الەمدەگى 2 ملرد ادام سەمىزدىكتەن زارداپ شەگۋدە

يسپانيانىڭ ۆالەنسيا ۋنيۆەرسيتەتى ارتىق سالماق پەن سەمىزدىكتىڭ بالالار جانە ەرەسەكتەرگە بولعان اسەرىن زەرتتەپ، جەر بەتىندەگى 2 ميللياردتان استام ادامنىڭ سەمىزدىك جانە ارتىق سالماقتان كەلىپ شىعاتىن پروبلەمالاردان زارداپ شەگەتىنىن انىقتادى. بۇل الەم حالقىنىڭ 30 پايىزىن قۇرايدى. بۇل تۋرالى بۇگىن «شينحۋانىڭ» رەسمي سايتىندا جاريالاندى.

«جاڭا انگليا مەديتسينا» باسىلىمىندا جاقىندا جاريالانعان زەرتتەۋ ناتيجەسى ءۇشىن، 25 جىل بويى (1990-2005) 195 ەلدەگى حالىقتارعا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. زەرتتەۋگە 133 ەلدەن 2300 ساراپشى قاتىسقان. ولار سەمىزدىك اۋىرۋىنا شالدىققان 300-دەن استام ادامدى جەكەلەي الىپ، ولاردىڭ اۋىرۋعا شالدىعۋ سەبەبى مەن مولشەرىن زەرتتەپ قاراعان.

ۆالەنسيا ۋنيۆەرسيتەتى ساراپشىسى رافاەل تاۆارەس باسىلىمعا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن: «زەرتتەۋ قورتىندىسىنا قاراپ وتىرىپ، الەمدەگى سەمىزدىك سالدارىنان جۇرەك-قان تامىرلار اۋىرۋىنان زارداپ شەگىپ وتىرعاندار سانىنىڭ باسىم ەكەنىن بىلە الدىق. قاتەرلى ىسىك، قانت ديابەتى اۋرۋلارى سەكىلدى سەبەپتەردىڭ ولىمگە الىپ كەلۋ مولشەرى ءوسىپ وتىر».

عىلىمي-زەرتتەۋ كورسەتكەنىندەي، 2015 جىلى الەمدەگى 400 ملن ادام سەمىزدىك تۋدىرعان اۋرۋدان كوز جۇمعان. سونىڭ ىشىندە 40 پايىزى ارتىق سالماقتان اۋرۋعا شالدىققان ەكەن. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي كورسەتكىش، الەم حالقىنىڭ سالاۋاتتىلىعى ءۇشىن جان-تۇرشىگەرلىك مالىمەت بولىپ سانالادى.

زەرتتەۋ ناتيجەسىنە سۇيەنسەك، 1980 جىلدان بەرى قاراي 70 ەلدە سەمىزدىككە شالدىعۋشىلار سانى ەسەلەنگەن. قىتاي، برازيليا، يندونەزيا قاتارلى دامۋشى ەلدەردە سەمىزدىك مولشەرى 3 ەسەگە دەيىن وسكەن. بۇل سول ەلدەردە جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ديابەت اۋىرۋىنا، جوعارى قان قىسىم، سوزىلمالى بۇيرەك اۋرۋلارى قاتارلى دەرتتەردىڭ كوبەيگەندىگىندە ايعاقتايدى.

2015 جىلعى كورسەتكىش بويىنشا الەمنىڭ 2,2 ملرد ادامى ارتىق سالماق جانە سەمىزدىكتەن زارداپ شەككەن. سونىڭ ىشىندە 108 ملن بالالار، 600 ميلليوننان كوبى ەرەسەكتەر. 5 پايىز بالالار مەن 12 پايىز ەرەسەكتەر تىكەلەي سەمىزدىك سىرقاتىنا شالدىققان. كوڭىل بولەتىن ءبىر ماسەلە – كوپتەگەن ەلدەردە بالالاردىڭ ارتىق سالماق پەن سەمىزدىككە شالدىعۋى ەرەسەكتەرگە قاراعاندا جىلداپ ارتىپ كەتكەن.

الەمدەگى حالىق سانى تىعىز ورنالاسقان الدىنعى 20 ەل اراسىندا، امەريكا قۇراما شتاتتارىندا جاسوسپىرىمدەردىڭ سەمىزدىككە شالدىعۋى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە، شامامەن حالقىنىڭ 13 پايىزىن يەلەيدى. بانگلادەشتە ەرەسەكتەردىڭ سەمىزدىككە شالدىعۋى حالىق سانى تىعىز 20 ەل اراسىنداعى ەڭ تومەنى، 1,2 پايىز.  ال، بۇل شامادا ەڭ الدىنعى ورىندا تۇرعان ەل مىسىر، ەل حالقىنىڭ 35 پايىزىن قۇرايدى. قىتاي مەن ءۇندىستاندا سەمىزدىككە شالدىققان جاسوسپىرىمدەر سانى جەكە-جەكە 15 ملن 300 مىڭ جانە 14 ملن 400 مىڭ. ال، ەرەسەكتەردىڭ سەمىرۋى ەڭ كوپ بولعان ەلدەر اقش پەن قىتاي. ياعني اقش-تا 79 ملن 400 مىڭ، قىتايدا 57 ملن 300 مىڭ ەرەسەك ادام سەمىزدىككە شالدىققان.

“The Qazaq Times”