جوعارى ءبىلىم بەرۋدى ءبىلىمنىڭ سوڭعى ساتىسى رەتىندە باسقا دارەجەدەگى ءبىلىم بەرۋدەن ءبولىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس. ءوز كەزەگىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسى قوعامداعى باسقا سالالارمەن تىعىز بايلانىستى جانە ولارعا تاۋەلدى.
مەملەكەتتىڭ نەگىزگى تىرەگى جانە قوزعاۋشى كۇشى-حالىقتىڭ سانى مەن ساپاسى. حالىقتىڭ سانى نەگىزىنەن دەموگرافيالىق فاكتورلارمەن انىقتالسا، ساپاسى ءبىلىم دەڭگەيىنە بايلانىستى. ءبىلىم باستاۋىش، ورتا، جوعارى دەڭگەيگە ساتىلانىپ، سول كەزەكتە يگەرىلگەنىمەن ونىڭ باستاۋى وداندا ىلگەرىدە - ءتىلاشاردان، ءتىپتى انانىڭ الديىنەن باستالادى. بالا سويلەي باستاعاندا-اق كەيبىر دىبىستاردى (اسىرەسە ر) ۇيرەنبەسە كەيىن قيىندىققا دۋشار بولادى. انا ءتىلى انانىڭ سۇتىمەن بەرىلەدى، سوندىقتان دا «انا ءتىلى» اتالادى. بالانىڭ ءتىلى شىعىپ قالىپتاساتىن كەزدە باسقا تىلدەردى ارالاستىرۋدان، ءتىپتى ءوز تىلىمىزدەگى انايى، تۇرپايى سوزدەردەن دە ساقتانۋ كەرەك. بۇل تاربيەنىڭ باستاۋى.
ەڭ دۇرىسى باستاۋىش ءبىلىمدى قازاق تىلىندە بەرۋ. مىندەتتى تۇردە قالامساپپەن قاعازعا دۇرىس جازۋدى، سىزۋدى، سويلەۋدى، دۇرىستاپ وقۋ، ەسەپ شىعارۋ، سويلەم قۇراستىرۋ، بىلگەنىن ايتىپ بەرۋ، مازمۇنداما جازۋدى ۇيرەنىپ، وسىنىڭ نەگىزىندە بالا قازاقشا ويلاپ، قازاقشا سويلەيتىن، قازاقشا جازاتىن بولىپ شىعادى. بۇنداي قالىپتاسۋ كەزىندە وعان باسقا ءتىلدى تىقپالاپ، شاتاستىرماۋ كەرەك. ورتانىڭ جاعدايىمەن، تەحنيكالىق ويىن قۇرالدارى ارقىلى، اۋلاداعى بالالارمەن ويناۋ كەزىندە باسقا ءتىلدىڭ ىقپالى بولسا ونى شەكتەمەي، وقۋ ۇردىسىنە كەرى اسەرى بولماۋىن عانا باقىلاعان ءجون. بالانىڭ ساناسىن ءبىر ارناعا ءتۇسىرىپ انا ءتىلى مەن قازاقى قابىلەتىن (مەنتاليتەتىن) قالىپتاستىرعان سوڭ «سەن قازاقسىڭ، قازاقتىڭ ەلىن ءسۇي، جەرىن ساقتا» دەپ قۇلاعىن سارسىتۋدىڭ قاجەتى جوق. ورىنسىز جالاڭ ناسيحات بالانىڭ ساناسىنا تەرىس اسەر ەتەدى. الداعى جەردە حالىقارالىق دەڭگەيدە ىرگەلى ءبىلىم الۋعا، بولاشاعى ءۇشىن قاجەت شەتەل تىلدەرىن يگەرۋىنە جاعداي جاساۋ قاجەت. ءومىر ول بالادان ەكى نەمەسە ءۇش تىلدىلىكتى تالاپ ەتە مە كۇن بۇرىن كەسىپ-ءپىشىپ تاستاۋ قيىن. بۇل تاڭداۋدا الدىڭعى ورىندا اعىلشىن ءتىلى، كەيبىر جاعدايدا ماماندىعىنىڭ تالابى بويىنشا باسقا ءتىل بولۋى مۇمكىن (ورىس، قىتاي، فرانتسۋز، نەمىس، يسپان ت.ب.) قاي ءتىلدى بولماسىن قازاق ءتىلى نەگىزىندە يگەرۋ قاجەت. ءتىل وقىتۋ ماسەلەسىن حالىقارالىق جاعدايعا، ونداعى ەلىمىزدىڭ الاتىن ورنىمەن بايلانىستىرىپ، ازاماتتاردىڭ ءوزىنىڭ جەكە تاڭداۋىن دا شەكتەۋگە بولمايدى.
