Körneki suret. Şımkenttegi saylau uçaskelerindegi saylau jäşigine buma-buma küyde tastalğan byulleten'. 9 mausım, 2019 jıl. Fotokollaj: QT

Qazaqstan prezidenti Toqaev 2021 jıldıñ 10 qañtarında ötetin mäjilis jäne mäslihattar saylauın «aşıq äri ädil ötkizuge nietti» ekenin mälimdedi. Saylauğa deyin Toqaev pen Putin «biraz dünieni birge» talqılamaq. 

Toqaev keşe 2 jeltoqsan küngi Wjımdıq qauipsizdik turalı şart wyımı (WQŞW) sammitiniñ onlayn jiınında Qazaqstannıñ işki mäselesi, aldağı mäjilis jäne mäslihat deputattarın saylau turalı söz etti.

«Barlıq sayasi küşterge dayındıqqa uaqıt jetkilikti boldı. Biz biıl teñdessiz demokratiyalıq reformalardı iske asırdıq. Ol reformalar köppartiyalıqtı jäne sayasi bäsekelestikti damıtuğa, azamattıq belsendilikti arttıruğa bağıttalğan. Biz saylaudı aşıq äri ädil ötkizuge niettimiz. Osı orayda WQŞW jäne TMD-nıñ parlament assambleyalarınan, baqılauşılar keletin elderdegi äriptesterimizden (Belarus', Resey, Täjikstan, Armeniya, Qırğızstan basşılarına – QT) qoldau bolar degen ümittemiz», – dedi Toqaev qolqa salğanday bolıp.

Resey prezidenti Putin Qazaqstannıñ birinşi basşısı Nazarbaev «qalıptastırğan sayasi twraqtılıqtı» qazirgi prezident Toqaevtıñ tiimdi jalğastırıp jatqanın «zor jetistik» retinde bağaladı.

«Osınıñ barlığı büginde düniejüzi wşırasqan qiındıqtardı eñseruge, koronaviruspen tiimdi küresu üşin, sonday-aq äleumettik sayasat pen ekonomika salasındağı üdemeli damuğa mümkindik beredi. jağday jasaydı. Sizge tabıs tileymiz. Aldağı işki sayasi nauqanğa (saylauğa – QT) deyin wyım ayasında ğana emes, ekijaqtı twrğıda da qızığuşılıq tudıratın barlıq mäseleler boyınşa sizben birneşe ret söyleserimizge senimdimiz», – dedi Putin.

Wjımdıq qauipsizdik turalı şart wyımınıñ kezekti sessiyasına onlayn qatısqan müşe elderdiñ basşıları. Sammitke Toqaevpen birge Belarus' «prezidenti» Aleksandr Lukaşenko, Resey prezidenti Vladimir Putin, Täjikstan kösemi Emomali Rahmon, Armeniyanıñ prem'er-ministri Nikol Paşinyan, Qırğızstan prezidenti mindetin atqaruşı Talant Mamıtov, sonday-aq, WQŞW Bas hatşısı Stanislav Zas' qatıstı. Foto: Aqorda

Şeginis...

Prezident saylauı öz uaqıtında ötedi dep eldiñ köñilin sabasına tüsirgen eks-perzident Nazarbaev bıltır köktemde ayaq astınan sözinen tayıp bilikti «üş jıl boyı oylanıp qabıldağan şeşimi boyınşa senimdi serigi» Toqaevqa tapsırğan. Sol kezde uaqıtşa tağayındalğan Toqaev 9 säuir küngi Qazaqstan halqına saylaudı «taza, aşıq äri adal ötkizuge kepildik beretinin» aytıp ağınan jarılğan.

Toqaev öz jaqtauşılarınıñ forumında söylep twr. Astana, 7 mausım 2019 jıl. Foto: Azattıq radiosı

«…Mwnday şeşim tek halıqtıñ tikeley erkimen saylauda qabıldanuı qajet.

Qazaqstan – demokratiyalıq memleket. Prezident halıqtıñ tañdauımen saylanadı.

Men, Memleket basşısı retinde, saylaudıñ taza, aşıq äri ädil ötuine kepildik beremin! Bwl – meniñ berik wstanımım!», – degen 2019 jılğı 9 säuirdegi ündeuinde.

Saylau öterden birer kün bwrın Toqaev Twitter paraqşasında joğarıdağı oyın quattap arnayı jazba da jariyalağan:

«Saylaudıñ aşıq äri ädil ötuin qamtamasız etu – meniñ bastı wstanımım. Saylaudıñ däl osınday sipatta ötetinine kämil senemin. Azamattıq qoğamnıñ qatısuı – aşıq saylaudıñ kepili...»

Altınşı prezident saylauı el tarihında alğaş ret Nazarbaevtıñ qatısuınsız ötse de, bilik partiyası «Nwr Otannıñ» üstemdigimen jürgen sayasi nauqanda zañ bwzuşılıqtar az bolğan joq. Kezekten tıs prezident saylauı küni äleumettik jelilerde key saylau uçaskelerinde bolğan zañbwzuşılıqtar jaylı videolar tarağan. Saylau küni mıñdağan adam wstaldı. Advokattarsız ondağan adamğa tünniñ ortasında sot ükim şığardı.

