2017 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا Qazaqtimes اقپاراتتىق، قوعامدىق-ساياسي پورتالىنىڭ اقپارات ايدىنىنا قوسىلعانىنا ءبىر جىل تولدى. وسىعان وراي سايتىمىزدىڭ باس رەداكتورى قويشىبەك مۇباراك «جاس الاش» رەسپۋبليكالىق گازەتىنە سۇحبات بەرگەن ەدى. سايتقا سالۋدى ءجون كوردىك.
- Qazaqtimes سايتىنىڭ قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەگەنىنە ءبىر جىل تولىپتى. سايت اشۋداعى اۋەلگى ماقسات قانداي ەدى؟ ونى سۇراپ وتىرعانىم، قازىر سايتتى ەكىنىڭ ءبىرى اشىپ، كوشىرمە سايت كوبەيدى عوي.
- ءيا، ءبىزدىڭ سايتتىڭ قازاق اقپارات الەمىندە جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا دا ءبىر جىلدان استى. سايتتى اشۋداعى نەگىزگى ماقسات بۇگىنگى سان الۋان ءتۇرلى ساپىرىلسقان اقپارات اعىنى زامانىندا ۇلتقا، مەملەكەتتىككە قىزمەت ەتەتىن حالىقتىڭ اقپاراتتىق جانە ساياسي ساناسىن وسىرەتىن سايت جاساۋ بولدى. ءارى ونى شامامىز كەلگەنشە جاساپ تا جاتىرمىز. قازىر ءبىزدىڭ حالىق الەمدە بولىپ جاتقان دۇنيەلەردى نەگىزىنەن ورىس تىلىنەن، اسىرەسە رەسەي باسىلىمدارىنان الادى عوي. ال بۇل دەگەنىمىز ءبىزدىڭ وقىرمان الەمدى ورىستىڭ كوزىمەن كورەدى دەگەن ءسوز. ءبىز وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى اعىلشىن، قىتاي، تۇرىك، پارسى تىلدەرىنەن تىكە الىپ، قازاقتىڭ كوزقاراسىمەن قورىتىپ، وقىرمانعا ۇسىناتىن سايت جاسادىق. قازاق اۋديتورياسىنان بولەك، ءبىز اعىلشىن تىلىندەگى ياعني شەتەلدىك اۋديتوريامەن دە جۇمىس ىستەۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز. ءبىز الەم جۇرتشىلىعى قازاقستاندى قازاقتىڭ كوزقاراسىمەن جازىلعان وزىنە ىڭعايلى اعىلشىن تىلىندە كورىپ، بىلگەنىن قالادىق. سول ءۇشىن قازاق تىلىمەن قاتارسايتقا اعىلشىن نۇسقاسىن قوستىق.بۇنىمىز جامان باستاما ەمەس سياقتى. ونىڭ ناتيجەسىن الداعى ءبىر-ەكى جىلدا مىندەتتى تۇردە كورەتىن بولامىز. وعان ەشقانداي كۇمانىمىز جوق. ال «جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي» قاپتاپ كەتكەن كوشىرمە سايتتارعا كەلەتىن بولساق، بۇل جەردە بىرەۋگە قاراتا بىرنارسە ايتۋ وتە قيىن. سەبەبى قازىر اركىم ءوز بەتىنشە جان باعىپ ءجۇر. بىرەۋ كوشىرىپ باسادى، بىرەۋ ۇرلاپ باسادى، بىرەۋ جالاڭاش انشىمەن رەيتينگ جينايدى. ولارعا «بۇنىڭ دۇرىس ەمەس» دەپ ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ءوز ماماندىعىن، كوزقاراسىن، مۇددەسىن ساتىپ رەيتينگ ءۇشىن، مەملەكەتتىك تەندەر ءۇشىن جۇمىس ىستەپ وتىرعان ادامداردان جاقسى دۇنيە كۇتۋگە بولمايدى. سول سەبەپتىدە الداعى ۋاقىتتا بۇنداي سايتتار كوبەيمەسە، ازايمايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازىرگى قازاق سايتتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى جارتىلاي جالاڭاش انشىلەردى جارنامالاۋ ارقىلى سايىن نەمەسە سەيفۋللين كوشەسىندەگى جەڭگەتايلاردىڭ قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر.
