كورەي دارىگەرلەرى: وتا جاساۋ ارقىلى اقىماقتى دانىشپان ەتىپ شىعارۋعا بولادى

گارۆاردتىڭ نەيروبيولوگى ليا سومەرۆيل (Leah H. Somerville) ميدىڭ قالاي داميتىنىن انىقتاۋ ءۇشىن كوپتەگەن تاجىريبەلەر جاسادى. ونىڭ ايتۋىنشا، «مي – سۋبەكت. ونىڭ قالاي داميتىنىن بىلسەڭ، كوپتەگەن زاڭدى قۇبىلىستاردىڭ دا شەشىمىن تابۋىڭ مۇمكىن». بۇل تۋرالى nytstyle.com  جازادى.

سامەرۆيل (Dr. Somerville)  دارىگەردىڭ زەرتتەۋ نىسانى: ميدىڭ دامۋ جولىن نەمەسە كەزەڭىن انىقتاۋ، ميدىڭ دامۋى ادامنىڭ جاسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەدى. كوپ جاعدايدا، زەرتتەۋشى «قاشان مي قىزمەتى توقتايدى؟ قاشانعا دەيىن داميدى؟» دەگەن سۇراقتارعا تاپ بولاتىنىن ايتادى.  وسى كەزدە سامەرۆيل حانىم «مەن ولاردىڭ سۇراعىن قاناعاتتاندىرمايتىن جاۋاپ قايتارامىن» دەيدى.

عالىم سوڭعى جىلدارى كوپتەگەن ماسەلەلەردى انىقتاعان. الايدا، ول وتە كۇردەلى كارتيناعا تاپ بولعان.

جالپى، ادام بالاسىنىڭ ميى، ەرەسەك ادامداردىڭ ميىنىڭ كولەمىندەي بولىپ 10 جاسىندا قالىپتاسادى. بىراق، وسى قالىپتاسۋ پروتسەسىن جۇزەگە اسىراتىن نەيروندار،  ميدى  جىل سايىن وزگەرتىپ وتىرادى. كورشىلەس نەيروندارمەن بايلانىس ۇزىلەدى دە، ميدىڭ باسقا بولىگىمەن بايلانىسا باستايدى. سوڭىنا كەلگەندە، ياعني مي جەتىلە باستاعاندا، بۇل وزگەرىستەر باسەڭدەيدى. ياعني، ميدىڭ قالىپتاسۋى ەرتە دەگەندە 20 جاستا، كەيبىرىندە 30, نە ودان اسقان جاسىندا تولىق اياقتالادى. دەمەك وسى كەزدە نەيرونداردىڭ جۇمىسى باسەڭدەيدى. كەيبىر بالالاردىڭ ويلاۋى ەرەسەك ادامداردىڭ ويلاۋىنداي بولادى. بىراق، ولار – ءبارىبىر – بالا. ءبىز سولاي ويلايتىن ەدىك. ولاي ەمەس ەكەن. ءار ادامنىڭ جەكە ينديۆيد ەكەنىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ ميىنىڭ دامۋى دا ءارتۇرلى بولاتىنىنا كوز جەتكىزدىك.

نەۆروپاتولوگتار بولجاعانداي، نەيرونداردىڭ الىس ورنالاسۋى ەرەسەك ادامداردىڭ ميىنىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋىنە وڭ اسەر ەتەدى جانە كوپ اقپارات قابىلداي الادى. مي قىرتىستارىنىڭ وزگەرۋ اناتومياسى سياقتى، ونىڭ بەلسەندىلىگى دە وزگەرەدى. ادام ميى تۋرالى اقپاراتتاردى ساراپتاۋ بارىسىندا ە. اقنيازوۆتىڭ قىزىقتى ماتەريالىن كوزىمىز شالدى. وندا بىلاي دەپ جازىلعان:

