Äyelin bilikke äkelgen Aliev jäne Äzerbayjandağı ülken özgeristerdiñ sırı

Äzerbayjan aqparat qwraldarı jäne älemdik BAQ, Äzerbayjan prezidentiniñ äyeli Mehriban Alievanı öziniñ birinşi vice-prezidenti etip tağayındağanı turalı aqparat tarattı. Bwl tağayındau eldegi ötken jıldıñ qırküyek ayında bolğan referendumğa säykes, özgerister negizinde jasalğan.

Äzerbayjan bıltır Konstituciyağa özgerister jasap, prezidentten keyin eldi eki vice-prezident basqaru jüyesin engizgen bolatı. Sonımen qatar prezidentke Parlamentti taratu qwqığı da qosa berilgen. Jäne de, prezidenttiñ ökiletti merzimi 5 jıldan 7 jılğa wzartılğan bolatın. Äzerbayjannıñ özgeris engizgen Konstituciyasına säykes keşe, 21 aqpan küni prezident Il'ham Aliev özinen keyingi birinşi vice-prezident retinde äyeli M. Alievanı tağayındadı. Bwl aqparat sol küngi Wlttıq Qauipsizdik Keñesiniñ otırısında jariyalandı.

Prezident Il'ham Aliev sözinde: « Alieva köp jıldardan beri sayasat isine aralasıp keledi. Eldiñ äleumettik, mädeni ömiriniñ damuına körnekti üles qostı. Men birinşi vice-prezidenttikke M. Alievanı tağayındau bwyrığına qol qoydım» dep mälimdedi. Al, eldiñ birinşi vice-prezidenttik lauazımına tağayındalğan Alieva bolsa: « Men bwl qızmetti zor jauapkerşilikti sezine otırıp qabıldaymın. Elimiz üşin abıroylı qızmet etemin. El azamattarınıñ seniminen şığamın» dedi. Konstituciyada körsetilgendey, birinşi vice-prezident eldegi prezidentten keyingi eñ joğarı lauazım bolıp, prezident elde joq kezde onıñ ornına bilik jürgizu qwqığına ie. Sonımen qatar, 52 jastağı Mehriban Alieva Äzerbayjan Joğarı keñesiniñ müşesi. Äzirge deyin Konstituciyada körsetilgendey, endigi bir vice-prezidenttiñ kim boları belgisiz.

M. Älievanıñ vice-prezident boluına Äzerbayjan biligindegi klandar tartısı  mwrındıq boldı.

Foto: Daily Aabah

Batıs elderiniñ sayasi instituttarı men adam qwqın qorğau wyımdarı, Äzerbayjan prezidenti elde avtoritarizm ornattı dep sınğa aldı. Qıtay, Franciya jäne özge de Batıs elderiniñ BAQ ökilderi Äzerbayjan oppoziciyasınıñ pikirine silteme jasay otırıp: «Bwl nağız avtoritarizm. Äzerbayjan biligi Orta ğasırğa qaray şeginip, feodaldıq bilik jürgizdi» dep jazdı. Alayda, Baku jaq bwnı teriske şığarıp, lauazımdı twlğalardıñ tağayındau men qaldıruları eldiñ Atazañına säykes jasalıp otırğanın, al Konstituciya bolsa, halıq aldında referendumnan ötkendigin ayttı.

BBC arnasınıñ resmi saytında, Äzerbayjan prezidentiniñ äyelin vice-prezidenttikke tağayındauı turalı sarapşılardıñ pikiri jariyalandı. TMD sayasi sarapşısı Arkadiy Dubnovtıñ közqarası boyınşa, bwl şeşim Äzerbayjan biliginiñ dästürli basqaru jüyesiniñ talabı boyınşa jasalıp otır eken. YAğni, Il'ham Alievtiñ äkesi Geidar Aliev qalıptastırıp ketken bilik jüyesin jalğastıruşı. Geidar Aliev bolsa Äzerbayjannıñ alğaşqı prezidenti retinde, TMD elderi arasında birden-bir biligin mwragerlikpen ötkizip bergen prezident. Ol qalıptastırğan jüyeniñ erekşeligi Äzerbayjan biligindegi klandardıñ ornıqtılığın saqtaudı negiz etedi. Mehriban Alievanıñ birinşi vice-prezidenttikke kelui de osı üşin jasalğan şara dep tüyindedi Arkadiy Dubnov. Ol jäne Äzerbayjan biligindegi negizgi eki klan – Alievtıñ jäne Başaevtıñ klanı bolıp sanaladı. I. Alievtıñ öz äyelin birinşi orınbasarı etui ükimettegi ornıqtılığına kepildik etu maqsatında jasaldı. Onıñ özi I. Alievke qarsılıqtardı jeñildetuge tiimdi jäne Mehriban Alieva aldınğı prezidenttiñ senimine ie bolğan, jüyeli basqaru täjiribesine ie sayasatker. TMD sarapşısı bolsa, Mehriban basqaru qızmetine dayın adam degen bağasın berdi.