- اتاۋىن قازاقشالاساق، «قازاقتىڭ ۋاقىتى» دەگەنگە سايادى. تاپ قازىرگى ۋاقىت قازاقتىڭ اقپاراتتىق ۋاقىتى ما؟
- قازاقتىڭ اقپاراتتىق ۋاقىتى وسىدان 27 جىل بۇرىن باستالىپ كەتكەن. وتاندىق ينتەرنەت باسىلىمدارىن قولداۋدى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى باستاۋ كەرەك ەدى. بىراق بيلىك بولسىن، باسقاسى بولسىن سايتتارعا ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل بولگەن جوق. سونىڭ سالدارىنان قازاقستان ينتەرنەت جۋرناليستيكاسى رەسەي نەمەسە ۋكراينامەن سالىستىرعاندا كەنجەلەپ قالدى. بىراق بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن بىرنەشە جىلدان بەرى«Azattyq.org»، «Abai.kz»، «Ult.kz» سايتتارى شاماسى كەلگەنشە تولتىرۋدا. ءبىز دە مىنە ءبىر جىلدان بەرى اتالمىش سايتتاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ جاتىرمىز. جالپى الەم اقپاراتتىق سوعىس داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن بۇرىننان ايتىپ ءجۇرمىز. وسى جاھاندىق اقپارات ايدىنىنداعى الپاۋىتتارعا جۇتىلىپ كەتپەس ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ونىمدەردى قالىپتاستىرعان دۇرىس. بۇل سوڭعى جىلدارى ءار ءتۇرلى كاسىپكەرلەردىڭ، مەملەكەتتىك ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن قالىپتاسىپ تا جاتىر. بىراق ءبىر وكىنىشتىسى قازىرگى قازاق سايتتارىنىڭ دەڭگەيى شوۋ بيزنەس، اكتەر نەمەسە ءانشىنىڭ ءىشىپ-جەگەنى مەن ءومىربايانىن ايتۋدان ارى اسپاي وتىر.
- قازاق اقپارات كەڭىستىگىندە كوپتەن بەرى ءجۇرسىز. جۋرنال، گازەت شىعاردىڭىز. سايت جاساۋمەن دە اينالىستىڭىز. تاجىربيەڭىزدەن الىپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ اقپارات كەڭىستىگىم قانداي كۇيدە؟ نە جەتپەيدى؟ نەندەي جاقسىلىعى بار؟
- قازاقستان اقپارات كەڭىستىگى قانداي كۇيدە ەكەنىن جوعارىدا قىسقاشا ايتىپ كەتتىم. وعان الىپ قوسارىم جوق. ال «نەندەي جاقسىلىعى بار؟» دەگەنگە كەلەتىن بولساق، كەز كەلگەن دۇنيەنىڭ جاقسى جانە جامان جاعى بولادى عوي. سول سياقتى قازاقينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنىڭ دا جاقسى جانە جامان جاعى بار. جاقسى جاعى قازىرگى وقىرماندا بۇرىنعىداي ەمەس تاڭداۋ بار. كەز كەلگەن دۇنيەنى ساراپتاۋعا، سالىستىرۋعا، كەرەك بولسا ءبىر سايت ۇناماي قالسا ونى جاۋىپ تاستاپ باسقاسىن وقۋعا مۇمكىندىگى بار. وسىدان ون جىل بۇرىن بۇنداي مۇمكىندىك جوق بولاتىن. ءتىپتى قازاق تىلىندە اقپارات بەرەتىن سايتتاردىڭ ءوزى ساۋساقپەن سانارلىقتاي ەدى. قازىر جاعداي باسقاشا. ال ولاردىڭ ساپاسىنىڭ سىن كوتەرمەيتىندىگىن باريكادانىڭ «جامان» جاق بەتى دەپ قابىلداۋ كەرەك. قازىر ەل اۋىزىنان تۇسپەيتىن «سۇم.