كورەي دارىگەرلەرىنىڭ دالەلدەۋىنشە، وتا جاساۋدىڭ (وپەراتسيا) كومەگىمەن اقىماقتىڭ ءوزىن دانىشپان ەتىپ شىعارۋعا بولاتىن كورىنەدى. ويتكەنى، سەۋل ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر توپ عالىمدارى ميدىڭ ارتقى بولىگىندە اقىلدىلىققا «جاۋاپ بەرەتىن» نۇكتەنىڭ بار ەكەنىن انىقتاعان. ول ءۇشىن لي كۋن حو باستاعان عالىمدار 16-18 جاس ارالىعىنداعى 25 تالانتتى بالانىڭ جانە 25 قاراپايىم بالانىڭ ميىن ماگنيتتىك-رەزونانستىق توموگرافتىڭ كومەگىمەن باقىلاۋعا العان. ولارعا ءتۇرلى ەسەپتەر شىعارتىپ، وي ەڭبەگىن تالاپ ەتەتىن تاپسىرمالار بەرەدى. سوندا انىقتالعانى – اقىلدى بالالاردىڭ شۇيدە تۇسىنداعى مي بولىگى بەلسەندى تۇردە جۇمىس ىستەگەن، ال قاراپايىم بالالاردىڭ ميىنىڭ بۇل بولىگى ۇيىقتاپ جاتقان. وسىنى زەرتتەي كەلە عالىمدار «ميدىڭ قاتتى جۇمىس ىستەۋىنىڭ سەبەبى ونداعى نەيرونداردىڭ كوپ بولۋى»، – دەيدى. دەمەك، كەز كەلگەن ادامدى دانىشپان ەتىپ شىعارۋ ءۇشىن ونىڭ مي بولىگىنىڭ وسى تۇسىنداعى نەيرونداردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. عالىمدار وسى ساۋلەلەندىرۋ جولىمەن نەمەسە نەيرونداردىڭ ءيمپۋلسىن ارتتىرا تۇسەتىندەي ەتىپ وپەراتسيا جاساۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن ايتادى. كورەي عالىمدارىنىڭ پىكىرىنشە، «مۇنداي وپەراتسيانى ادام ميىنىڭ قالىپتاسۋ پروتسەسى تولىق اياقتالاتىن كەز – 25 جاسقا دەيىن جاساعان ءجون».

سونىمەن قاتار،  Plos ONE جۋرنالىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، The Independent گازەتى بىلاي دەپ جازادى: «وشپەندىلىك پايدا بولعانىندا ادام ميىنىڭ قاي بولىگى ىسكە قوسىلسا، رومانتيكالىق ماحاببات، قۇشتارلىق، جاقسى كورۋ كەزىندە دە ميدىڭ ءدال سول بولىگى ىسكە قوسىلادى».

راس. ءبىزدىڭ سانامىز بەن ميىمىزدىڭ اراسىنداعى قاتىناستار ءبىر قاراعاندا وسىنداي. ونىڭ بىزگە بەيمالىم اقتاڭداقتارى ءتىپتى كوپ. «تۇسىنەمىن»، «ويلايمىن»، «ەسىمە ءتۇسىردىم» دەيتىندەي سوزدەردىڭ ارعى جاعىندا قانداي فيزيكالىق-حيميالىق پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتىر، ول – ءالى بىزگە جۇمباق.

ميدىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى ءالى كوپ. عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن جەتە زەرتتەپ بولعان جوق. قۇپيا اشىلعان سايىن، بەيمالىم تۇستارى كوبەيە تۇسۋدە. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا ادام ميىن زەرتتەۋ جۇمىستارى  الى دە جالعاسىن تاپپاق. ىزدەنىمپاز، وتە اقىلدى عالىمداردىڭ ميىنىڭ تەك قانا 3-4 پايىزى  جۇمىس ىستەيتىنىن ەسكەرسەك، كەمىندە 30-40 پايىزى جۇمىس ىستەسە قالاي بولاتىن ەدى دەپ دەگەن وي كەلەدى. سىزدەر قالاي ويلايسىزدار؟

“The Qazaq Times”