داۋ جوق، قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ ءوز تاريحى، دامۋ جولى، اسقان اسۋى، العان بەلەسى بار. ەشكىمگە ۇقساتپاي سالعان ىزىمەن بىرگە، ءالى دە «اتتەگەن-اي» دەيتىن كەمشىن تۇستارىنىڭ بارى دا راس. اسىرەسە، عالام تارىنىڭ قاۋىزىنا سيىپ كەتەردەي تارىلا تۇسكەن قازىرگى كەزدە، باسەكەگە قابىلەتتىلىك دەيتىن ءبىر ولشەم كەز-كەلگەن ەلدىڭ كەز-كەلگەن سالاسىنا باستى سىني ولشەمگە اينالدى. تۇتاس الەمگە ورتاق بولا تۇسكەن بۇل سىن ەلىمىزدىڭ جۋرناليستيكا سالاسىنا دا سالماقتى سىناقتار جۇكتەگەندەي.

قازىر الەم كۇردەلى گەو-ساياسي جاعدايلاردى باستان وتكىزۋدە. ءتىل مەن مادەنيەتتەردىڭ، ساياسي ۇستانىمداردىڭ، ءدىني سەنىمدەردىڭ ايىرماشىلىقتارىنا قاراماستان الەم ەلدەرىنىڭ تاعدىرى ءبىر-بىرىنە سونشالىقتى تىعىز بايلانىسا تۇسكەنىن اڭعارعاندايمىز. ەل شەكاراسىنان نەشە مىڭداعان شاقىرىم قاشىقتىقتاعى قانداي دا ءبىر الەۋمەتتىك، ساياسي جاعدايلاردىڭ تولقىنى كوزدى اشىپ جۇمعانشا ءبىزدىڭ قوعامنىڭ دا باس قاتىرار پروبلەماسىنا اينالىپ كەتىپ جاتىر. اناۋ تاياۋ-شىعىستاعى جانجالدار، بىزبەن مۇلدە قاتىسى جوقتاي كورىنگەن سەنىمدەر اراسىنداعى جەڭىس-جەڭىلىسسىز قاقتىعىستاردىڭ بىزگە قالاي اسەر ەتكەنىن ءسۇريا (سيريا) جاعدايىنان كەيىن انىق بىلدىك. نەمەسە جەردىڭ ارعى بەتىندەگى ءبىر عانا نۇكتە ۋولل-ستريتتە بولعان ءسال عانا وزگەرىس كوپ وتپەي ءبىزدىڭ قالتامىزعا قالاي قول سالعانىن بىلەتىندەيمىز. ءتىپتى، گەو-ساياساتتىڭ شاحماد شەبەرلەرى كەيبىر وڭىرلەردە مۇلتىكسىز ويىن ەرەجەلەرىن وزدەرى دايىنداپ وتىراتىنىن دا اڭعاردىق.

شىن مانىسىندە، بۇنىڭ ءبارى سۇراپىل سوعىس مايدانىنا ۇقسايدى – قارۋسىز مايدان، اقپارات سوعىستارى. قاراپايىم ەل ازاماتتارىنا تۇسىنىكسىز بولعان ۋولل-ستريتتەگى سان-تسيفرلاردىڭ وزگەرىسى ولاردىڭ قالتاسىن قالاي جۇقارتاتىنىن، ازيانىڭ سوناۋ باتىس جيەگىندەگى نەمەسە پارسى شىعاناعى، يا بولماسا وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى مۇددەلىك قايشىلىقتاردىڭ، شاحماد ويىندارىنىڭ، ونداعى «ات جۇرىستەرىنىڭ» بىزگە قالاي، قايتىپ اسەر ەتىپ وتىرعانىن قوعام ساناسىنا سالىپ وتىرۋ مىندەتى ەڭ اۋەلى جۋرناليستيكامىزدىڭ، سونىڭ ىشىندە حالىقارالىق جۋرناليستيكانىڭ باستى مىندەتى.

ءبىز بۇل رەتتە جۋرناليستيكامىزعا سىن ايتۋدان اۋلاقپىز، تەك جۋرناليستيكاداعى دامىتا تۇسۋگە ءتيىستى بولعان حالىقارالىق جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ءسوز ەتپەكپىز. اتالعان سالانىڭ دامۋى تەك اقپاراتتاردى جەتكىزۋ عانا ەمەس ونى قالاي جەتكىزۋ، اۋديتوريانى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ونىمدىلىگىن قالاي ارتتىرۋ تاجىريبەلەرىنە دە قاتىستى. سول تۋراسىندا وسى سالادا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ارىپتەستەرىمىزدىڭ پىكىرلەرىنە قۇلاق تۇرگەن ەدىك. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ چەحياداعى ءجۋرناليستى رۋسلان مەدەلبەك اتالعان سالانىڭ ماڭىزدىلىعىن بىلاي دەپ كورسەتەدى:

رۋسلان مەدەلبەك. فوتو: اۆتوردىڭ فب پاراقشاسىنان.