كز»، «ۇر.كز»، «قىر.كز» دەگەندەردىڭ بارلىعى سول باريكادانىڭ «جامان» جاق بەتىندەگى سايتتار. وقىرماننىڭ ءبىرازى جاڭاعى الىپ-قاشپا اڭگىمەمەن بولماسا اتىپ كەتتى، شاۋىپ كەتتى، باسىپ كەتتى دەگەن وزدەرىنشە “سەنساتسيامەن” بولماسا الدە ءبىر تۇلعالاردىڭ نەمەسە ونەر جۇلدىزدارىنىڭ جەكە باسىنىڭ قىزىقتارىن وقۋعا ۇيرەنىپ قالعان. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ اراسىنداعى ايتىلاتىن دۇنيەلەر سايتتىڭ باس تاقىرىبى بولىپ تۇراتىن جاعداي كوپ. وسىنىڭ ءبارىن رەتتەۋ كەرەك. بۇگىنگى حالىق بۇرىنعىداي نە جازساڭ سونى وقيتىن دەڭگەيدەن كوتەرىلىپ كەلەدى. سوندىقتان ەڭ اۋەلى كونتەنتتى دۇرىستاۋ كەرەك. باريكادانىڭ ارعى جاعىنداعى دۇنيەلەردى باق بەتىنە اكەلمەۋ كەرەك.
ءبىز ولارعا ءباسپاسوز بەتىندە سىن ايتۋ ارقىلى نەمەسە بەس-التاۋىمىز وتىرىپ الىپ جامانداۋ ارقىلى قارسى تۇرا المايمىز. «يدەولوگياعا تەك يدەولوگيامەن عانا قارسى تۇرۋ كەرەك» دەيدى عوي. سول سياقتى ارزان اقپاراتقا سالماقتى ساراپتامامەن، جاقسى ونىممەن جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
- سايتتارىڭىز كونتەنتتى ءوزى وندىرە مە؟
- بىزدە نەگىزىنەن عىلىمي تىلمەن ايتقاندا كوپيرايت، سوسىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە رەرايت. تاقىرىپتاردىڭ قامتىلۋ جاعىنان گازەتتىڭ فورماتىن ۇستانۋعا تىرىسامىز. الەمدىك كارتانىڭ بولىنۋىنە قاراي ءار جۋرناليست ءوز تاقىرىبىندا عانا جازادى. مىسالعا ەستاي بوجان اقش-رەسەي، اقش-قىتاي، سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك كورەيا، ورتا شىعىس، قيىر شىعىستى جازسا، ەسداۋلەت قىزىربەكۇلى قازاقستان جانە ورتالىق ازيا ەلدەرى تۋرالى، مارجان نۇسىپبەك قازاقستاننىڭ جانە الەمنىڭ ەكونوميكالىق جاڭالىقتارى تۋرالى، دينارا تىلەۋبەك تاياۋ شىعىسپەن ەۋروپا، افريكا ەلدەرىنىڭ قوعامدىق ساياسي اقپاراتتارىن جازادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قۇرىلعانىمىزعا ءبىر جىل بولسا دا قولىمىزدان كەلگەنشە تازا، شىنايى، بەيتاراپ اقپارات بەرۋگە تىرىسىپ كەلەمىز.
- نەگىزى قانداي اۋديتورياعا نەگىزدەلگەن؟
- سايتتا قاتىپ قالعان قاعيدا جوق. تەك وسى ءبىر اۋديتوريامەن عانا جۇمىس جاسايمىز قالعانى كەرەك ەمەس دەگەن. قولىمىزدان كەلگەنشە جاستى دا، قارتتى دا قىزىقتىراتىن ماتەريالدار جاريالاۋعا تىرىسىپ كەلەمىز. ساياساتتان باستاپ، الەمدە بولىپ جاتقان عىلىمي-تەحنيكالىق جاڭالىقتارعا دەيىن جازۋدامىز. سولاردىڭ ىشىنەن اركىم وزىنە كەرەگىن الادى دەپ ويلايمىن.
