16 جەلتوقسان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى.

ابدىك دارحان،  جۋرناليست

قازاقستان – تاۋەلسىز مەملەكەت. كەلىسەسىز بە؟

زاڭ جۇزىندە ءبىز البەتتە تاۋەلسىز مەملەكەتپىز. ارينە كوپتەگەن نيۋانستار بار. مىسالى، اقپاراتتىق تۇرعىدا ءبىز ءالى دە رەسەيدىڭ اياسىندامىز. ودان قۇتىلۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە رەسەيلىك ارنالاردى قازاقستاننىڭ تەلەارنالارىنان، نە بازالارىنان الىپ تاستاۋ كەرەك نەمەسە الەمدىك تەلەارنالاردىڭ كورەرمەنگە جول تارتۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. وكىنىشكە وراي، كوپ جاعدايعا رەسەيدىڭ كوزىمەن قارايمىز. ءبىرىنشى تاۋەلدىلىك ول – قازاق ءتىلى تولىق ۇلتتىڭ ءتىلى بولا الماي وتىر. سوسىن ساناداعى تاۋەلدىلىك بار، بىراق ول ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. دەگەنمەن، تاۋەلسىزدىككە اپاراتىن باستى شارت – زاڭدى تۇرعىدا تاۋەلسىز ەل بولعانىمىز. بۇل شارت بۇگىندە بار.

بەلگىلى جۋرناليست دارحان ابدىك. فوتو: اشىق دەرەككوز

پرەزيدەنت دەگەن كىم؟

پرەزيدەنت دەگەن بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە حالىق تاڭداپ، سايلايتىن (مىسالى، كوپ ەلدە 4 جىلعا) لاۋازىم. پرەزيدەنت سول ەلدەگى «ەڭ اقىلدى ادام» دەگەن ءسوز ەمەس. حالىق بەلگىلى ءبىر دەموكراتيالىق ەلدە ءوز تاعدىرىن ءتورت جىلعا ءبىر تۇلعاعا سەنىپ تاپسىرادى. ەگەر ول ءوز مىندەتىن ورىنداماسا، ونى ەكىنشى رەت سايلامايدى. پرەزيدەنت دەگەن ول پاتشا ەمەس. پرەزيدەنت حالىققا قىزمەت ەتۋگە مىندەتتى. دەموكراتيالىق قوعامدا ول ءجاي عانا لاۋازىم.

الداعى شيرەك عاسىرداعى قازاقستان ءسىزدىڭ كوزدە؟

الداعى 50 جىلداعى قازاقستاننىڭ جولى قيىن بولادى دەپ باعامدايمىن. وعان بۇگىنگى بار تەندەنتسيالار اسەر ەتەدى. قوعامداعى فەودالدىق سانا، رۋشىلدىق، توپ-توپقا ءبولىنۋ، ءدىني ۋاعىز – وسىنىڭ بارلىعى وكىنىشكە وراي قازاقستاننىڭ الداعى شيرەك عاسىردا وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا كىرۋىنە كەدەرگى جاسايدى. بىراق اقىر تۇبىندە ءبارىبىر وركەنيەتتىك سانا جەڭىسكە جەتەدى دەپ ويلايمىن.

حاسەن سەرىكبول، 25 جاستا

ءسىز ءۇشىن تاۋەلسىز ادام كىم؟

تاۋەلسىز ادام بولۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەرەكتە قاراجات كەرەك. ادام ەكونوميكالىق تۇرعىدا تاۋەلسىز جانە رۋحاني تۇرعىدا ەركىن بولسا، تاۋەلسىزدىك دەگەن – وسى.

كەيىپكەر حاسەن سەرىكبول. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

ەركىندىكتى نە تۇساۋلايدى؟

ەركىندىكتى اقىماق جانە نادان ادامدار تۇساۋلايدى. بىراق سولاي بولۋ كەرەك تە شىعار. سەبەبى ەركىندىكتىڭ دە شەگى بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. قازىرگى ءبىزدىڭ زاماندا ەركىندىك پەن ەسسىزدىكتى شاتاستىرعاندار وتە كوپ. مىسالى، نيتسشە، شوپەنگاۋەر، شاكارىمدەردى ەركىن ادام دەپ ايتۋعا بولادى. ولاردىڭ قايسىبىرى ەسسىزدىك جاساۋعا تىرىستى؟ سوندىقتان، ءبىرىنشى ەركىندىك تۇجىرىمىن نە ونىڭ فورمۋلاسىن جاساپ شىعارۋ كەرەك بولار. بىراق فورمۋلاداعى ەركىندىك ول ەركىندىك بولمايدى.

تاشماقوۆا اينۇر، 28 جاستا، پەداگوگ

پرەزيدەنت دەگەن كىم؟

پرەزيدەنت ءمىنسىز ادام ەمەس، پرەزيدەنت قۇداي ەمەس. شەت مەملەكەتتە كوپ بولعاندىقتان، ءوز ەلىڭدەگى ياعني قازاقستانداعى جاعدايدى سىرتپەن ءجيى سالىستىراسىڭ. سوندا مەنىڭ كوڭىلىمە جاقپايتىنى – ءبىزدىڭ مەملەكەتتە پرەزيدەنتكە كوپ جۇك سالادى. ياعني پرەزيدەنت مىقتى بولۋى كەرەك، ول ءبارىن جاساۋى ءتيىس، مەنىڭ بيزنەسىمدى جۇرگىزۋگە قولعابىس ەتۋى كەرەك سىندى. بىراق ول ولاي ەمەس. الەمدە پرەزيدەنتكە سونشا ۇلكەن سالماق سالمايدى. ­ويتكەنى ادامداردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمى وتە مول ءارى قۇلدىق سانا جوق. قۇلدىق سانا دەگەن قورقۋ ەمەس، ول بىرەۋگە جاۋاپكەرشىلىك ارتۋ.

مۇعالىم ءاينۇر تاشماكوۆا. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

الداعى شيرەك عاسىرداعى قازاقستان ءسىزدىڭ كوزدە؟

ەگەر قازىرگى تەندەنتسيادا حالىق ساۋاتىن ارتتىرماسا، قازاقستان تولىق باتىس جۇيەسىنە ءوتىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن. ال بۇل – تراگەديا. سەبەبى قازاقستان ءوزىن، ءوزىنىڭ ءتۇپ تامىرىن ياعني «national identity» (ۇلتتىق بىرىزدىلىگىن) جوعالتىپ الادى. ماسەلە، مۋزىكا يا ادەبيەتتە ەمەس. ءبىز تىم جەكەشەلەنىپ بارامىز جانە ەۋروپاعا  ۇقساپ بارامىز. نەگىزى باتىسشىل ساياسات عاسىر بويى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر. مىسالى «قازاق» گازەتى شىققاندا الاشورداشىلدار باتىسشىل كوزقاراستى قولدادى. ءتىپتى «قازاق» گازەتىنىڭ شاڭىراعىنىڭ تۇندىگى باتىسقا قاراي اشىلعان. ياعني ەجەلدە قازاقتار اۋا دۇرىس كىرۋى ءۇشىن تۇندىكتى جەل كوپ سوعاتىن جاققا قاراي اشىپ قويعان عوي. بىراق قازىر مەنىڭشە باتىسشىل يدەيا وزەكتى ەمەس. ارينە ءبىزدىڭ باتىسقا ەلىكتەگەنىمىز، ولاردان كوپ نارسە ۇيرەنگەنىمىز پايداعا جارادى. بىراق قازىر ءوزىمىزدى ىزدەيتىن، ءوز بارىمىزدى باعالايتىن ءسات تۋدى.

