قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى جۇيەسىزدىكتەردى سول سالادا ىستەپ جاتقان ماماندار ەمەس، قايتا تۇتىنۋشى رەتىندەگى قاراپايىم حالىق كوپتەپ ايتىپ، سەنىمسىزدىك تانىتىپ كەلە جاتقانىنا از ۋاقىت بولعان جوق. سەبەبى بەلگىلى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ىستەپ جۇرگەن مامانداردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن ىشتەن سىناۋى، اسقىنعان جارانىڭ ءىرىڭىن شىعارۋى ءوزى وتىرعان بۇتاقتى ءوزى كەسكەنمەن بىردەي. ءوزى ايتقان ەركىن پىكىرى ءۇشىن قۋعىنعا ۇشىراۋىنا، جۇمىستان كەتۋى دە مۇمكىن.
الايدا، جۇيەسىزدىكتى قانشا جەردەن جاسىرعانمەن زاردابىن شەگىپ وتىرعان حالىقتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا وكپەسى قارا قازانداي. اسىرەسە الەمدى دۇرىلدەتكەن كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەستەگى مينيستىرلىكتىڭ ماسكا تاعۋ-تاقپاۋ، قانداي ماسكا قورعايدى، قاي جەردە تاعۋ جايلى مىڭ قۇبىلعان پىكىرلەر، سەنىمسىز ۋاجدەر، ۆاكتسينانى مىندەتتەۋ جانە حالىقتىڭ ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىمسىزدىگى، ۆاكتسينادان كەيىن مۇگەدەك بولعان جۇزدەگەن بالالار، اسا تەزدىكپەن سالىنعان اۋرۋحانالاردىڭ ينجەنەرلىك جۇيەسى، جابدىقتالۋى، حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي بولۋ-بولماۋى، جىل سايىن ميللياردتاعان اقشاعا الىنعان مەديتسينالىق جابدىقتارمەن قۇرالداردىڭ ستاندارتقا ساي سەرۆيستىك كۇتىمدە بولماۋى، تولىق فۋنكتسيانالدى قولدانىلماي جاتۋى....
وسى اتالعان جۇزدەگەن پروبلەمالاردىڭ ءبىر عانا ءتۇيىنى بار، ول بولسا – قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كلينيكالىق ينجەنەريانىڭ دامىماعاندىعى نەمەسە مۇلدەم جوقتىعى.
كلينيكالىق ينجەنەريا - بۇل HTM (Healthcare Technology Management) نەگىزىنەن مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدى وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن مەديتسينالىق تەحنولوگيانى قولدانۋعا جانە ەنگىزۋگە جاۋاپتى ماماندىق.
كلينيكالىق ينجەنەرلەر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى فۋنكتسياسى مىناداي: اۋرۋحانادا مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتاردى ساتىپ الۋدى جوسپارلاۋ; ءتيىمدى ۇسىنىستار، قازىرگى زامانعى مەديتسينالىق اپپارات وندىرىسىندەگى پروگرەسپەن اقپاراتتاندىرۋ; ساتىپ الىنعان مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتاردى ءتيىمدى، قاۋىپسىز، تولىق فۋنكتسيانالدى قولدانۋ ءۇشىن وقىتۋ; جابدىقتاردىڭ تەحنيكالىق كۇيىن باعالاۋ-قاداعالاۋ; مەملەكەتتىڭ رەتتەپ-باسقارۋىنا، ستاندارت تالاپتارعا ساي جۇمىس ىستەتۋ جانە اۋرۋحانانىڭ باسقا قىزمەتكەرلەرىنە، IT, ونەركاسىپتىك-جۇيەلىك ينجەنەرلەر جۇمىستارىمەن سايكەستەندىرۋ; ادام فاكتورلارىنا، ەكونوميكالىق شىعىنداردى تالداۋعا، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ قاتارلىلار.