جالپىعا ورتاق ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى (مەكتەپ، ليتسەي، كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەت ت.ب.) مەملەكەتتىك جانە اقىسىز بولۋى كەرەك. كەيبىر سيرەك ماماندىقتار مەن ونەر سالاسى بويىنشا (تسيرك ونەرى، زووپارك قىزمەتكەرلەرى، ارحەولوگيا، وقۋ باعدارلاماسىنا ەنبەگەن شەتەل تىلدەرى، ت.ت.) ءتيىستى زاڭدار نەگىزىندە قىزمەت اتقاراتىن جەكە مەنشىكتەگى اقىلى ءبىلىم بەرۋ نىساندارىن اشۋعا بولادى.
باستاۋىش مەكتەپكە قابىلداۋدا ەشبىر شەكتەۋ بولماۋى كەرەك. بالادا بەلگىلى ءبىر كەمشىلىك بولسا ونىمەن ءتيىستى ماماندار (پسيحولوگ، دەفەكتولوگ، لوگوپەد، ت.ب.) شۇعىلدانىپ قالىپقا تۇسىرەدى. ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە قابىلداۋدى دا شەكتەمەي، ۇلگەرە الماعان وقۋشىنى كەلەسى سىنىپقا كوشىرمەي قويۋ، ءتىپتى بولماسا تومەنگى كلاسقا ءتۇسىرۋ، كۇزگى سىناققا قالدىرۋ، ناقتى جاعدايعا بايلانىستى شەشىمىن تابادى. بىلىكتى ماماندار بۇل ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەپ، ۇسىنىس جاساي الادى.
جوعارعى ءبىلىم اقىسىز، تەگىن، بىراق تالاپكەرلەر ءۇشىن باسەكەلەستىك ارقىلى عانا قولجەتىمدى بولاتىنداي قاجەت مولشەردە عانا مەملەكەت ءار ماماندىققا شەكتەۋلى ورىن ءبولۋى كەرەك.
ءبىلىم سالاسى قالاي قارجىلاندىرىلادى؟
ءبىلىم بەرۋ - بولاشاق ۇرپاقتى تاربيەلەۋ، مەملەكەتتىكتى، ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ. سوندىقتان ونى قارجىلاندىرۋ مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ نەگىزگى قۇرامى بولۋى ءتيىس، ونىڭ كىرىس كوزى-ۇلتتىق بايلىق. ءار ەلدە ۇلتتىق بايلىقتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار.بىزدەگى ەڭ باستى ۇلتتىق بايلىق - جەر مەن ونداعى تابيعي قازىنالار. ولار ەشكىمنىڭ جەكە مەنشىگى بولماۋ كەرەك، ويتكەنى وعان يەلىك قۇقىعى دا، جەتكىلىكتى الەۋەتى دە جوق. جەكە تۇلعا جەردى، ونىڭ قازىنا بايلىقتارىن تابيعي اپاتتاردان، شەتەلدىك باسقىنشىلىقتان قورعاي المايدى. ەسىمىزدى تەز جيىپ، ءىزى سۋىماي، سۋ اياعى قۇردىمعا كەتپەي تۇرعاندا بارلىق وسى تابيعي بايلىقتى مەملەكەت قاراماعىنا تولىقتاي جانە تۇبەگەيلى قايتارۋ قاجەت. سىبايلاس جەمقورلىق ارقىلى توعىشارلىق جولمەن جينالعان ميللياردتاردى دا قىلمىس كوزى دالەلدەنسە تاركىلەگەن ءجون. ال شەتەلدەگى ميللياردتاردى قايتارىپ ەل ەكونوميكاسىنا باعىتتاۋ كەرەك. قاي ميللياردەردىڭ قاي ەلدە، قانداي بانكتە، قاي وفشوردا كاپيتالى بار ەكەنى حالىقتان قۇپيا بولعانىمەن، ءتيىستى ورگاندار ءۇشىن قۇپيا ەمەس. شەتەلدەن اقشانى قايتارۋ شىن نيەت بولعاندا ءبىزدىڭ قۇزىرلى ورگاندار ءۇشىن شەشىلەتىن ماسەلە. اقشا يەلەرى ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءتىسى باتپايتىنداي شەتەلدىك مىقتى ماسسوندىق قۇرىلىمدارمەن بايلانىسى جوق پىسىقايلار، ال ونداعى سىبايلاستارى قاتارداعى دەلدالدار.
