AQŞ-tıñ 45-şi prezidenti Donal'd Tramp. Foto: REUTERS

Sayasatqa käsipker retinde kelgen Donal'd Tramp endi AQŞ-tıñ eks-prezidenti (2016-2020 j). Tört jıldıq josparlarına qarap, Tramptı Reygan jäne ülken Buş siyaqtı eski gvardiya prezidentterimen salıstıruğa boladı. Al ekscentrik retinde ol kişi Buşqa wqsas. YAğni onıñ sayasatı oñ mağınasında alğanda, aşıq populistik sipatta örbitindigi saylau nauqanınan-aq belgili bolğan. Är mälimdemesin «Make America great again!» lozungımen bastaytın Donal'd Tramp biligi qanday jetistik-jeñilisterimen este qaldı? Saraptap körelik.

Respublikalıqtardıñ «Amerika birinşi» sayasatı kezinde Qıtaydı ısıru, NATO men DDSW-nı qarjılandırudı şekteu, Parij kelisiminen şığu – Amerika perspektivası üşin oñtaylı qadamdar edi. Eger sub'ektivti pikir bildiretin bolsaq, sayasi täuelsiz adamdar ğana osınday iri qadamdarğa bara aladı deuge boladı. Al Amerikanıñ 46-şı prezidenti atanğan Djo Bayden antireseylik sayasat jürgizudi maqsat etkendikten, Reseyge qarsı kez kelgen şekteuler Qazaqstan ekonomikasın aynalıp ötpeydi. Teñge qwnsızdanıp, tauar satılımı da tömendeui äbden mümkin. Degenmen bwl gipotezanıñ qanşalıqtı orındalatındığı Bayden biligi twsında belgili bolmaq.

Tramp sayasatındağı jetistik

Donal'd Tramp saylauda 2016 jıldıñ 8 qaraşasında jeñiske jetip, resmi qızmetine 20 qañtar kirisken. Sol uaqıttan bastap Tramp biligindegi kezekti jetistiktiñ biri ekonomikadağı progress boldı. 2016 jılğı saylaudan keyin 1 jıl işinde bir ğana öñdeu önerkäsibi salasında 200 mıñ, jalpı 2,4 mln jaña jwmıs ornı qwrılğan. Eñbek statistikası byurosınıñ mälimetinşe, 2017 jılı öñdeu önerkäsibinde 197 mıñ bos orın wsınılğan. Al osı uaqıtqa deyin 7 millionnan astam jaña jwmıs orındarı aşılğan.

2018 jılı Rojdestvo merekesi qarsañında korporativti salıq 35%-dan 21%-ğa deyin tömendedi. Degenmen, Ronal'd Reygan men 2010-2013 jıldarı Barak Obama twsında qabıldanğan salıqtıq jeñildiktermen salıstırsaq, bwl aytarlıqtay körsetkiş emes.

2017 jıldıñ soñında bastağan salıq jüyesi – Tramp sayasatındağı birden-bir jetistik edi. Kongress onıñ korporativti salıq mölşerlemesin tömendetu turalı zañ jobasın maqwldap, salıq jüyesinde progress orın aldı. Keyinnen ol Joğarğı sotqa eki konservatordı tağayındap, respublikalıqtardıñ poziciyasın wzaq merzimge küşeytti.

Salıqtıq jeñildikter jariyalanğannan keyin, birqatar kompaniyalar öz qızmetkerleriniñ jalaqısına üsteme jariyaladı. Osılay «Disney» kompaniyası 125 mıñ qızmetkerine 1 000 dollar köleminde sıyaqı wsınsa, «Fiat Chrysler Automobiles» 60 mıñ qızmetkeriniñ ärqaysısı 2 000 dollardan alatının habarladı. Amerikalıqtar salıq reforması üşin («Americans for Tax Reform») wyımı 285 kompaniyanıñ üsteme jariyalau akciyasına qatısqanın, bwl şamamen 3 mln jwmısşını qamtitının mälimdedi.