İzin ala saylau küni 9 mausımda Qazaqstannıñ bas prokurorınıñ orınbasarı Bolat Dembaev zañ bwzuşılıqtar bolğanın rastap mälimdeme jasağan:

– Jalpı dauıs beru tınış ötti. Almatı, Nwr-Swltan qalalarında, Atırau, Mañğıstau, Qızılorda, Türkistan oblıstarında zañ bwzu boldı. 19 zañ bwzu deregi tirkelip, olar boyınşa äkimşilik is qozğaldı. Birneşe byulletendi birden salğan, qaytalap dauıs beru siyaqtı zañ bwzu derekterin aytuğa boladı. Zañğa säykes prokuraturağa tekseruge jiberildi. Qazir 18 äkimşilik is qozğaldı, – degen.

2019 jılğı 12 mausımda BWW Adam qwqıqtarı jönindegi Joğarğı komissarı basqarması Qazaqstandağı saylau küni jäne odan keyingi künderi ötken beybit şerulerde azamattardıñ wstaluın Adam qwqıqtarınıñ jalpığa birdey deklaraciyasına qarama-qayşı dep tauıp, el biligin adam qwqıqtarı boyınşa halıqaralıq mindettemeni orındauğa şaqırdı. EQIW-nıñ Saylaudı baqılau boyınşa halıqaralıq missiyası «saylauda köptegen zañ bwzuşılıqtar bolğanın» mälimdedi. Baqılauşılar är jerden jinalğan zañ bwzuşılıq faktilerin jinaqtap, sotqa bergenimen, eş nätije bermedi. Olar mwnı äkimşilik resursqa ie atqaruşı biliktiñ sot jüyesine ıqpal etuinen köredi. Bıltırğı saylauda Toqaevtıñ «kämil senimdimin», «kepildik beremin» degen salmaqtı sözi tolıqtay iske aspağanın köruge boladı. Sol sebepti de bwl jolı «niettimiz» dep bağamday söylegen tärizdi.

Saylau uçaskesinde dauıs berip twrğan adam. Almatı oblısı, Twzdıbastau auılı, 9 mausım 2019 jıl. Foto: Reuters

Aldağı saylau turalı...

Endigi jılğı 10 qañtarğa belgilengen täuelsizdik tarihında öz uaqıtında ötkeli jatqan ekinşi mäjilis saylauına eski bes partiya qatısadı. Biıl qazan ayında qatısamız degen JSDP quğındağı sayasatker Mwhtar Äblyazovtiñ ügitinen keyin rayınan qaytıp, saylauğa boykot jariyalağan. Basqa bes partiyanıñ qatarında biliktiñ «Nwr Otan» partiyası qatısadı. Olar – «Nwr Otan» partiyası, «Adal» (aldıñğı «Birlik»), «Qazaqstannıñ halıq partiyası» (bwrınğı «Qazaqstannıñ kommunistik halıq partiyası»), «Aq jol», «Auıl» partiyaları.

Köptegen täuelsiz sarapşılar men qoğam belsendileri bwl saylaudıñ ädil äri aşıq öterine kümänmen qaraydı. El arasında rebrending jasağanımen bilik partiyası men onıñ kösemin maqtap, töbe twtatın partiyalarğa «quırşaq» retinde qaraytın közqarastıñ beli juan.

Bwğan deyin ünemi saylaularğa qatısudan bas tartuğa ündeytin Qazaqstan sotı sırttay sottağan, Franciyadan sayasi baspana alğan oppoziciyalıq sayasatker Mwhtar Äblyazov bwl jolı jaqtastarın JSDP-ğa ötuge, dauıs beruge şaqırğan. JSDP boykot turalı şeşim qabıldağan soñ, «jüye özin №1 jauı sanaydı» dep esepteytin Äblyazov bağıttı «Aq jol» partiyasına bwrdı. Bwl habar taray salğan küni-aq «Aq jol» partiyası jaña müşelerdi qabıldaudı toqtatqanı belgili boldı. Osılayşa astana sotınıñ ükimimen Qazaqstanda qızmetine tıyım salınğan «Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauı» wyımı bilik äreketin äşkereleudi közdeytinin mälimdegen.

Pandemiya twsında, köktemgi TJ rejimi kezinde asığıs qabıldanğan zañğa säykes, Qazaqstanda partiya qwru üşin 20 mıñ müşe jinau mindet. Tek partiyalıq tizimmen ğana saylanu mümkindigi bar elde jekelegen kandidattardıñ öz betinşe qatısuına şekteu qoyılğan. Sarapşılar men sayasattanuşılar mwnı «sayasi alañğa keletinderdiñ jolın bögeu» dep jii sınaydı. Bwl jolğı saylauda jaña partiyalar müldem joq. Barlığı eñ jaqını 7, arısı 21 jıl bwrın qwrılğan wyımdar.

TMD ayasınan tıs elderden kelgen halıqaralıq baqılauşılar Qazaqstanda osığan deyin ötken saylaudıñ barlığın ädil ötpedi dep bağalağan. Olar saylau kezinde dauıs wrlau men fal'sifikaciya, oppoziciya tarapına qısım jasau, aqparat qwraldarınıñ jwmısına kedergi keltiru siyaqtı faktiler bolğanın jii aytadı.

"The Qazaq Times"