بيلىك وكىلدەرى، وپپوزيتسيونەرلەر مەن ساياسي قايراتكەرلەر ەڭ الدىمەن پاراساتتى ەل قامىن ويلايتىن سانالى ازاماتتار، سوندىقتان ولار ءبىلىم بەرۋ ساياساتىن قالىپتاستىرعاندا ورتاق ءتىل تابۋعا مىندەتتى. قۇزىرلى بيلىك وكىلدەرىنىڭ اراسىندا دا كەزدەيسوق ادامداردىڭ بار ەكەنى قۇپيا ەمەس. ال ەندى ونداي كەزدەيسوق ەمەستەر ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قوعامداعى شەشۋشى ءرولى داۋ تۋعىزباسا كەرەك. داۋ تۋعىزاتىندار «باس-باسىنا بي بولعان وڭشەڭ قيقىم (اباي)».
مۇندا ءبىر ەسكەرەتىن جاي تەرىس شەشىمدەردى ەلباسىنىڭ پىكىرى رەتىندە نەگىزدەۋ ورىن الدى. ءىستىڭ مانىنە توقتالساق، مىنانداي قاعيدا بار. جالپى مالىمەتتەر 3 توپقا بولىنەدى.
- بىلۋگە دە ايتۋعا دا بولادى،بۇل وقۋ-ءبىلىم، تەحنيكا،جاڭالىقتار اشىلادى، ادام يگىلىگىنە جاراتىلادى;
- بىلۋگە بولادى، بىراق ايتۋعا بولمايدى، بۇل قۇپيا مەملەكەتتەر، ساياسي توپتار اراسىندا، جەكە ادامدار، ءتىپتى سەميا ىشىندە دە بولادى;
- بىلۋگە بولمايتىندار، ياعني ادامنىڭ ساناسى، سەزىمى جەتپەيتىن قۇبىلىستار،مىسالى، ادامنىڭ جانى دەگەن نە، و دۇنيە بار ما، توزاق-جۇماقتىڭ، تاعدىردىڭ ناعىز ءمانى نەدە،ت.ت.
