ورتا ازياداعى اۆتوريتاريزم مەن دەموكراتيا باتىستىق باق-تىڭ كوزىمەن

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا باتىستىڭ ىقپالدى باسىلىمدارىنىڭ نازارى ەكى تاقىرىپقا كوبىرەك توقتالدى. ءبىرى ورتالىق ازياداعى ساياسي وزگەرىستەر، ەكىنشىسى ءسۇريادا تەرريتورياسى جويىلعان، بىراق ارمياسى بار «يسلام مەملەكەتى» كۇشتەرى.  بۇل ەكى تاقىرىپ باتىس ەلدەرىن اۆتوريتاريزم مەن تەرروريزمنىڭ بولاشاعى تۋراسىندا ويلاندىرماي قويمايدى.

باتىستاعى تانىمال باسىلىمدارىنىڭ ءبىرى Financial Times نازارباەۆتىڭ ءوز وكىلەتتىلىگىن توقتاتۋى جانە باس قالا اتىنىڭ وزگەرتىلۋىن تالقىلاعان. «نازارباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەنىمەن بيلىكتەن الىس كەتكەن جوق»، – دەپ جازعان Financial Times. سونداي-اق، 79 جاستاعى ليدەردىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن باسقارىپ، ءومىر بويى ۇلت كوشباسشىسى بولىپ قالا بەرەتىنىن، ال ونىڭ پوتەنتسيالدى مۇراگەرى رەتىندە داريعا نازارباەۆانىڭ دايىندالعانىن جازعان. دەگەنمەن اتالعان باسىلىم، وسىنشاما وزگەرىستەرگە قاراماستان، «نازارباەۆ ءداۋىرى» اياقتالىپ كەلە جاتىر دەپ ەسەپتەيدى.

بىراق، باتىستىق باسىلىمداردىڭ بىرقاتارى پوست-كەڭەستىك رەسپۋبليكانىڭ اۆتوريتارلىق ديناستيادان كورى، دەموكراتيالىق ەلگە اينالۋعا بەيىم دەپ ءۇمىت ارتادى. سونىڭ وزىندە، كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىن ەلدە نازارباەۆ ءوز بيلىگىن ورناتقانىن، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار مەن سايلاۋدى بيلىك ءوز باقىلاۋىندا ۇستاعانىن، نەگىزگى اكتيۆتەردە نازارباەۆ پەن وعان جاقىن ادامدار يەلىك ەتەتىنىن اشىق جازعان. بۇعان قوسا ەلدە تەرەڭدەپ كەتكەن كوررۋپتسيا مەن ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋى سىندى كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بار ەكەنىن سىنعا العان. بۇعان ۇكىمەتتى سىنعا العان ازاماتتارعا ويدان شىعارىلعان قىلمىستار تاعىلىپ، ميتينگىلەر كۇشپەن تاراتىلاتىنىن مىسالعا الادى. دەگەنمەن، Financial Times باسىلىمى نازارباەۆتى وزگە ورتا ازيالىق ليدەرلەرگە قاراعاندا ايىرماشىلىعى زور دەپ باعالاعان.

BBC بولسا: «نازارباەۆ – وتە اقىلدى اۆتوكرات. ول مەملەكەتتى قۇرىپ، قىتاي مەن رەسەيدىڭ ورتاسىندا تۇرعان، ءبىر جاعىنان ەۋروپاعا شەكتەسەتىن ەلدى قول استىنا ۇستاپ تۇردى. تاجىكستانداعىداي ازاماتتىق سوعىسقا جول بەرمەدى نەمەسە وزبەكستان مەن تۇركىمەنستانعا ۇقساس بۇتىندەي جەكە باسقا تابىندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزبەدى»، – دەپ باعالايدى. BBC سونداي-اق، نازارباەۆتىڭ نارىقتىق ەكونوميكانى ءتۇزىپ، ەلگە ينۆەستورلاردى باستاپ كەلگەنىن، 2017 جىلى ەلگە تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمىنىڭ 147 ملرد اقش دوللارىن قۇراعانىن ايتىپتى.

بىراق، ارينە ەشكىم دە ماڭگىلىك ەمەس. وزىنەن كەيىن كىمنىڭ پرەزيدەنت بولۋى نازارباەۆتى دا كوبىرەك ويلاندىرعانى ءسوزسىز. اسىرەسە، 2016 جىلى كاريموۆتىڭ قازا بولۋى ونىڭ بيلىكتى تىنىش كۇيدە باسقا بىرەۋگە وتكەرىپ بەرۋ تۋرالى پلاندارىن تەزدەتكەن بولۋى مۇمكىن دەيدى باتىستىق باق. الايدا، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جوسپارلانعان پلان بولماعان كۇندە دە، داريعا نازارباەۆانىڭ سەنات باسىنا كەلۋى – ونى ءوزىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە كورگىسى كەلەتىنىن اڭعارتادى دەپ قارايدى.

Financial Times بولسا پوست-كەڭەستىك مەملەكەتتەردى ەكى لاگەرگە بولەدى. ايتالىق، گرۋزيا، ۋكراينا، قىرعىزستان جانە ارمەنيا قاتارلى ەلدەر رەۆوليۋتسيا ارقىلى دەموكراتيالىق جولعا تۇسۋگە ۇمتىلعان ءبىر لاگەر رەتىندە ەسەپتەيدى. ال قازاقستاندى ەكىنشى لاگەردەگى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسادى. بۇل قاتاردا ءازىربايجان مەن بەلارۋستى مىسال ەتەدى. يلحام اليەۆتىڭ بيلىكتى گەيدار اليەۆتەن مۇراعا العان بولسا، لۋكاشەنكو ءوزىنىڭ ۇلىن مۇراگەر رەتىندە دايىنداپ وتىرعانىن العا تارتقان.

قازاقستاندىق ساياساتتىڭ بولاشاعى تۋرالى ءسوز ەتكەندە، اتالعان باسىلىمدار، ەگەر قازاق بيلىگى دە ديناستيالىق جولعا بەت الاتىن بولسا، وندا كلاندىق كاپيتاليزمگە باتىپ، دەموكراتيادان اۋىلى الشاقتاي ءتۇسۋ قاۋپىنىڭ بار ەكەنىن ەسكەرتەدى. ال كەرىسىنشە، نازارباەۆ نەمەسە ونىڭ مۇراگەرى اشىق جۇيە قۇرىپ، ءادىل سايلاۋ ارقىلى بيلىكتىڭ الماسۋىن قامتاماسىز ەتسە، وندا ونىڭ «ۇلت كوشباسشىسى»، «ەلباسى» اتاقتارى لايىقتى بەرىلگەن بولىپ سانالادى، ءارى وسىدان كەيىن عانا باس قالانىڭ اتىن وزگەرتۋ تۋرالى ويلانسا ورىندى بولادى دەپ قارايدى.

“The Qazaq Times”