Al, osımen qatar jariyalanğan äzerbayjandıq sayasattanuşı Zarduşt Alizadeniñ pikiri bwdan säl basqaşa. Onıñ aytısına qarağanda, prezident Il'ham äkesi bergen bilikti jeke menşigi dep qaraydı. Referendum, prezident saylaudıñ bäri de halıqtan tıs ötedi. Halıq tek baqılauşı ğana. Olar da tañdau wqığı joq. Şeşim qabıldau, atqaru mehanizmderiniñ bäri de biliktegi adamdardıñ enşisinde. Şın mänisinde, äzerbayjandıqtar üşin, referendum kezinde-aq, Mehribannıñ osı lauazımğa tağayındalatını belgili bolğan. Zarduşt Alizadeniñ Äzerbayjan sayasi jüyesi men biligi turalı bergen bağası boyınşa – Äzerbayjanda sayasat joq, sayasatpen aynalısatın adamdar bar. Zañ körnekti emes, ol tek biliktiñ qaruı ğana. Sayasattanuşı öziniñ vice-prezident retinde Mehribannıñ tağayındaluına eşqanday tañqalmağan eken.

Al, Baku Halıqaralıq Mul'ti-mädeniet Ortalığınıñ keñesşisi Tofik Abbasovtıñ pikiri jañadan tağayındalğan Äzerbayjan vice-prezidenti jağında. Onıñ közqarasında, M. Alieva eldegi joğarı bedelge ie sayasatker. Ol basqarğan qoğamdıq, äleumettik salalarda körnekti nätije körsetken. Bwl prezident biligine asa qajetti twlğa. Sebebi, ministrler keñsesiniñ eldegi bedeli tömen. Al, bilik arasındağı sayasi toptar kezinde prezidentke de mañızdı qoldauşı kerek. Sondıqtan, Mehriban Alievanıñ prezidenttiñ birinşi orınbasarı boluı zañdı bolıp sanaladı eken.

Elin älem mädenietiniñ bazarına aynaldırmaqşı bolıp otırğan Äzerbayjan biliginiñ maqsatı ne ?

Atalğan vice-prezident tağayındau bolsın, özge de şaraları bolsın Äzerbayjannıñ auqımdı özgeristerge dayındalıp jatqanın añğartadı. Aytalıq, birneşe kün bwrın ötken Myunhen Qauipsizdik Konferenciyasında iri elderdiñ sırtqı ister ministrleri men qorğanıs ökilderi bastı rölde oynağanımen, şağın elderdiñ prezidentteri de az äurege tüsken joq. Bwl retki Myunhen konferenciyasına tayauda ğana tağayındalğan BWW bas hatşısı Antonio Guteriştiñ qatarında, Türkiya prem'eri, Izrail' qorğanıs ministiri, Auğanstan prezidenti jäne Äzerbayjan prezidenti de qatısqan bolatın. Äsirese, Auğanstan prezidenttiniñ Myunhen Qauipsizdik Keñesine qatısuı Batıs elderiniñ BAQ-ına qızğın taqırıp bolıp edi.