ەلباسىنىڭ كەيدە ەكىنشى توپتاعى دەڭگەيدە سويلەۋىنە تۋرا كەلەدى. ەگەر حالىقتار دوستىعى اسسامبلەياسىندا «كەشە قازاق حالقى جەر اۋدارىلىپ كەلگەندەرگە قامقورشى پانا بولدى» دەسە، ەلباسىنىڭ ول كەزدە قازاقتىڭ ءوزى ۇلتتىق ەزگىدە بولىپ كەلگەندەرگە پانا بولۋدىڭ ورنىنا ولاردىڭ وزىنەن زورلىق-زومبىلىق كورگەنىن بىلمەيدى دەيمىز بە؟ ءوزى سول شەشەن-تۇرىكتەردىڭ اراسىندا بالالىق شاعىن وتكىزىپ، ۋكراينادا باسقا ۇلتتىق ورتادا كاسىپ يگەرىپ، العاشقى نانىن كوسەۋ ۇستاپ تاپسا، قازاقتى اۋزىنا قاراتىپ، ورىس پەن قىتايعا باس شۇلعىتسا، وعان قاي اۋديتوريادا، قالاي سويلەۋدى ۇيرەتۋ قاجەت پە؟ بيلىكتەگىلەر قۇزىرىنداعى ماسەلەنى ەشبىر بۇرالاڭ سوقپاققا بۇلتارتپاي، ەشكىمگە ء(تىپتى ەلباسىنا دا) سىلتەمە جاساماي ءار ماسەلەنىڭ تۋرا ءمانىسىن قاراستىرۋى قاجەت.
قازىرگى وتپەلى كەزەڭدە بيلىكتىڭ اۆتوريتارلى جانە جوعارى حاريزمالى تۇلعانىڭ قولىندا بولۋى قاجەتتىلىك تە شىعار. بىراق قانداي دانىشپان بولماسىن بارلىق ماسەلەنى ءوز اقىلىمەن شەشە المايدى. جاراتۋشى پايعامبارلارىنا «سەندەردىڭ 10 ىستەرىڭنىڭ 1-2 كەمشىلىگى بار» دەگەن ەكەن. ال جاي پەندەنىڭ ىسىندە ولقىلىق نەگە بولماسىن. بىزدە ءبىلىم سالاسىن باسقارۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرى بويىنشا ەلباسىنا ۇسىنىس جاساپ، دالەلدەيتىن جاننىڭ بولمايتىندىعى وكىنىشتى.
جوعارى ءبىلىم الاتىن تۇلعا - ستۋدەنت. قازاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنەن، قازاق حالقىنىڭ تىرشىلىگى مەن بولمىسىنان تۋىندايتىن قازاق ستۋدەنتىنىڭ دە وزىنە ءتان «قازاقي» ەرەكشەلىكتەرى جانە قوعامداعى ەرەكشە ءرولى بار. ەرتەدە جوعارى دەڭگەيدە وقۋ باعدات پەن مىسىردا، بەرگىسى ستامبۋل، بۇحارادا ء(دىني وقۋ), كەيىن رەسەي قالالارىندا بولدى. ارينە وندا بارىپ وقۋ ەرەكشە جىگەرلى، زەيىندى جاستارعا عانا ءناسىپ ەتىلدى. بۇلاردان كورنەكتى عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى شىقتى. ءبىر وكىنىشتىسى، ولاردىڭ ءبىرتالايى جاڭا تۇرمىستىق جاعدايدان، جانكەشتى ەڭبەكتەن اۋرۋعا شالدىعىپ، ومىردەن ەرتە ءوتتى. ولار قاراڭعى قازاق دالاسىندا تۇڭعىش شام-شىراق، وركەنيەتكە باستاۋشىلار، حالقىنا جول نۇسقاۋشى، جاستارعا ۇلگى-ونەگە ەدى.