Sonımen qatar, «Islam memleketi» lañkestik wyımına qarsı AQŞ bastağan koaliciyanıñ generalı terrorister jaulap alğan jerdiñ 98%-ı halıqqa qaytarılğanın mälimdedi. Ol sonday-aq azat etu operaciyasındağı Resey men Irannıñ qoldauına süyengen Süriya Ükimeti äskeriniñ ülesin atap ötti. Donal'd Tramp AQŞ Prezidenti qızmetine kiriskenge deyin, «Islam memleketi» lañkestik wyımı öz quatın joğalta bastağanı belgili.

Körneki suret. Donal'd Tramp jwbayı Melaniya Tramppen. Foto: VVS

Ädil sauda üşin küres

Eks-prezident Tramp Soltüstik Amerikanıñ erkin sauda kelisimin (NAFTA) almastıru üşin AQŞ, Meksika jäne Kanada (USMCA) arasındağı baylanıs boyınşa kelissözder jürgizdi.

Älem boyınşa üşinşi iri ekonomikası bar Amerikanıñ auılşaruaşılıq jäne cifrlıq saudasın ıntalandıru üşin Japoniyamen eki ülken mämile jasadı. Sonımen qatar Tramp Amerika men Koreya arasındağı erkin sauda turalı kelisimdi qayta qarau turalı uädesin orındap, avtomobil' eksportın 2 esege arttırdı. Europalıq Odaqpen erkin sauda turalı kelisimge qol qoyıldı. Şeteldik bolat pen alyuminiyge tarifter engizildi.

Osı tört jılda Qıtay älemdik gegemoniya üşin küreste AQŞ-tıñ tikeley bäsekelesine aynalğan. Donal'd Tramptıñ 2015 jılğı saylau aldındağı uädeleriniñ biri – AQŞ pen Qıtay arasındağı sauda qatınastarında tübegeyli özgeris jasau bolatın. Bwl uäde bir jıldan astam uaqıtqa sozılğan tolıqqandı sauda soğısına aynaldı. Beyjiñmen iri sauda qaqtığısı bastaldı. Resmi nwsqa retinde aytsaq, sauda qatınastarındağı teñgerimsizdik orın aldı. Birneşe wyımdar men jeke twlğalarğa sankciyalar engizildi.

Qıtaydıñ älemdik ekonomikalıq arenada damuına qarsı twru üşin Tramp äkimşiligi sauda soğısın bastadı: birneşe wyımdar, jeke twlğalarğa sankciyalar engizip, Qıtaydan tasımaldanatın key önimderge tıyım salındı.

Tramptıñ tolıqqandı jüzege aspağan josparları da bar. Mısalı, Aq üy äkimşiligi mwsılmandardıñ Amerikağa kiruine tıyım sala almadı. Alğaşqı eki otırısta birqatar mwsılman elderiniñ azamattarınıñ AQŞ-qa kiruine tıyım salu turalı zañ jobasın Joğarğı Sot qabıldamadı. Tek üşinşi otırısta maqwldanıp, tizimge engen sanaulı memleketterge tıyım salındı. Bwl – saylau uädesi işinara orındaldı dep aytuğa boladı.

Tramp sonımen qatar aldıñğı prezident Barak Obama engizgen Densaulıq saqtau jüyesin reformalay almadı. Ol bastapqıda «Obamacare»-di tolığımen joyudı közdep, sınğa qalğan.

Tüyin

Tramp biligindegi tört jıl işinde Amerikada salıq jüyesindegi özgeris, Qıtaymen sauda soğısı, immigranttar mäselesi, afroamerikalıqtıñ qazası sındı iri oqiğalar orın aldı. Qızıldar (respublikalıqtar) men kökter (demokrattar) bop ekige bölingen AQŞ üşin de, jalpı älem üşin de Donal'd Tramp progresi men regresi qatar jürgen prezident retinde este qaları anıq. Eñ bastısı, joğarıda keltirilgen jetistikter «Amerika birinşi» lozungınıñ sayasattağı rölin ayqındap twr.

(Tramp äkimşiligi twsında jetken jetistikterdiñ tolıq nwsqasın resmi Aq üy saytınan oquğa boladı)

"The Qazaq Times"