قاراپايىم سوزبەن ايتقاندا دامىعان ەلدەردە كلينيكالىق ينجەنەرلەرسىز زاماناۋي اۋرحانالاردىڭ العا ءبىر قادام دامۋى مۇمكىن ەمەس. قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى ەرتەمە-كەشپە الەمدىك وزىق ەلدەردىڭ ستاندارتتارىنا ساي جۇمىستار جۇرگىزۋ كەرەك. بۇل حالىقتىڭ جانە ۋاقىتتىڭ تالابى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا دا از رەفورمالار جاسالعان جوق. الايدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ قان تامىرى سەكىلدى ءار تارماعىنا تارالىپ جاتقان جۇمىستارمەن تالاپتاردى زاماناۋي حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستەندىرۋ، مەديتسينالىق ەمدەۋ مەكەمەلەرىندەگى كەيبىر جەتەرسىزدىكتەردى ينجەنەرلىك شەشىمدەر ارقىلى جۇيەگە كەلتىرۋگە دەگەن تالپىنىس جوق. وعان دالەل قازاقستاندا قازىرگە دەيىن كلينيكالىق ينجەنەر دەگەن اتاۋدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستىرلىگىندە مۇلدە اتالمايتىنى، ول جايلى بىردە-ءبىر زاڭدى قۇجاتتار قابىلداماعانى.
ولاي بولسا ءبىز نەدەن ۇتىلىپ وتىرمىز؟
ءبىرىنشى، قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيستىرلىگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا وزىق ەلدەردە الدە قاشان تاريحقا اينالعان جۇزدەگەن ءتۇرلى كەڭەس داۋىرىنەن كەلە جاتقان ماماندىقتارعا مەملەكەت قارجىسىن شىعىنداپ وتىرعانىنا قاراماستا، دامىعان ەلدەردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ماڭىزدى سەكتوردى يەلەپ وتىرعان كلينيكالىق ينجەنەر ماماندىعىنا ءمان بەرگەن ەمەس. اتالعان ماماندىقتى جوو-دا وقىتۋ، ەلىمىزدە كلينيكالىق ينجەنەر دەگەن ماماندىقتىڭ پايدا بولۋىن، دامۋىن، قالىپتاسۋىن قولعا الماي وتىر.
ەكىنشىدەن، كلينيكالىق ينجەنەرلەردىڭ الدىن-الا جوبالاۋ، قاجەتتى جابدىقتاردى ەسەپتەۋ، اۋرۋحانانىڭ قىزمەت كورسەتۋ قۋاتىنا قاراي مەديتسينالىق مەكەمەنى ەكونوميكالىق تيىمدىلىكپەن جابدىقتاۋ بولماعاندىقتان جاڭادان سالىنعان اۋرۋحانالاردا قاجەتسىز شىعىن شاش ەتەكتەن. اۋرۋحانالاردى مەملەكەت تاپسىرىسىمەن ىسكە اسىرۋعا قۇرىلىس كومپانيالارى اۋرۋحانانىڭ مەديتسينالىق گاز جۇيەسىن، بايلانىس جۇيەسىن، سۋىتۋ-جىلتۋ جۇيەسىن كلينيكالىق ينجەنەريانىڭ ستاندارتتارىنا سايكەس جۇرگىزبەۋىنەن اۋرۋحانا العاش ىسكە قوسىلعاننان باستاپ قوسىمشا شىعىندارعا باتقانىمەن قويماي، تولىق فۋنكتسيانالدى جۇمىس ىستەۋى، حالىقتىڭ ساپالى مەديتسينالىق كومەك الۋى ارمان كۇيىندە قالىپ كەلەدى.
ۇشىنشىدەن، كلينيكالىق ينجەنەرلەردىڭ جوقتىعىنان جۇزدەگەن ميلليارد اقشاعا الىنعان وزىق مەديتسينالىق اپپاراتتار مەن جابدىقتار ساپالى سەرۆيستىك كۇتىمسىز، تولىق فۋنكتسيانالدى قولدانۋسىز، حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراماي وبلىس-وبلىستاردا مۋزەيدىڭ ەكسپوناتتارى سياقتى كوميسسيالارعا، جۋرناليستەرگە كورسەتۋگە عانا جاراپ تۇر. بۇل قولىندا iPhone 11 تەلەفونى بار ادامنىڭ ۇيالى تەلەفونىن تەك nokia 3310 سەكىلدى سويلەسۋ مەن CMC حات الماسۋعا عانا پايدالانعانىمەن بىردەي. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستىرلىگى سەرۆيستىك قىزمەتتەردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ءبارىن جەكەلىك ءىرى مونوپوليستەردىڭ قولىنا بەرۋگە بۇيرىق شىعارعانىمەن، ولاردىڭ جۇمىستارىنىڭ ساپاسىن تەكسەرەتىن، دياگنوستيكا-رەمونت جۇمىستارىنىڭ جالعان-شىن ەكەنىن باعالاي الاتىن كلينيكالىق ينجەنەرلەرى بولماعاندىقتان جىل سايىن تاعى دا ميللياردتاعان تەڭگە جەلگە ۇشىپ جاتىر.