قازاقستاننىڭ وزىندە جوعارعى وقۋ ورىندارى تەك كەڭەس داۋىرىندە ەڭ الدىمەن الماتىدا قازپي مەن زووۆەتينستيتۋت اشىلدى. قاسىم اقىنعا:
“تۋعان بالا قۇبا-قۇمدا جەر ۇيدە
توقسان تومدى الدىنا الىپ كازپي-دە
وتىر دۇنيە ارحيۆتەرىن اقتارىپ
سونى كورىپ، سۇيسىنەم دە ماقتانىپ
كەتەم جىرلاپ تۇسەمىن دە ءبىر كۇيگە”، - دەگىزىپ شابىت بەرگەن بۇل وقۋ ورىندارىنىڭ ورنى ەرەكشە. زووۆەتتىڭ تۇلەكتەرىنەن مال ماماندارىمەن قاتار ءبىرتالاي مادەنيەت قايراتكەرلەرى شىقتى. ولاردان كەيىن جەدەل پوليتەح، سحي، كازگۋ، جەنپي جانە وبلىستىق قالالاردا ينستيتۋتتار اشىلدى. بۇل جاعداي قوعامدا ۇلكەن سەرپىلىس تۋدىرىپ، جاستار جاپپاي جوعارى ءبىلىم الۋعا ۇمتىلدى. ولاردىڭ لەگىندە 17-18 جاستاعى جەتكىنشەكتەردەن گورى 30 جاستار شاماسىنداعى ءومىر كورگەن، ەڭبەككە توسەلگەن ازاماتتار باسىم ەدى. ولار انا ءتىلىن، ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى جەتىك مەڭگەرگەن، قالاعا كەلگەندە جات ورتادا بىردەن ورىس تىلىندە وقىپ، كەدەرگىلەرگە كەزىككەنىمەن ەشبىر مويىماي “وقي الماي قايتىپ كەلىپتى” دەگەن جامان اتتى ار كورىپ، قيىنشىلىقتاردى جەڭە ءبىلدى. ول كەزدە قالا تۇرعىندارى نەگىزىنەن ورىستار، ارالارىنداعى سلاۆياندار مەن باسقا ەۋروپالىقتار ولاردان قازىرگىدەي بولىنبەيتىن.
قالادا قازاقتار ءۇشىن تىركەلۋ وتە شەكتەۋلى، مەملەكەتتىك پاتەر الۋ قيىننىڭ قيىنى، سوندىقتان “الماتى - قازاقتىڭ استاناسى، ورىستىڭ باسپاناسى، ۇيعىردىڭ اسحاناسى” بولدى. بۇل قالا رەسمي قازاقستاننىڭ استاناسى بولسا دا قالادا تىركەلىپ، پاتەر الىپ، جۇمىسقا تۇراتىن ورىستار. ال قالا ماڭىنداعى كاسىپشىلىككە دە قازاق ەمەس ۇيعىر، كارىس، ت.ب. ۇلتتار تارتىلدى.
جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ناقتى ۇيلەستىرىلگەن جۇيە جويىلعان
باسقا ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردا دا كەڭەستىك ورىستاندىرۋ ساياساتى جۇرگىزىلگەنىمەن، بۇل ءۇردىس قازاقستاندا ەرەكشە سيپاتتا «حالىقتار دوستىعىنىڭ لابوراتورياسى» رەتىندە ىسكە اسىرىلدى. وسىنداي جاعدايدا وقىپ ءبىلىم العان، حالىق شارۋاشىلىعى مەن مادەنيەتتىڭ ءارتۇرلى سالالارىن دامىتقان ينتەلليگەنتسيامىزدىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى مەن قۇندىلىقتارى بولدى؟
