ءاليحان بوكەيحان: «سامارا كەزەڭىنىڭ» جۇمباقتارى

«سامار كەزەڭى» - حح عاسىر باسىنداعى «الاش» ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنىڭ از زەرتتەلگەن اقتاڭداق تۇسى. ءاليحان بوكەيحان ەڭ العاش جەر اۋدارىلعاندا رەسەيدىڭ سامار (سامارا) قالاسىنا جىبەرىلدى. 1907 جىلدىڭ اياعىنان باستاپ 1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسىنە دەيىن ول سامار قالاسىندا تۇردى.

سامار قالاسىنىڭ مۇراعاتتارىنان تابىلعان جاڭا قۇجاتتار قازاق حالقىنىڭ عاسىر باسىنداعى ساياسي كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ءومىرىنىڭ بەيمالىم تۇستارى تۋرالى كوپ ماعلۇمات بەرەدى جانە بۇرىننان بەلگىلى تاريحي دەرەكتەردى تولىقتىرادى.

سىرى اشىلعان قۇجاتتار

ازاتتىق راديوسىنا سامارلىق جۋرناليست ءارى ولكەتانۋشى ۆالەري ەروفەەۆ سامار وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇراعاتىنداعى ءاليحان بوكەيحان تۋرالى قۇجاتتار مەن وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايىنان تابىلعان فوتوسۋرەتىن جىبەردى. ول سۋرەتكە ءاليحان بوكەيحان سامارداعى كادەت پارتياسىنىڭ مۇشەلەرىمەن بىرگە تۇسكەن.
بۇل قۇجاتتاردىڭ كوبى سامار گۋبەرنيالىق جاندارم باسقارماسىنىڭ قۇپيا ​​جازبالارىنان الىندى. بۇل باسقارما جانسىزدار مەن سىرتتاي اڭدۋ قىزمەتى كومەگىمەن ءاليحان تۋرالى ماعلۇماتتار جيناپ وتىرعان.
جاسىرىن مالىمەت بەرۋشىلەر وزدەرى «قامقورلىققا العان ادامدارىنىڭ» ءجۇرىس-تۇرىسى مەن قايدا بارىپ، كىممەن كەزدەسكەنىن اڭدىپ، ارنايى جۋرنالعا تىركەپ وتىرعان.
جۋرنالدىڭ سىرتىنا «سامار قالاسى بويىنشا 1915 جىلعى مامىردىڭ 3-ىنەن 1916 جىلعى قاڭتاردىڭ 1-ىنە دەيىن اسكەري تىڭشى رەتىندە كۇدىككە ىلىنگەن جانە جەرگىلىكتى (قانداي ۇيىم ەكەنىن ءوشىرىپ تاستاعان - رەد.) ۇيىمعا مۇشە ادامدار ۇستىنەن جۇرگىزىلگەن باقىلاۋ دەرەكتەرىنىڭ جالپى اقپارى» دەپ جازىلعان.
ول جازبالارعا قاراعاندا، اڭدۋ قىزمەتى «تىڭشى رەتىندە كۇدىككە ىلىنگەن» كىسىلەرگە قۇپيا اتتار قويعان. بىراق ونى «كۇدىكتىلەردىڭ» وزدەرى بىلمەگەن. جاندارمەريا جازبالارىندا ءاليحان بوكەيحاننان بولەك، اڭدۋعا ىلىككەن تاعى ءۇش تاريحي تۇلعانى اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. بۇل الەكساندر كەرەنسكي — ءتورتىنشى مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتى جانە «رەسەي حالىقتارىنىڭ ۇلى شىعىسى» اتتى ماسون لوجاسىنىڭ مۇشەسى; نيكولاي گلاديش - سول كەزدەرى قالالىق دۋمانىڭ دەپۋتاتى ءارى كونستيتۋتسيالىق-دەموكراتيالىق نەمەسە كادەت پارتياسىنىڭ مۇشەسى; يسيدور راميشۆيلي. بۇل ادامدارمەن بوكەيحان ساياسي قىزمەتىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىندە بىرگە جۇمىس ىستەگەن.
بىزگە بەلگىلى بولعان ءبىر قىزىق جايت - جاندارمەريانىڭ جاسىرىن اگەنتتەرىنىڭ ەسەپتەرىندە كەرەنسكيگە «دۋمسكي»; گلاديشكە «گلاسنىي», راميشۆيليگە «اتامان» دەگەن اتتار قويىلسا، «الاش» قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسىنا «اسمان» جانە «كالمىك» دەگەن ەكى بىردەي جاسىرىن ات بەرىلگەن.