Eñ köp äbigerge tüsken prezidenttiñ biri – Äzerbayjan prezidenti Il'ham Aliev boldı. Konferenciya ayasındağı Euraziya aymağınıñ qauipsizdik jäne kelisim isteriniñ döñgelek üstelinde Il'ham Aliev, Euraziya aymağınıñ qauipsizdigi men ıntımaqtastığı turalı öz közqarası men wstanımın da ayta ketken. «Biz aralda ömir sürip jatqan joqpız. Sondıqtan, aynalamızdağı bolıp jatqan kez kelgen geosayasi özgerister bizge äser etpey qalmaydı. Tuındağan qanday da bir twraqsızdıq biz üşin qolaysızdıqtar alıp keledi. Biz kölik infraqwrılımdarın damıtudı qolğa aldıq. Köptürli mädeniettiñ damuın jebeymiz. Bolaşaq Äzerbayjan älemdik köptürli mädeniet ortalığına aynalmaq. Kavkaz aymağınıñ biregey geosayasi-ekonomikalıq artıqşılığınan paydalanıp, mañındağı eldermen damu jäne dostıq selbestik qatınasın ornatudıñ ülgisi bolmaq» dedi prezident Aliev öz sözinde.

Ol söz barısında eldiñ geografiyalıq artıqşılıqtarın paydalanudı qayta-qayta söz etti. Bwnısımen ol sondağı özge el ökilderin Äzerbayjannıñ geografiyalıq artıqşılıqtarına nazar audaruğa tırıstı deuge keletindey. Aytsa, aytqanday bwl elde mañızdı geografiyalıq artıqşılıqtar bar. Europa men Aziyanıñ jalğasqan twsına ornalasqan. Resey, Qazaqstan, Türkmenstan, Iran, Türkiya elderi tüyisken jerde. Qara teñiz ben Kaspiydiñ arasındağı aymaqta ornalasqan. Kavkaz öñirindegi damuğa swranıp twrğan el.

Äzerbayjan ükimetiniñ jasap jatqan şaraları Batıs nazarın özine audarıp jatır deuge boladı. Aytalıq, «Oñtüstik tabiği gaz tasımal dälizi» jäne sol sekildi transwlttıq jobalar jedeldetildi. Oğan qosa, Resey, Iran, Türkiyağa şığatın «Oñtüstik-soltüstik halıqaralıq tasımal däliziniñ» qwrılısı da bastalıp ketti. Mañındağı eldermen dostıq qatınastı damıtıp keledi. EO men damu jäne selbestik kelisimi bar. Osıdan bwrınğı älemdegi az ğana Islam Intımaqtastıq Wyımınıñ müşesi bolğan. Osı atalğandardıñ bäri de Bakudıñ el damuına jasağan strategiyalıq josparında bolğanı şın. AQŞ-pen bolğan äskeri ıntımaqtastıqtı da jolğa qoyıp otır. Resey-AQŞ qorğanıs ökilderine Bakude joğarı därejeli kezdesu wyımdastırdı.

Äzerbayjannıñ bwl äreketterin ülken jaqtan üşke jikteuge boladı. Alğaşqısı öñirlermen dostıq-ıntımaqtastıqtı bekemdeu arqılı, eldiñ sırtqı qauipsizdigin, halıqaralıq bedelin joğarılatu. Ekinşiden, tasımal dälizderin, özgede qwrılımdardı jandandıru arqılı ekonomikalıq damudı ıntalandıru. Bwğan eldiñ geografiyalıq artıqşılığınan paydalanıp, öñirlerdi twtastıratın ekonomikalıq jeli qalıptastırudı da aytuğa boladı. Üşinşiden, äskeri ıntımaqtastıqtar arqılı işki-sırtqı qauipsizdikti qamtamasız etuge, sonday-aq bilik arasındağı sayasi toptardıñ ornıqtılığın saqtau üşin Konstituciyağa özgeris engizu jäne tuısqandarın bilikke alıp kelu. Soñğısı, Batıstıñ atalmış demokratiyalıq talaptarına say kelmegenimen, özge şaraları arqılı qarqındı damu josparın tüzip otır degendi bildirse kerek. Äsirese, AQŞ-tıñ Ortalıq Aziyadan tañdaytın senimdi serigi boluğa meylinşe ümitker. Özi şağın, baylığı mol Äzerbayjan, bir küni strategiyalıq damuımen Kaspiydıñ arğı jağınan köş bastap jatsa, tañ qalmañız.

“The Qazaq Times”