ول كەزدەگى ستۋدەنتتەر وتە ۇيىمشىل، بەرەكەلى، كەيىننەن اينىماس دوستار بولدى. تەك تانىسقاندا عانا شىمكەنتتەنمىن، اقتوبەدەنمىن، پاۆلوداردانمىن دەسە بۇل جىكتەلۋ ەمەس. ەرتەدە قازاق رۋىن ايتىپ تانىسسا، ول رۋشىلدىق ەمەس ۇعىسۋدىڭ باستالۋى بولاتىن. قازاقتىڭ رۋلىق قاۋىمداستىعى ترايبوليزم ەمەس، ونىڭ قايدان شىققانىن، مەكەنىن انىقتايتىن تولقۇجاتى ەدى. ويتكەنى جەرگە رۋ بويىنشا قونىستانىپ، يەلىك جاساپ، دۇشپاننان قورعادى. تۇراقتى ارميا بولماعان جاعدايدا ءار رۋ بەلگىلى مولشەردە اسكەر شىعارىپ، جابدىقتاپ، جاتتىقتىرىپ قازاقتىڭ قوسىنىنا قوساتىن. رۋىن ءبىلۋ بولەكتەنۋ ەمەس، تەگىن ءبىلۋ، اتالاسىنا ۇيلەنىپ، قان ارالاستىرماي گەنوفونىنىڭ تازالىعىن ساقتاۋ. باسقا رۋدىڭ ادامدارىن ناعاشى-جيەن، قۇدا-جەكجات رەتىندە قۇرمەت تۇتىپ سىيلاسۋ. ارينە ومىردە بىرگە تۋعان اعايىنداردا دا تۇسىنبەستىك بولاتىنى سياقتى رۋلار اراسىندا دا كيكىلجىڭ، قاقتىعىستار كەزدەسىپ قالاتىن. رۋلاستىققا ترايبوليستىك سيپات بەرۋگە تىرىساتىندار كەشەگى وتارشىلدار مەن قازىرگى سولاقاي ساياساتشىلار. ەشقانداي رۋدىڭ وكىلى ەمەس بىراق قازاق بولىپ كەتكەن باسقا ۇلت ازاماتتارى «شالا قازاقتار» اتالدى. قازىرگى شالا قازاقتار ۇلتتىق ءداستۇر مەن انا ءتىلىن ۇمىتقان ماڭگۇرتتەر بولسا، بۇرىنعى شالا قازاقتار تازا قازاقتار. ولاردىڭ اراسىنان موڭكە بي، عازەز اقىن سياقتى بەلگىلى قوعام، مادەنيەت قايراتكەرلەرى شىقتى. ەگەر كوپتەگەن تاجىك، قازاق، قاراقالپاق، ت.ب. ۇلت وكىلدەرى تاريحي-ساياسي سەبەپپەن وزبەك بولىپ جازىلسا، قازاق بولۋعا الگىندەي شەكتەۋلەر بوگەت جاساپ، دەموگرافياعا اسەر ەتتى.
سونىمەن قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ العاشقى بۋىندارى ءوزىنىڭ اتا-سالتىنا بەرىك، انا ءتىلىن ساقتاعان قالاداعى قازاقتى شەكتەتۋگە قارسى تۇرا العان قاجىرلى توپ بولدى. بۇنىڭ ەڭ ايقىن كورىنىسى - 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى. ونى كوتەرىلىس دەۋگە ارنايى باسقارۋ شتابى مەن ءتيىستى جابدىقتارى جوق، قوعامدىق قوزعالىس دەۋگە ساياسي باعدارلاماسى جوق، ستيحيالىق قانا دۋمپۋ دەۋگە بولمايتىنى جاي توبىر ەمەس، تارتىپتىلىگى مەن مادەنيەتتىلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ۇيلەسىمدىلىگى. بۇل قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى. وكىنىشتىسى قازىرگى ساياسي بيلىك وسىنداي ەرەكشەلىكتى تەجەي باستادى. قانداي دا ءبىر جالپى حالىقتىق سيپاتى بار قۇبىلىس بايقالسا، ساباقتى توقتاتىپ، ستۋدەنتتەردى اۋىلدارىنا قايتارىپ جىبەرەدى. قازىرگى ستۋدەنتتەردىڭ اراسىندا جىگەرلى ازاماتتار سيرەك، ستۋدەنتتەردىڭ سانى كوپ تە، ساپاسى تومەن، ولار شىنايى كونكۋرسسىز قابىلدانادى، ءوز تالابىمەن ءبىلىم الىپ جۇرگەندەرى مۇلدەم از. بيلىكتىڭ قاۋىپتەنۋىنە نەگىز دە جوق بۇدان 30-40 جىل بۇرىنعىداي ەمەس، كوپشىلىگى ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرەتىندەر.
جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ناقتى ۇيلەستىرىلگەن جۇيە جويىلعان. تۇجىرىمدى باعىت-باعدارى جوق، باسشى، ۇستاز كادرلارىن ىرىكتەۋ مەن تاعايىنداۋ، مەتوديكالىق-ادىستەمەلىك، تاجىريبەلىك جۇمىستارى قاناعاتتانعىسىز. جوعارى مەكتەپتىڭ ماقساتى بىلىكتى كادرلار دايىنداۋ. ول كادرلار مەملەكەتىمىزدىڭ ناقتى قوعامدىق، ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. ءبىزدىڭ تابيعي جاعدايىمىز، قوعامدىق تىرشىلىگىمىز، ءاربىر سالانىڭ (مال شارۋاشىلىعى، ەگىن، جەمىس-جيدەك، كوكونىس، تابيعي بايلىقتاردى يگەرۋ) ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. سوندىقتان مامانداردى ءوزىمىز دايارلاپ، شەتەلگە تەك قانا تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن، زاماناۋي دەڭگەيدەگى وزىق تەحنولوگياسىن يگەرۋ ءۇشىن عانا جىبەرۋ كەرەك.
ءبىلىم بەرۋدە وقۋ مەن تاربيەنى ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. باستاۋىش سىنىپتاردا ساباق وقۋ بۇكىل ەلدە ءبىر عانا جۇيە بويىنشا قابىلەتتى بالالاردىڭ تالابىنا جول اشىپ، ال دامۋ دارەجەسى پروبلەمالى وقۋشىنى ەرەكشە نازارعا الىپ، قاتارىنان قالدىرماي باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ كەرەك.
بالانىڭ قابىلەتىن، ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋ ورتا مەكتەپتە باستالىپ، كەيبىر پاندەردى تەرەڭدەتىپ نەمەسە ءوز قالاۋىمەن تاڭداپ وقىتۋعا بولادى. وندا دا ەموتسيامەن ەمەس، بەلگىلى ءبىر كريتەري ارقىلى، كەي جاعدايدا ونىڭ ءتىپتى اقىلى بولۋى مۇمكىن. ورتا ءبىلىمى تۋرالى قۇجات يەسىنىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە لايىقتى ەكەنىنە كۋالىك بولۋى ءتيىس جانە ءبىلىمنىڭ قاي سالاسىنا (قوعامدىق، جاراتىلىستانۋ، ماتەماتيكا) بەيىم ەكەنىن انىقتايدى. وقۋشى تولىق ورتا ءبىلىم الۋعا ىنتالى بولماسا كەڭەس داۋىرىندەگىدەي سپتۋ تيپتەس جۇمىسشى ماماندىقتارىن بەرەتىن مەكتەپتەرگە قالاۋى بويىنشا اۋىسادى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ەڭ باستى بوگەت - سىبايلاس جەمقورلىق
جوعارى وقۋ ورىندارى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن اكادەميالارعا كەلسەك، ولار تەك مەملەكەتتىك جانە اقىسىز، باسشىلارى قازاقستاننىڭ ازاماتى، ونداعى بولىنگەن ورىندار شەكتەۋلى، حالىق شارۋاشىلىعى مەن مادەنيەتتىڭ قاجەتتى سۇرانىستارى دەڭگەيىندە. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ەڭ باستى بوگەت - سىبايلاس جەمقورلىق. كوررۋپتسيا باستاۋىش مەكتەپتە باستالىپ، ورتا ءبىلىم بەرۋدە قالىپتاسىپ، جوعارى ءبىلىم سالاسىندا جوعارعى دەڭگەيگە جەتتى. ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى ساباق وقۋدان اقشا بەرۋدى ارتىق سانايدى. ازىرشە پارا المايتىن ۇستازدار بار، ال بەرسە الاتىندار مەن بەرمەسە تالاپ ەتەتىندەرى كوبەيىپ كەلەدى. جەمقورلىق جاي عانا قىلمىس ەمەس، ادامدى، اسىرەسە جاس ۇرپاقتى رۋحاني ازعىندىققا شالدىقتىراتىن دەرت. بۇل دەرتتىڭ الدىن الا المادىق، قازىر ابدەن جايلاپ الدى. ونى جويۋدىڭ امالىن شۇعىل تۇردە ەل بولىپ قاراستىرىپ، تۇيىقتان شىعاتىن جول ىزدەپ، تىم بولماسا سۋعا كەتپەۋ ءۇشىن تال قارماۋ قالدى، ءتۇزۋ جولعا ورالۋ قىيىنداي بەرەدى، «توچكا نەۆوزۆراتا» الىس ەمەس. شىعار جول- تەك مەملەكەتتىك ساياساتتى وزگەرتۋ. ال جەكە ادامنىڭ قارسىلىعىنان تۇك شىقپايدى. ول ادامدى قالىپتاسقان جۇيە تاپتاي سالادى.
