Şıñjañnıñ Hotan aymağındağı lagerlerdiñ biri. Foto: The New York Times.

Düniejüzilik bank (arı qaray DB) düysenbide jasağan mälimdemesinde, Qıtaydıñ Şıñjañdağı qwrılıs jobaların qarjılandırudı toqtatatının bildirdi. DB boljauınşa, 2015 jılı Qıtaydağı bilim beru jobasına berilgen 50 mln dollar kölemindegi nesie Şınjañdağı mwsılman azşılıqtarın qamaytın lagerlerge jwmsalğan boluı mümkin. Düniejüzilik bank atalğan boljamdarın däleldeu maqsatında tekseru jürgizip jatqanın bildirgen. Bwl turalı The New York Times basılımı arnayı maqala tarattı. 

Düniejüzilik bank wsınğan nesieni azamattardı qudalau, qamau, jazalau äreketterine jäne qamau-jazalau qwraldarına jwmsağanı turalı boljamdı bwğan deyin AQŞ-tıñ respublikaşıl senatorları aytqan bolatın. Bwğan qosa keybir täuelsiz sarapşılar DB-nıñ bilim beru jobaları üşin wsınğan nesiesin Qıtay biligi jaldamalı qauipsizdik qızmetkerlerine tayaqşalar men jasauratqış gaz qwtıların satıp aluğa jwmsağanın mälimdegen edi.

Bwğan deyin, BWW tarabı Qıtaydıñ Şıñjañ jerinde 1 millionnan astam wyğır, qazaq, jäne özge de mwsılman azşılıq ökilderiniñ qamalğanın, olar «Qayta tärbieleu lagerlerinde» özderiniñ dini seniminen bas tartıp, kommunistik ideologiyanı qabıldağanın mälimdeuge mäjbür bolğanın rastap keldi. Alayda, resmi Beydiñ bwl lagerlerdi «Käsiptik bilim beru ortalığı» dep atap, onı käsibi bilim beru, mamandıq beru ortalıqtarı retinde körsetuge tırıstı.

Düniejüzilik bank kezekti mälimdemesinde, bwl mäsele turalı auqımdı saraptau jürgizip jatqanın, alayda ayıptaudı tolıq däleldeudiñ qiın ekenin aytqan. Alayda, Qıtayğa bağıttalğan nesielerge qatañ baqılau ornatıp, nesie jobaların özgertudi qolğa alğan.

AQŞ pen Qıtay arasındağı sauda soğısı, sauda kelissözderine baylanıstı Tramp äkimşiligi Qıtaydağı adam qwqığınıñ bwzıluı mäselesine ünsizdik tanıtıp kelgeni şın. Alayda, soñğı birneşe ayda AQŞ Memlekettik departamenti jäne Kongress müşeleri arasınan Şıñjañdağı äreketterine baylanıstı Qıtay ükimetine qısım tüsiruge dayın lauazımdılar körine bastadı. Aytalıq, ötken ayda Tramp ükimeti qıtaylıq birqatar tehnologiya kompaniyaların adam qwqığın bwzu ayıbı boyınşa qara tizimge engizdi. Onıñ arasında prezidentimiz Toqaev Qazaqstanğa tartıp jatqan Hirvision kompaniyası da bar. Sonımen birge, AQŞ ükimeti Şınjañdağı adam qwqığınıñ bwzıluı äreketterine qatısı bar degen kommunistik partiyanıñ müşelerine, birqatar qıtaylıq lauazımdı twlğalarğa vizalıq şekteu qoydı.

AQŞ vice-prezidenti Mayk Pens bastağan birqatar lauazımdılardıñ wsınısı boyınşa Düniejüzilik banktıñ Qıtayğa nesie beru kölemi azaytıluı da mümkin. Aytalıq, 2017 jılı DB Qıtayğa 2,42 mlrd AQŞ dolları köleminde nesie bergen bolatın, biıl bwl soma 1,33 mlrd dollarğa deyin azaytıluı mümkin.

AQŞ pen DB-nıñ kezekti äreketteri Qıtay biligin odan arman aşulandıruı mümkin. Sebebi, Beyjiñ ükimeti Şıñjañ mäselesi boyınşa AQŞ-tıñ sın-pikir aytuın qalağan emes. Beyjiñ tarabı Şınjañdağı äreketterine terrorizmge qarsı küres retinde körsetkisi keledi. Äri, şetelderdiñ bwl mäselege aralasuın qalamaydı. Aytalıq, ötken aptada Qıtaydıñ SİM ökili Gıñ Şuañ mälimdemesinde: «Qıtay tarabı AQŞ-tan terrorizmge qarsı küres äreketterine qosarlanuın jäne Qıtaydıñ işki isine aralasudı tez arada toqtatuın talap etedi», – degen bolatın.

“The Qazaq Times”