تورتىنشىدەن، حالىقتىڭ قورقىنىشىنا اينالعان ۆاكتسينالاردىڭ تاسىمال جانە ساقتالۋ بارىسىنداعى كلينيكالىق ينجەنەريالىق ستاندارتتاردىڭ ساقتالماۋىنان جىل سايىن جۇزدەگەن سابيلەر مۇگەدەك بولۋدا. الايدا ونىڭ ناقتى قانداي سەبەپتەرى بار ەكەنىنە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستىرلىگى نازار اۋدارىپ، حالىققا دۇرىس اقپاراتتار بەرگە دارمەنسىز بولىپ وتىر. ۆاكتسينا، ءدارى-دارمەكتەردىڭ تاسىمالدانۋ جانە دۇرىس ساقتالۋ جولدارىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستەندىرىپ، ساقتالىپ وتىرعان كەمشىلىكتەردى ينجەنەرلىك شەشىمدەرمەن بولدىرماۋعا جۇمىس ىستەيتىن كلينيكالىق ينجەنەرلەر قوسىنىن جاساقتاۋ بىلاي تۇرسىن، بۇل تۋرالى تۇسىنىك تە جوق بولىپ وتىر.
بەسىنشىدەن، قازىر الەمدە ەڭ ۇلكەن قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى – بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك. الەم ەكونوميكاسىن تۇرالاتىپ، ءجۇز ميلليونداعان ادامدى جۇمىسسىز قالدىرعان، حالىقتى كوشەگە الىپ شىعىپ، ءارتۇرلى بۇلىككە اپارعان قۇدىرەتتى كۇش – كوروناۆيرۋس پەندەمياسى سوعان انىق دالەل بولدى. ولاي بولسا، ءبىز عانا ەمەس، الەمنىڭ دە ەندىگى باعىتى – بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك. اۋرۋحانانىڭ جەلدەتۋ جۇيەسىنەن باستاپ، كۇندەلىكتى قولدانىلاتىن قۇرال-جابدىقتارى، كوپ رەت قولدانىلاتىن ماتەريالداردىڭ ۆيرۋستىق-ينفەكتسيالىق زالالسىزدانۋى وسىنىڭ ءبارى مەديتسينالىق تەحنيكا مەن تەحنولوگيادان قول ۇزە المايدى. وسى سالاداعى قاۋىپسىزدىكتىڭ ادامدىق فاكتوردى جويىپ، جۇيەگە كەلتىرىپ، ينجەنەرلىك شەشىمدەر جاساۋ – كلينيكالىق ينجەنەرلەردىڭ ەڭ ۇلكەن مىندەتى. ونسىز اۋرۋحانالارمەن مەديتسينالىق مەكەمەلەردە بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس.
قازىر، قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ بارلىق سالاسىندا كۇرە تامىرداي تاراپ، جان بىتىرەتىن كلينيكالىق ينجەنەرلەردىڭ زاتى تۇرماق اتى دا جوق. بۇنداي جاعدايدا بىزدە قانداي قاۋىپسىز جانە ساپالى جوعارى تەحنولوگيالى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتىلۋى مۇمكىن؟!
Serik Muratkhan
كلينيكالىق جابدىقتار مەن جۇيەلەردىڭ باس ينجەنەرى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
"24+1". قاندى قاڭتاردىڭ ونلاين & وفلاين سوتتارى قالاي ءوتىپ جاتىر؟
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى
ەكىباستۇزدا جىلۋ جەلىسىندەگى اقاۋعا "ستانتسيا قىزمەتكەرىنىڭ قاتەلىگى" سەبەپ بولعانى ايتىلدى
