وسى اپتا باستالىسىمەن سۇرياداعى جاعدايدا اۋقىمدى وزگەرىستەر بولدى. تۇركيا ءسۇريانىڭ سولتۇستىك وڭىرىندە ءوز شەكاراسىن بويلاپ اسكەرلەرىن ەندەتىپ بارادى. تۇركيا ارمياسى كىرگەن سولتۇستىك-شىعىس وڭىردەن وسى تۇستا اقش اسكەرلەرىنىڭ شىعارىلىپ كەتكەنى دە بەلگىلى بولدى. امەريكالىق اسكەرلەردى بۇل اۋماقتان شىعارۋ و باستا پرەزيدەنت ترامپتىڭ شەشىمى. بىراق، پەنتاگون بۇل شەشىمگە ريزا ەمەس. ترامپ اسكەرلەرىن كەرى قايتارۋ تۋراسىندا پەنتاگوننىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسپاعانى تۋرالى دا اڭگىمەلەر ءوربىپ جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءسۇريادا اقش، تۇركيا جانە كۇرد قارۋلى كۇشتەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا پاراعى اشىلعانداي. وسى ماسەلەنى تەرەڭدەي قاۋزاپ كورەلىك.

دۇيسەنبى كۇنگى اقش ۇكىمەتىنىڭ مالىمدەمەسىندە تۇركيانىڭ ءسۇريا جەرىندەگى اسكەري ارەكەتتەرىنە امەريكالىق قارۋلى كۇشتەر بەيتاراپ پوزيتسيادا بولاتىنىن، كيلىكپەيتىنىن، بىراق قولعا تۇسكەن «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق توبىنىڭ مۇشەلەرىنە جاۋاپتى بولاتىنى ايتىلعان. بۇل تۇستا وڭىردەن امەريكالىق اسكەري تەحنيكالارمەن قارۋلى كۇشتەردىڭ شىعىپ جاتقانىن سۇرياداعى كۇرد قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اقپارات قۇرالدارى دا مالىمدەپ ۇلگىرگەن. سونداي-اق، كۇردتەر اقش-تى «كەلىسىمدەگى مىندەتتەرىن ورىندامادى» دەپ ايىپتادى. كۇردتەردىڭ بىلدىرۋىنشە، اقش سولتۇستىك-شىعىس اۋماقتاعى كەيبىر نىسانداردى قورعاپ تۇرۋى كەرەك ەكەن. ارينە، كەلىسىم بۇدان دا تەرەڭىرەك ماسەلەلەرگە قۇرىلعان بولۋى بەك مۇمكىن.

اقش اسكەرلەرى ءسۇريانىڭ تۇركياعا جاقىن شەكارا ماڭىنان شىعارىلدى. فوتو: VOA7

وسى ارادا «كۇردتەر نە ءۇشىن اقش-تى ايىپتادى؟» دەگەن سۇراق تۋىندايتىنى انىق. ورتا شىعىستا كوپتەگەن جىلداردان بەرى كۇرد ماسەلەسىنىڭ كوتەرىلىپ كەلە جاتقانى كوزقاراقتى جۇرتقا بەلگىلى. وسى ايماقتاعى كەيبىر قاقتىعىستارعا سەبەپ بولاتىن جىپ ۇشتارىن تارتىپ كورسەك، تۇبىندە كۇرد ماسەلەسىنىڭ جاتقانىن بايقايمىز. سوڭعى جىلدارى اقش كۇردتەردى تەرروريزمگە قارسى كۇرەستەگى وداقتاسى رەتىندە قولداۋدى كۇشەيتتى. وسى ارادا اقش پەن تۇركيا اراسىندا ءبىر كەرەعار قايشىلىقتار دا بار. اقش وداقتاس ەتىپ وتىرعان كۇرت قارۋلى كۇشتەرىن (YPG-ءدى) تۇركيا ەلدە تەررورلىق ۇيىم رەتىندە اتاعان كۇرد جۇمىسشىلار پارتياسىنىڭ (PKK-نىڭ) سىرتقى كۇشتەرى دەپ قارايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا YPG دە، PKK دا انكارا ءۇشىن تەررورلىق ۇيىم.

تۇركيا كوپ جىلداردان بەرى ءسۇريا جەرىندەگى دەربەس قارۋلى كۇشتەرگە يە كۇردتەردەن قاۋىپتەنىپ كەلدى. سۇرياداعى كۇردتەردىڭ تۇركيا شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسۋى، ال تۇركياداعى كۇردتەردىڭ كوبىرەك قونىستانعان ايماعى ءسۇريا شەكاراسىنا جاقىن بولۋى دا بۇل قاۋىپتەنۋدى كۇشەيتكەن ەدى. انكارا ءوز شەكاراسىن جاقىن وسى ءبىر بىتەۋ جارانى تازالاۋدى كوپتەن بەرى ويعا العان. سۇرياداعى جاعدايدا بەلسەندى ويىنشى بولعانىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى (وسى رەتتە، ءسۇريادا تۇركيانىڭ قولداۋىنداعى قارۋلى توپتار دا بار ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ونىڭ كەيبىرىن وزگە ەلدەر دە تەررورلىق ۇيىم دەپ قارايدى). بىراق، كۇردتەرگە قارسى قارۋلى ارەكەت جاساۋ ءۇشىن سوڭعى جىلدارى تۇركيا ءۇشىن اقش ۇلكەن كەدەرگى بولدى. ءسۇريا سوعىسى باستالعان كەزدە تۇركيانىڭ ناتو-داعى وداقتاستارىنا دا «وكپەسى قارا قازانداي» بولعان ءبىر كەزدەرى. بۇل ەندى ءوز الدىنا ءبىر تاقىرىپ.

كۇرد ايەل ساربازى. فوتو: Zaman al-Wasl.

اقش-تىڭ «كەدەرگى بولۋىنداعى» سەبەپتىڭ ءبىر ۇشىن جوعارىدا دا اتاپ كەتتىك.  ەستەرىڭىزدە بولسا، بۇدان ەكى جىل بۇرىن تۇركيا اقش-قا «تەررورلىق توپتاردى قارۋلاندىردى» دەگەن ايىپتاعان ەدى. بۇل دا اقش-تىڭ كۇردتەردى وزىق قارۋلارمەن قارۋلاندىرعانىنا بايلانىستى انكارانىڭ تاققان ايىبى ەدى. ايماقتا اقش پەن كۇرد كۇشتەرى اراسىندا كوپكە بەلگىسىز كەلىسىمنىڭ بار ەكەنى مەنمۇندالايدى.كۇرد كۇشتەرىمەن اقش اراسىندا شىنىندا قانداي كەلىسىمدەردىڭ بولعانى بىزگە انىق ەمەس. بىراق، ءسۇريا سوعىسى كۇردتەردى كادىمگىدەي كۇشەيتتى. تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جەلەۋىمەن باتىس ەلدەرى كوبىرەك جارىلقادى. ءتىپتى، «ءسۇريا دەموكراتيالىق ارمياسى» كۇردتەردىڭ باسقارۋىندا. ال، تۇركيا ارمياسىن ءسۇريا شەكاراسىن بويلاتا كىرگىزگەندە اقش-تىڭ ءوز اسكەرىن الىپ كەتۋى كۇردتەردى تۇرىكتىڭ وعىنا تاستاپ بەرۋمەن بىردەي كورىنەدى.

جوعارىداعى سۇراقتىڭ جاۋابى، شاماسى وسىندا بولۋى مۇمكىن. ياعني، كۇردتەر ءوزىن «لاقتىرىپ» كەتكەن اقش-قا «رەنىشىن» جاسىرعان جوق. ال، پرەزيدەنت ترامپ «تۆيتتەر» پاراقشاسىندا «تۇركيا شەكتەن شىعىپ كەتسە، ەكونوميكاسىنىڭ تاس-تالقانىن» شىعارامىن دەۋى كۇردتىڭ بۇل «رەنىشىنە» بولا ايتىلسا كەرەك. «ءبىز ءالى لاقتىرىپ كەتپەدىك. سىرتتاي قاراپ وتىرامىز» دەگەندەي سىڭعايلى.

سۇرياداعى كۇرد قارۋلى كۇشتەرى دەموكراتيالىق كۇشتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتاعان تەررورلىق ۇيىمعا قارسى ناتيجەلى كۇرەس جۇرگىزدى. ءتىپتى، سىرتقى ويىنشىلاردى الىپ تاستاساڭىز، سۇرياداعى ەڭ قۋاتتى، ىرىقتى ويىنشىلاردىڭ بىرىنە اينالدى. بۇعان اقش-تىڭ قولداۋى كوبىرەك دەمەۋ بەردى. ءسۇريا جەرىنىڭ سولتۇستىك اۋماقتارىن مەكەندەگەن كۇردتەر وسى اۋماقتان اۆتونوميالىق ايماق قۇراتىنىن دا اشىق ايتىپ ءجۇر. بۇل تۇركيا ءۇشىن ۇلكەن قاتەردىڭ تونگەنىن كورسەتتى.

بىلتىر تۇركيا وسى قاۋىپتى سەيىلتۋ ءۇشىن ءسۇريانىڭ سولتۇستىك-باتىسىندا ورنالاسقان افرين ايماعىندا قارۋلى وپەراتسيا باستادى. ونداعان قارۋلىلار قازا تاپتى، مىڭداعان كۇرد ەرىكسىز قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى. بىلتىر جىل سوڭىندا اقش ءسۇريادان اسكەرىن شىعاراتىنىن ءبىلدىردى. بىراق، تۇركيانىڭ كۇردتەرگە اسكەر اتتاندىرۋىنان الاڭدايتىنىن ايتقان ترامپ، تۇركيا بۇنداي قادامعا بارسا، اۋىر ەكونوميكالىق زارداپ شەگەتىنىن دە ەسكەرتتى. ارقا سۇيەر اقش اسكەرلەرى كەتىپ قالعان كۇردتەر مەن تۇرىك اسكەرلەرى اراسىندا ۇزاققا سوزىلعان سوعىس بولۋى دا مۇمكىن.

ال، ەردوعان دا ءوزىنىڭ ايلاسىن قولدانىپ، «سۇرياداعى قاۋىپسىز ايماق» جوباسىن الىپ شىقتى. قاۋىپسىز ايماق جوباسى – «ەكى الىپ بيگە شىعۋ» دەسەدە بولادى. تۇركيا بۇل جوبانى تولىق اياقتاسا، بىرىنشىدەن، ەلىندەگى بوسقىنداردى سۇرياعا قايتارىپ، يميگراتسيادان بولعان داعدارىستى سەيىلتەدى. ەكىنشىدەن، بوسقىنداردى شەكارانى بويلاي اشىلعان «قاۋىپسىز ايماقتارعا» ورنالاستىرۋ ارقىلى كۇرد كۇشتەرىمەن ورتاداعى بۋفەرلىك زونا قالىپتاستىرادى.

ايتارعا بولماسا، جوبانى جۇزەگە اسىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. 480 شاقىرىمدىق شەكارانى بويلاي جاسالاتىن قاۋىپسىز ايماقتا 2 ملن شاماسىنداعى بوسقىندار ورنالاستىرماق. كەيبىر سۇريالىق بوسقىندار تۇركيادان كەتكىسى جوق، بىراق قۇقىق قورعاۋشىلار جاعىنان كۇشتەپ اپارىلادى.

ال، اقش ساياساتكەرلەرى اراسىندا ترامپتىڭ ءسۇريادان اسكەر شىعارۋ شەشىمىنە قارسى پىكىرلەر كوبەيدى. ولار ترامپ رەسەي مەن يرانعا جانە ەردوعان مەن اسسادقا پايدالى شەشىم جاسادى دەپ سىنايدى. ترامپتىڭ ءوز پارتيالاستارىنان دا نارازىلار كوپ. كەيبىر سىنشىلار، تەررورلىق توپتارعا قارسى كۇرەستە كۇردتەردى پايدالانىپ، ەندى قاتەرگە قالدىرىپ كەتتى دەپ قارايدى. بۇۇ تارابىدا كەزەكتى ماسەلەلەرگە بايلانىستى الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە جانە الەۋمەتتىك داعدارىس مۇمكىندىگىن ەسكەرتىپ، تۇركيادان ناقتى مالىمەتتەردى تالاپ ەتۋدە.

اقش پەن تۇركيا اراسىندا قانداي كەلىسىمدەر بولعانى بىزگە بەي ءمالىم. بىراق، رەسەيلىك اۋە قورعانىس جۇيەسى مەن F-35 ۇشاقتارىنىڭ تارتىستى ويىندارىنان كەيىن، ەردوعان ترامپتىڭ "اق باتاسىن" العاندا بولۋى مۇمكىن. فوتو: ALEX-NEWS

ال، پەنتاگون مەن اق ءۇي ۇستانىمى دا ەكى ءتۇرلى. ترامپ وتىرعان اق ءۇي اكىمشىلىگى ءسۇريادان امەريكالىق اسكەرلەردى شىعاراتىنىن مالىمدەپ جاتسا، بۇل تۇركيانىڭ اسكەري وپەراتسياسىنا مۇمكىندىك العانىن كورسەتەدى. پەنتاگون بولسا، اقش تەك كەيبىر ايماقتاردان عانا اسكەرلەرىن شىعاردى، شىن مانىسىندە تۇركيانىڭ اسكەري ارەكەتتەرىنە قارسى دەگەن پىكىردە. وسى قايشىلىقتى ماسەلەلەرگە ترامپتىڭ ءبىر مالىمدەمەسى جاۋاپ بەرەتىن سەكىلدى. ول ءوزىنىڭ «تۆيتتەر» پاراقشاسىندا «وسى ءبىر «تايپالار اراسىنداعى» تولاسسىز سوعىستاردى اقىرلاستىراتىن كەزدىڭ كەلگەنىن» ايتا وتىرىپ: «ءبىز تەك پايدالى جەردە جەڭىس ءۇشىن كۇرەسەمىز»، – دەگەن ەدى. دەمەك، ەردوعان ترامپقا پايدالى ءبىر ۇسىنىس تاستاعان بولۋى دا مۇمكىن دەپ بولجاساق تا بولاتىنداي.

“The Qazaq Times”