اشىبەك سۇلتان، 27 جاستا، ەكولوگ

ەركىندىكتى نە تۇساۋلايدى؟

ەركىندىكتى ادامداردىڭ اراسىندا زاڭ مەن ءوز قۇقىعىن بىلمەۋ تۇساۋلاپ وتىر.

ەكولوگ سۇلتان اشىربەك. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

"∞"(ماڭگىلىك) ۇمىتىلماۋ مۇمكىن بە؟

ارينە مۇمكىن. بىراق ول ادامنىڭ ارەكەتىنە بايلانىستى. ەگەر ونىڭ تىرلىكتە جاساعانى قاي زاماندا دا وزەكتى بولسا، ونى ەشكىم ۇمىتپايدى. بىراق قازىر ونداي دۇنيە وتە از. بۇگىنگى اشىلعان جاڭالىق ەرتەڭ-اق مۇراعات بەتتەرىنەن تابىلىپ جاتادى.

اسانوۆ سەيىلبەك، 31 جاستا، ساياساتتانۋشى

ەركىندىكتى نە تۇساۋلايدى؟

«ەرىنشەك بەكەر مال شاشپاق»، دەگەن عوي اباي. ەركىندىكتى جالقاۋلىق، ەرىنشەكتىك تۇساۋلايدى. ويتكەنى ەرىنشەكتىكتىڭ كەسىرىنەن بار نارسە ماقۇرىم قالىپ، ادام الدەكىمگە قارجىلاي، مورالدىق بولسىن تاۋەلدى بولىپ قالادى. ەركىندىكتى قالايتىن ادام كوپ وقىپ، ىزدەنۋى ءتيىس، تاۋەكەلگە بارا الۋى كەرەك. ءيا، ءبىز ەركىندىكتى ارقالاي قابىلدايمىز. ماسەلەن، اباقتىدا وتىرعان ادام ءۇشىن تازا اۋا جۇتىپ، دالادا ەش الاڭسىز ءجۇرۋ ول – ەركىندىك، ال ۇيدە ياكي جۇمىستاعى ادام ءۇشىن ەركىندىك باسقا دۇنيە. باستى ەركىندىك ساناداعى عوي.

پوليتولوگ سەيىلبەك اسانوۆ. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

"∞"(ماڭگىلىك) ۇمىتىلماۋ مۇمكىن بە؟

جالپى ادام ەكى جاعدايدا ۇمىتىلمايدى: جاماندىق جاساعاندا جانە جاقسىلىق جاساعاندا. مىسالى، گولوششەكين جاساعان قاستاندىعى ءۇشىن ۇمىتىلماي كەلەدى. ويتكەنى قازاق ونى ماڭگى ەسىندە ساقتايدى، لاعىنەت ايتادى. ال عىلىم مەن بىلىمگە باستاعان ءال-فارابي، ءال-حورەزميلەر بۇقاراعا جاساعان جاقسىلىعى ءۇشىن ۇمىتىلمايدى. «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەن – وسى.

 P.S: نەگە ءبارى مۇز؟

ابدىك دارحان: بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلمەيمىن.

حاسەن سەرىكبول: ەلوردانىڭ تۇرعىنى بولعاندىقتان. ءارى بار ەل تىزگىنىن ۇستاعاندار ساياساتكەرلەر دە وسىندا. سوسىن كۇن سالقىن.

تاشماقوۆا اينۇر: ءبارى مۇز ەمەس. مۇز بولعان كۇننىڭ وزىندە ول ەرىپ كەتەدى. تاس يا مەتالل ەمەس قوي. ءبىر كۇنى ەريدى.

اشىبەك سۇلتان:

اسانوۆ سەيىلبەك: كوپ جۇمىس ىستەپ، ىزدەنۋ كەرەك. سوندا عانا ەلدە مۇز بولمايدى، جىلۋلىق كەلەدى.

ماتەريالدى دايىنداعان سافينا احتاي

"The Qazaq Times"