«قازىر جۋرناليستيكا جانرلارى تۇبەگەيلى ترانسفورماتسيادان ءوتىپ، جاڭا جانرلار پايدا بولدى. اۆتوبيوگرافيا، وچەرك، ەسسە، زامەتكا سىندى جانرلاردىڭ ورنىنا Feature Story, Profile, Long news, Explainer, Breaking news, Live blogging سىندى جانرلار كەلدى. بۇل جاڭا جانرلار تولىققاندى حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىندا وقىتىلۋى ءتيىس. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، BBC, CNN, Al-Jazeera, Euronews, New York Times سىندى مەديا الپاۋىتتارىنىڭ ارقايسىنداعى ماقالا جازۋ، ۆيدەو جاساۋ ستاندارتتارىن تولىق حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىندا مەڭگەرۋگە بولادى. ارينە، ول ءۇشىن وسى باسىلىمداردى ءجىتى قاداعالاپ، ونداعى ءار ماتەريالدىڭ ءىشى-سىرتىن بىلەتىن مامان قاجەت».
بۇعان قوسا رۋسلاننىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى كەزدە جۋرناليستيكاداعى كوپ عىلىمي زەرتتەۋلەر حالىقارالىق تاجىريبەلەرمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ماگيستراتۋرادا كەز كەلگەن عىلىمي تاقىرىپ، ديپلوم جازۋ ءۇشىن ماگيسترانتقا يا ستۋدەنتكە تولىققاندا حالىقارالىق جۋرناليستيكا ستاندارتتارمەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك بولادى. ول جانە قازاقستاندىق تەلەارنالار، سايتتاردىڭ كوبى الەمدىك ترەندتەرگە ىلەسۋگە تىرىساتىنىن، ايتالىق، ستۋديا جاساقتاۋدان تارتىپ، سيۋجەت تەكستىنە دەيىن ءبارى قازىر حالىقارالىق ستاندارتتارعا بەت العانىنا كوبىرەك نازار اۋداراتىنىن ايتادى. «وقىرمانعان يا كورەرمەنگە اقپاراتتى بارىنشا ىقشام ءارى جىپ جيناقى بەرۋدە قازىر BBC, CNN, Al-Jazeera الدا. وسى الپاۋىتتاردىڭ تاجىريبەسىن ستۋدەنت حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىندا مەڭگەرمەك. ياعني، الەمدىك ترەندتەردى قاداعالاپ وتىراتىن پروديۋسەر، رەداكتور، شەف رەداكتورلاردىڭ كوبى حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىن يگەرۋى ءتيىس», – دەپ سانايدى رۋسىلان مەدەلبەك.

جۋرناليستيكامىزداعى بۇل سالانى دامىتۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى بىلىكتى ماماندار كەرەك جانە سول ماماندى دايىندايتىن ماماندىقتىڭ قاجەتتىلىگى دە ايقىن كورىنە تۇسەدى. حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى «الماتى» ارناسى قازاق ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى ۇمبەتالى مەيمەش مىناداي پىكىرىمەن ءبولىستى:

ۇمبەتالى مەيمەشۇلى. فوتو: فب پاراقشاسىنان.

«مەن ءوزىم جۋرناليست رەتىندە، حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعى قازاقستان جۋرناليستيكاسى ءۇشىن اۋاداي قاجەت دەر ەدىم. سەبەبى، شەتەل تاجىريبەسى بار، جۋرناليستيكاسى دامىعان باتىس تاجىريبەسى بار. بىزگە حالىقارالىق تاقىرىپتا جازاتىن، حالىقارالىق ساراپتاما دا جازاتىن جۋرناليستەردىڭ قاجەت ەكەنىن كۇن وتكەن سايىن انىق بولا ءتۇستى. قازىر، گازەت بولسىن، تەلەارنا نەمەسە سايتتار بولسىن اقپاراتتى وڭدەپ، تۇبەگەيلى ءتۇپ تاريحىن زەرتتەپ، دەرەك كوزدەردىڭ شىندىعىنا كوز جەتكىزەتىن ءبىر ەمەس بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن امبەباپ جۋرناليست ماماندارىن قاجەت ەتىپ وتىر. بۇل دا بولسا اتالعان ماماندىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتسە كەرەك».