ەڭ ءبىر وزەكتى جانىپ تۇرعان ماسەلە وقۋ ورىندارىندا سايلاۋ وتكىزۋ، وعان ۇستاز كادرلاردى تارتۋ. قازىرگى سايلاۋ جۇيەسىندەگى تەرىس ارەكەتتەر ءبىلىم بەرۋدەگى جەمقورلىققا دەمەۋ بولدى. كوزبوياۋشىلىق وقۋ ورنىنا عانا جۇعىپ قويماي، ارى قاراي تارايدى. بۇل ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. جاقسى ادەت، كوركەم مىنەز بەن يناباتتىلىقتى ورنىقتىرۋدان گورى، جامان زياندى ادەتتىڭ جولىن كەسۋ الدەقايدا قيىن.
ءبىلىمنىڭ ءتۇپ قازىعى - دۇنيەتانىم. دۇنيەتانىم بىلىمگە باعىت بەرەدى، ءبىلىم ءوز كەزەگىندە ادامنىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتىپ، تەرەڭدەتەدى.ناقتى ءبىلىم سالالالارىنان ءدىننىڭ ء(بىزدىڭ جاعدايىمىزدا يسلامنىڭ), ونىڭ راديكالدى باعىتتارىنىڭ دۇنيەتانىمدى قالىپتاستىرعاندا باسىمدىق الۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك.
جوعارى وقۋ ورنىنىڭ مىندەتى شىنايى جوعارى ءبىلىمدى، بىلىكتى ماماندىقتى، حالىقتىڭ سالت-ءداستۇرىن يگەرگەن، ازاماتتىق بورىشىن تەرەڭ سەزىنەتىن، ەلىن، حالقىن سۇيەتىن، وسى بارلىق قاسيەتىن مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا جۇمسايتىن كادرلار دايارلاۋ. ول ءۇشىن قاجەتتى شارتتاردىڭ ەڭ باستىلارى ستۋدەنت كونكۋرس ارقىلى قابىلدانىپ، وقۋ ورنىندا كوررۋپتسيانىڭ ەشبىر ءتۇرى بولماۋى، ستۋدەنت جاستاردىڭ دۇنيەتانىمىن دۇرىس قالىپتاستىرىپ جالپى حالىقتىق سيپاتتاعى ساياسي شارالارعا قاتىسۋىنا كەدەرگى جاساماۋ.
بۇل ماسەلەلەر ەلباسىنىڭ، ۇكىمەتتىڭ، پارلامەنتتىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، بۇكىل حالىقتىڭ تالقىلاۋى نەگىزىندە قابىلدانۋى كەرەك. باستاۋىش جانە ورتا ءبىلىم ءوز تۇعىرىندا بولىپ، جوعارى ءبىلىمنىڭ دەڭگەيى شىن مانىندە جوعارى بولعاندا عانا دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلامىز.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەديدەنتسيا سوتى. سەرىك كەكىلباەۆ: مەنىڭ ارەكەتتەرىمدە قىلمىستىڭ قۇرامى جوق
كارانەەۆ: تاعىلعان ايىپتىڭ ەشقايسىسىن مويىندامايمىن
رەزيدەنتسيا ىسىندەگى سۋديا مەن بەلسەندىنىڭ ايتىسى
9 ايدىڭ ىشىندە الماتى مەن جەتىسۋ وبلىستارىندا قۇرىلىسى اياقتالعان جولداردان 481 اقاۋ انىقتالعان
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى