قازىر الەم ەلدەرىندە، ءىرى اقپارات قۇرالدارىنىڭ بارىندە دە ءبىر عانا باستى تاقىرىپ بار، ول بولسا – Covid-19 ىندەتى. الەمدە تىرشىلىك توقتاپ قالعانداي. كۇللى دۇنيە حالقىنىڭ تورتتەن بىرىنەن استامى كارانتيندە. ىندەتتىڭ الەم ەكونوميكاسىنا سالعان زيانى مەن شىعىنى تولىق ەسەپتەلىپ بولعان جوق. بىراق، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سەنسەك كوروناۆيرۋستان كەيىن الەم ەكونوميكاسىنىڭ شىعىنى بۇعان دەيىنگى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستاردان دا اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەن. سوندىقتان دا باتىس ەلدەرى بولاشاق ەكونوميكانى دەمەۋشى سالالارعا قازىردەن باستاپ قىرۋار قارجى بولە باستاعان.

دامىعان ەلدەردىڭ كوبىندە توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، كارانتين رەجيمى بىرنەشە ايعا جالعاسۋى مۇمكىن ەكەنى بايقالدى. قازىرشە وسى ەلدەردىڭ ناقتى قانشالىق ەكونوميكالىق شىعىنعا باتقانىن ەسەپتەپ شىعۋ قيىن. دەگەنمەن، ولاردىڭ شىعىنىڭ كولەمىن ەكونوميكانى قولداۋ ءۇشىن ءبولىپ جاتقان قاراجاتتارىنا قاراپ-اق بايقاۋعا بولادى.

ەڭ ۇلكەن قاۋىپتەنۋ امەريكا قۇراما شتاتتارىندا، ولار ەكونوميكانى قولداۋ ءۇشىن انتيكريزيس سالىمى رەتىندە 2 تريلليون دوللار قارجى ءبولدى. بۇل اقش تاريحىنداعى ەكونوميكانى قولداۋعا سالىنعان ەڭ ۇلكەن سوما. ال، ەۋروپا وداعى جارىم ترلن دوللار كولەمىندە قارجى ءبولدى. بىراق، بۇل تەك باستپاقىسى، الدا بۇدان دا قوماقتى قارجى ءبولىنۋى مۇمكىن. جالپى كورسەتكىشتى ايتار بولساق، «ۇلكەن جيىرمالىققا» (G20) كىرەتىن ەلدەر ناۋرىزدىڭ سوڭىنا قاراي داعدارىسقا قارسى سالعان قارجىسى 5 تريلليون دوللاردى قۇرايدى.

وسى تاقىرىپتاعى بىرقاتار ساراپتامالىق ماتەريالداردان بىلگەنىمىزدەي، بۇل رەتكى داعدارىستىڭ بۇرىنعىلاردان ايىرماشىلىعى كوپ. ايتالىق، بۇرىنعى داعدارىستاردا ورتالىق بانكتەر جاڭا اقشا بىرلىگىن باسىپ شىعاراتىن، بۇل جولى ماسەلە ونىمەن شەشىلمەيدى. اڭگىمە اينالىمداعى اقشانى قايدا جۇمساۋدا. الداعى مەحانيزمنىڭ ءتۇرى زارداپ شەككەندەردى قولداۋدى كۇشەيتۋ. سەبەبى، داعدارىستان جەڭگەندەر مەن جەڭىلگەندەردىڭ بولمايتىندىقتان، ءبىر-بىرىنە كومەكتەسۋدەن باسقا جول جوق.

كەزەكتى داعدارىستىڭ 2009 جىلعى ەكونوميكالىق داعدارىستان كەم بولمايتىنىن، ءتىپتى ودان دا اۋىر بولۋى مۇمكىن ەكەنىن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ جەتەكشىسى كريستالينا گەورگيەۆا دا راستايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، ىندەتتى تەز ارادا تىزگىندەپ، ودان زارداپ شەككەن تارماقتاردى قالپىنا كەلتىرگەن جاعدايدا 2021 جىلى ەكونوميكادا العا ىلگەرىلەۋ پايدا بولۋى مۇمكىن.

بىراق، بۇل دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىر عانا ەكونوميكا سالاسىندا عانا سالىم سالۋ جەتكىلىكسىز. بانكروت جاعدايىن، جۇمىس ورىنداردىڭ قىسقارۋىن توقتاتۋعا كۇش جۇمساۋ كەرەك بولادى، بىراق بۇل ايتقانعا عانا وڭاي. سوڭعى كەزدە بارلىق ەل ۇكىمەتتەرى انتيكريزيستىك شارالارى تۋرالى مالىمدەمە جاساپ جاتىر، قاتارىندا قازاقستان دا بار. بارىندە دە ايتىلاتىن ورتاق ۋادەلەر نەگىزىنەن بيزنەستى جەبەۋ، قايتارىمسىز نەمەسە تومەن ءوسىمدى نەسيەلەر، كاسىپكەرلەردىڭ شىعىنىن جاۋىپ بەرۋب ت.ب.

كىمدەر نە ىستەپ جاتىر؟

الەمدە داعدارىسقا قارسى جانە الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى بويىنشا الدا تۇرعان قۇراما شتاتتار. الەمنىڭ ەڭ باي ەلى اقش داعدارىسقا قارسى 2 ترلن دوللار بولۋدەن تىس، الەۋمەتتىك جاردەمدى دە كۇشەيتتى. ال، ورتا-شاعىن بيزنەس 500 ملرد دوللار كولەمىندە قولداۋعا يە بولادى، شاعىن كاسىپكەرلەردى قولداۋشى نەسيە رەتىندە 380 ملرد دوللار ءبولدى. ءدال وسىنداي سومادا ىندەت سەبەبىنەن جۇمىسسىز قالعان ازاماتتارعا الەۋمەتتىك قولداۋ رەتىندە ءبولىنىپ وتىر.

ەۋروپا وداعى بولسا ءالى تولىق سوڭعى شەشىم شىعارىپ بولمادى. بىراق، جەكەلەگەن ەۋروپالىق ەلدەر ءوز ىشىندە قولداۋ قارجىسىن اياماي ءبولىپ جاتىر. گەرمانيا داعدارىسقا قارسى 150 ملرد ەۆرو بولگەن. بۇل ەلدىڭ ءجىو-ءنىڭ 4,5 پايىزىن قۇرايدى. الداعى ۋاقىتتا بۇل سومانى التى ەسەدەن كوبىرەك ارتتىراتىنىن ايتتى. ەۋروپادا داعدارىسقا قارسى بولىنگەن قارجى بويىنشا الدا تۇرعان فرانتسۋزدار، بۇل ەل كوروناۆيرۋستان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ەل قاتارىندا تۇر. فرانتسيا 350 ملرد ەۆرو جۇمساماق، بۇل ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 15 پايىزىن قۇرايدى.

 

“The Qazaq Times”