بۇكىلرەسەيلىك قالالار مەن زەمستۆولار وداعىنىڭ سامار گۇبەرنەلىك كوميتەتى. سۋرەت سامار قالالىق باسقارماسىندا تۇسىرىلگەن. سولدان وڭعا قاراي (وتىرعاندار): پ.پ.پودبەلسكي – ادۆوكات (پريسياجنىي پوۆەرەننىي - ايماقتىق سوت نەمەسە سوت پالاتاسى قۇرامىنداعى ادۆوكات), ك.گ.گلادكوۆ – ادۆوكات، ا.گ.ەلشين – ادۆوكات، ۆ.ۆ.تەيس – قالالىق دۋمانىڭ مۇشەسى (گلاسنىي), پ.ل.كۋزمين – قالالىق دۋما مۇشەسى، س.ە.پەرمياكوۆ – سامار قالاسىنىڭ باسشىسى، كوميتەت توراعاسى، ۆ.پ.ۋشاكوۆ – قالالىق باسقارما [ۋپراۆا] مۇشەسى، ۆ.ا.تىرتوۆ – زەينەتكە شىققان گەنەرال-لەيتەنانت، س.ا.ەلاچيچ – «ۆولجسكي دەن» گازەتىن شىعارۋشى. تۇرعاندار: ءا.ن.بوكەيحان (بوكەيحانوۆ) – مەملەكەتتىك دۋمانىڭ بۇرىنعى دەپۋتاتى، ا.ۆ.تەيتەل – گۇبەرنەلىك زەمستۆو باسقارماسىنىڭ اگرونومى، ي.س.انيسيموۆ - - ادۆوكات، م.ن.لاپۋشكين – قالالىق باسقارما كولونيزاتسيالىق ءبولىمىنىڭ تەحنيگى، ن.م.سكۋليارا – ارميانى جابدىقتاۋ مەن قامسىزداندىرۋ جونىندەگى قالالىق كوميتەتتىڭ باس ينجەنەرى، ا.ۆ.ماتۋلسكي – سول كوميتەتتىڭ باس دارىگەرى، ن.ف.نيكولاەۆسكي – قالالىق باسقارمانىڭ [ۋپراۆا] حاتشىسى، ۆ.ا.كۋگۋشەۆ – قالالىق دۋما دەپۋتاتى [گلاسنىي]، كناز، م.پ.سيدوروۆ – ادۆوكاتتىڭ كومەكشىسى [پوموششنيك پريسياجنوگو پوۆەرەننوگو]، ل.س.كراۆتسوۆ – ادۆوكات. ەدەندە وتىرعاندار: ستويانوۆسكي – وبلىستىق كوميتەتتىڭ تەحنيگى، م.س.ريابكين - ادۆوكاتتىڭ كومەكشىسى [پوموششنيك پريسياجنوگو پوۆەرەننوگو]، ۆ.ا.كۋزمين – وبلىستىق كوميتەتتىڭ حاتشىسى، ن.ي.بوگوليۋبوۆ - ادۆوكاتتىڭ كومەكشىسى (فوتوسۋرەتتى پ.ۆ.الابين اتىنداعى سامار وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايى قورىنان الىپ ۇسىنعان ۆ.ەروفەەۆ).سۇلتان حان اققۇلىنىڭ ء“اليحان بوكەيحان” (الماتى، 2016 جىل) اتتى كىتابىنان.

«The Qazaq Times»