын саяси мүдделер бар деп санайды. Сонымен қатар, Тасмағамбетовтың "Мен ресейшіл емеспін" деген сөзіне көпшілік сенімсіздікпен қарап, оның шынайылығына күмән келтіруде. Әсіресе, оның Ресейдегі елші қызметін атқарған кезеңі, Мәскеуге жақын саяси тұлға ретінде көрінуі және оның бұрынғы билік жүйесіндегі рөлі көптеген азаматтардың оны екіжүзді саясаткер ретінде қабылдауына себеп болды.

Пікірталастар және қоғамның реакциясы

Тасмағамбетовтың мәлімдемесіне байланысты пікірталастар негізінен үш негізгі бағытта өрбіді:

  1. Қолдаушылардың пікірі
    Оның жақтастары бұл үндеуді қоғамдағы маңызды мәселелерді ашық көтеруге деген батыл қадам ретінде бағалайды. Олар Тасмағамбетовтың тәжірибелі саясаткер екенін және оның сөзі қоғамда сенім тудыратынын алға тартады. Кейбір сарапшылар оны қазіргі билікке балама ретінде көріп, оның үндеуі елдегі саяси динамиканың өзгеруіне себеп болуы мүмкін деп болжайды.
  2. Сыншылардың көзқарасы
    Қарсы пікір білдірушілер бұл мәлімдеменің уақытылы жасалғанына күмәнмен қарап, оның нақты саяси мақсаты болуы мүмкін екенін айтады. Олардың пікірінше, Тасмағамбетовтың үндеуі белгілі бір саяси ойынның бір бөлігі болуы ықтимал және оның басты мақсаты – билікке ықпал ету. Сонымен қатар, қоғамның белгілі бір бөлігі оны Шаңырақ оқиғасына, 2000 жылдардың басындағы жерді жекешелендіру заңына және сол кездегі әлеуметтік әділетсіздіктерге тікелей қатысы бар тұлға ретінде қарастырады. Тасмағамбетовтың сол кезеңдегі саясаты жерді халықтан тартып алып, олигархтарға беру үрдісін күшейтті деген пікірлер бар. Бұл оның қазіргі үндеуіне деген сенімсіздікті арттырып отыр.
  3. Бейтарап көзқарастар
    Кейбір саясаттанушылар бұл үндеуді қоғамда орын алып жатқан өзгерістердің көрсеткіші ретінде қарастырады. Олар Тасмағамбетовтың сөздері қазіргі билік үшін белгілі бір сын-қатер тудыруы мүмкін екенін, бірақ оның нақты салдары уақыт өте келе анықталатынын атап өтеді. Дегенмен, жұрттың басым бөлігі Арон Атабек оқиғасын ұмытпағанын және ол үшін жауапкершілікті Тасмағамбетов та арқалауы тиіс екенін алға тартады. Аронның түрмеде көз жұмуы мен оның саяси көзқарастары үшін қуғындалуы биліктің сол кезеңдегі шешімдерімен тікелей байланысты деп есептеледі. Сондықтан Тасмағамбетовтың үндеуі көптеген адамдар үшін тек саяси маневр ретінде көрінеді.

Мүмкін салдарлар мен болашақ сценарийлер

Тасмағамбетовтың үндеуінің Қазақстанның саяси сахнасына қалай әсер ететіні әлі белгісіз. Дегенмен, ықтимал сценарийлерді қарастырар болсақ:

  1. Қоғамдық белсенділіктің артуы
    Бұл мәлімдеме азаматтық белсенділікті арттырып, биліктен нақты реформалар талап етуге итермелеуі мүмкін.
  2. Биліктің реакциясы
    Үкімет бұл үндеуді елемей қоюы да, оған қарсы шара қолдануы да мүмкін. Егер үндеу қоғамда кең қолдау тапса, билік белгілі бір саяси өзгерістер жасауға мәжбүр болуы ықтимал.
  3. Жаңа саяси қозғалыстардың пайда болуы
    Егер Тасмағамбетовтың үндеуі саяси күштер тарапынан қолдау тапса, бұл жаңа саяси қозғалыстардың қалыптасуына түрткі болуы мүмкін.

Иманғали Тасмағамбетовтың үндеуі қазақ қоғамында елеулі пікірталастар туғызды. Оның саяси салмағы мен беделі бұл үндеуді елеусіз қалдырмайды. Дегенмен, оның нақты салдары мен ықпалы алдағы уақытта анықталатын болады. Қазақстандағы саяси процестердің дамуы осы үндеудің қоғамдағы резонансына және биліктің оған деген реакциясына байланысты болмақ. Бірақ қоғамның елеулі бөлігі оның өткендегі саяси әрекеттерін ескере отырып, оған күмәнмен қарап, бұл үндеуді таза популистік қадам ретінде бағалауда.