حالىقارالىق جۋرناليستيكامىزدىڭ دەڭگەيى حالىقارالىق ارەنادا جالپى قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ دەڭگەيىن كورسەتەتىن جايتتەر دە بولادى. بۇل تۋرالى ارىپتەسىمىز رۋسلان مەدەلبەك پىكىرىنىڭ سوڭىندا بىلاي دەگەن ەدى:
«مىسالعا حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى وليمپيادا ويىندارىنا قازاقستان جۋرناليستەرىنە تەك 11 اككرەديتاتسيا بەرەدى. ياعني، وليمپياداعا قازاقستاننان حابار تاراتۋعا تەك 11 جۋرناليست بارا الادى. ودان ارتىق جۋرناليسكە رۇقسات بەرىلمەيدى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتايىن، گرۋزياعا 50, ۋكراينادا 70 جۋرناليستىك اككرەديتاتسيا بەرىلەدى. گرۋزيانىڭ جازعى وليمپياداداعى جەتىستىگى قازاقستاننان تومەن. ۋكراينا مەن قازاقستاننىڭ سپورتتاعى جەتىستىگى تەڭ. بىراق وليمپياداعا باراتىن جۋرناليستەر سانى قازاقستاندا تومەن. نەگە؟ سەبەبى قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ دەڭگەيى سول 11 اككرەديتاتسياعا تەڭ. ەلدە جۋرناليستيكاسىنىڭ، سونىڭ ىشىندە حالىقارالىق ارەناداعى دەڭگەيى ءالى وسپەگەن. بۇل اككرەديتاتسيا سانىن ءوسىرۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن، حالىقارالىق ستاندارتتاردى بىلەتىن جۋرناليست دايىنداۋ كەرەك. بۇل تەك ءبىر عانا مىسال».

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ قاجەتتىلىگى، قاجەت بولىپ قانا قويماي جوعارى ساپاعا يە، بىلىكتى ماماندارمەن جاساقتالعان جاۋىنگەرلىك توپتىڭ كەرەك ەكەنى بۇعان دەيىن دە ايتىلىپ كەلگەن. تاۋەلسىز ەل ءۇشىن ەل ازاماتتارىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى سيتۋاتسيالارعا دەربەس كوزقاراس پەن تانىمىنىڭ بولۋى تىكەلەي ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە ساياتىن ماسەلە. كورشىلەس، اقپاراتتىق سوعىستا تىسقاقتى ءارى بۇل جاعىندا باسىم كۇشكە يە ەلدەردىڭ اقپاراتتىق شابۋىلدارى نەمەسە پروپاگاندارلارعا قارسى اتالعان سالانى دامىتۋ مۇلدە كەزەك كۇتتىرمەيدى. ولاي دەيتىنىمىز، سوڭعى كەزدەرى ارت-ارتىنان بولىپ جاتقان وسى تەكتەس وقيعالار ەلىمىزدىڭ اقپارات كەڭىستىگى اقپاراتتىق شابۋىلدار ءۇشىن دارمەنسىز ەكەنىن كورسەتىپ قويعانداي. ايتالىق، جاڭا كوروناۆيرۋس ەپيدەمياسىنا قاتىستى اقش-قىتاي اراسىنداعى داۋ-دامايعا ءبىزدىڭ قالاي بارىپ باس سۇعىپ العانىمىز، سونداي-اق، الەم اقپارات كەڭىستىگىندە تاراعان مالىمەتتەردى تالعامسىز قالاي پايدالانىپ، قالاي شوق باسىپ العان جاعدايلارىمىز مىسال بولا الادى. ءتىپتى، بۇنداي قاتەلىكتەردى وتاندىق ءىرى اقپارات قۇرالدارىنىڭ جىبەرىپ الۋى دا ويلاندىراتىن ماسەلە. سوعان قوسا، سوڭعى كەزدەگى قىتايداعى بەيرەسمي سايتتاردا جاريا بولعان اقپاراتتارعا بايلانىستى ەلىمىزدىڭ رەسمي جانە بەيرەسمي رەاكتسيالارى دا ءبىزدىڭ ەلارالىق اقپاراتتىق قاقتىعىستارداعى تاجىريبەسىزدىگىمىزدى تانىتا ءتۇستى.

دەمەك، الەمنىڭ كۇن سايىن قۇبىلىپ، اقپاراتتىق سوعىستىڭ قارقىنى ۇدەي تۇسكەنى ەل ىشىندە كوپ رەت ايتىلىپ جاتقانىمەن، سوعان قارسى حالىقارالىق جۋرناليستيكانىڭ ماڭىزدىلىعىنا ءالى دە بولسا تولىق سەزىنىپ جاتقامىز جوق. اقپاراتتىق سوعىس پەن جاھاندانۋدىڭ قارقىنىنا قاراپ وتىرساق، ءتىپتى بۇل سالانى، اتالعان ماماندىقتى دامىتۋ كەزەك كۇتتىرمەيدى دەۋگە بولادى. قاجەتىنە قاراي حالىقارالىق جۋرناليستيكا جوو-ىندا باستى نازارعا الىنىپ، مامانداردى جەتىستىرۋدىڭ تاجىريبەلەرىن ىزدەستىرۋى ءتيىس. ال وتاندىق باق تا بۇل سالا ماماندارىن جەتىلدىرۋدى، ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدى قولعا السا جۋرناليستيكامىزدىڭ عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ دە ءبىر كەتىگى جامالار ەدى.

"The Qazaq Times"