- سايتتاردىڭ كوبى الەۋمەتتىك جەلىلەردە جول بەرمەيدى، ولاردىڭ ايقايلاعان تاقىرىپتارىنان اياق الىپ جۇرە المايسىز. بىراق Qazaqtimes-تى سول كوپتىڭ ىشىنەن كورمەيمىز، وقىلىم ماسەلەسىن سوندا قالاي رەتتەپ وتىرسىزدار؟
- ءيا، ءبىز قىرىپ كەتتى، جويىپ كەتتى، اتىپ كەتتى، زورلاپ كەتتى دەگەن سارىنداعى ماتەريالداردى مۇلدە جاريالامايمىز. بىراق ودان جامان بولىپ قالعان جوقپىز. ول تاقىرىپتاردى جازباي-اق ءومىر سۇرۋگە بولادى ەكەن. بارلىعى ەل ايتقانداي ەمەس ەكەن. ءبىز سايتتى اشقان كەزدە ەل-جۇرت «شوۋ بيزنەس، انشىلەر مەن بيشىلەردى جازباساڭ سايتىڭدى ەشكىم وقىمايدى» دەگەن بولاتىن. بىراق ۋاقىت كورسەتتى سايتقا ولارسىزدا وقىرمان تارتۋعا بولاتىنىن. قۇدايعا شۇكىر وسى ءبىر جىلدا «باقا-شايان» جازباي-اق كوشتەن قالماي كەلە جاتىرمىز. ارينە ءبىزدى «تەندەر استاۋىنىڭ» ماڭىندا جۇرگەن ءجۇز مىڭداعان وقىرمانى بار سايتتارمەن سالىستىرۋعا كەلمەس. بىراق شاما-شارقىمىز كەلگەنشە وقىرمانعا ساپالى دۇنيە ۇسىنۋعا تىرىسىپ كەلەمىز.
بىزدە دە ارنايى SMM مامانى جۇمىس ىستەيدى. تاقىرىپتى تاۋداي قىلىپ جازىپ ىشىندە تارى دا جوق بولىپ شىعاتىن وزگەلەرگە قاراعاندا بارىنشا وقىرمانمەن ساناسىپ ولارعا شىنايى اقپارات بەرۋگە تىرىسامىز. ايلىق، اپتالىق، كۇندىك كورىلىمدى قاداعالاپ سوعان قاراي وزىمىزشە جول قاراستىرۋعا تىرىسامىز.
- ەندىگى جوسپارلارىڭىز قانداي؟
- الداعى ۋاقىتقا جوسپار كوپ. سايتىمىزدىڭ اعىلشىن تىلىندەگى نۇسقاسىن كەڭەيتىپ، قازاقستان مەن ورتالىق ازيا جاڭالىقتارىن وزگە ەلدەرگە قازاقتىڭ كوزقاراسىمەن بەرسەك دەيمىز. بۇدان بولەك سۇحبات، اقپارات، جاڭالىقتاردىڭ ۆيدەو نۇسقاسىن قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سوزبەن ايتقانعا بارلىعى جەڭىل عوي. قۇر سوزبەن تاۋدى دا، تاستى دا قوپارۋعا بولادى. بىراق بىزدىكى «ارىق سويلەپ سەمىز شىقتىڭ» قامى. قولىمىزدان نە كەلەتىنىن ۋاقىت كورسەتەر. بىزدەگى جاڭالىقتى، جوسپاردى بۇيىرسا الداعى ۋاقىتتا سايتىمىزدان كورەسىزدەر. وعان دەيىن اسىعىس دۇنيە ايتۋدان اۋلاقپىز.
Cۇحباتتاسقان، ءومىرجان ابدىحالىقۇلى
«جاس الاش»، 18 قاڭتار، 2018 جىل (№4)
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
كىناسىزدىك پرەزۋمپتسياسىن بۇزعان باس پروكۋروردى سەنات جاۋاپقا تارتا ما؟
ەرمۇرات باپي: مەملەكەتتەن جاناشىرلىق كورمەگەن حالىق بيلىككە تاسبۇيرەك بولادى