Qwlbek Ergöbek, ğalım, ädebiet sınşısı. Türkistan, 2016.12.16

Kirispe

Türkistan turalı Aqseleu Seydimbek aytıptı deytin mına bir sözdi ağalardan estuşi edik. «Keyde Türkistandı oylap alañ küy keşemin» deydi eken Aqañ. «Sonday sätterde kölikke otıramın da, Astananı aynala jürip, qalanıñ Türkistan jaq şetine baramın. Sol aradan biikteu bir jerge şığıp, Türkistan atırabına kün salıp qaraymın. Sol kezde eñ aldımen Qwlbek Ergöbektiñ nobayı közime tüsedi. Qwlbekti köremin de, «e-e-e, Türkistan ornında eken ğoy» dep, köñilim jaylanıp, üyge qaytamın».

Äzil-şını aralas äñgime bolsa da, osı sözdiñ astarında ülken negiz jatqanın añdau qiın emes. Qazaqstannıñ Astana men Almatıdan basqa oblıs ortalıqtarında, qalalarında ziyalı qauım ökili dep aytuğa layıq twlğalardıñ twruı köñilge medeu ekeni anıq. Olar – sol öñirdiñ diñgegi ispetti, ruhaniyattıñ tuın wstap, wlt bolmısınıñ wytqısı bola biletin jandar. Aqseleu ağamızdıñ Türkistanda Qwlbek bauırınıñ bar ekenine köñili toğayıp, qasietti öñirdiñ hal-jağdayın sol bir adamnıñ barlığımen bağalap jatqanı sodan bolsa kerek. Türkistanğa jolımız tüskende biz de ğalım, sınşı, ädebiet zertteuşisi Qwlbek Ergöbek ağamızdı ädeyi izdep bardıq. «Qazaqtimes.kz» attı jaña sayt aşıp, aqparat aydınına at qosqalı jatqanımızdı estigen ol kisi quanış bildirip, qwttı bolsın ayttı. Köñildegi aytar sözi kerneuinen asıp twratın adamdar boladı ğoy. Qwlbek ağamız da solardıñ qatarınan-dı. Oyşa dayarlap barğan swraqtarımızdıñ şetin şığardıq pa, şığarmadıq pa, arı qaray ağamız özi-aq aqtarılıp jüre berdi.

Eskertu: Bwl – swhbattıñ birinşi böligi, qalğan böligi jaqın künderde jariyalanadı.

Ahmet YAassaui kesenesi. 2016 jıl, 16 jeltoqsan

Türkistanğa äkimder uaqıtşa keledi, qoynı-qonışın toltırıp ketedi

– Qwlbek ağa, Türkistanğa birinşi ret kelgen adam qalanıñ özine tän erekşe aurasın, qasietin sezinetindey. Äsirese, Ahmet YAssaui kesenesi men oğan qatar jatqan tarihi orındardı aralağan kezde özgeşe bir sırlı älemge, oqşau ortağa tap bolğanday küy keşedi. Qalanıñ tarihi, ruhani bolmısı bölekşe. Tipti, bwndağı adam basqa düniege sırttan köz salıp, barlap otıratınday desem artıq emes. Al, el mädenietiniñ, ruhaniyatınıñ arnası, ölşem-deñgeyi ädette alıp qalalarmen ölşenedi. Öziñiz osı şahardıñ twrğını, el ağası retinde Astana men Almatığa, özge de oblıs ortalıqtarına qarap otırıp, wlttıq bolmıs biigi, mädeniet, ruhaniyat ağını qalay qalıptasıp, qalay bağıt alıp bara jatır dep oylaysız? Sırt köz retinde neni añdaysız?

– 1980 jılı, qıstıñ köktemge wlasar ıbılıñqı-sıbılıñqı şağında, sol kezdegi «Qazaqstan tele-radio korporaciyası» Ädebi-dramalıq habarlar Bas redakciyası tapsıruı boyınşa, qazaqtıñ birtuar perzenti Bauırjan Momışwlına barıp, on eki kün äñgimelesken jayım bar. Telearnadağı ädebi-drammalıq habarlar bas redakciyasınıñ bas redaktorı Swltan Orazalinov.  Jastıq qoy, birden ülken swraqtan bastap ketippin. «Jalpı, Wlı otan soğısı älemdik tarihta qanşalıq röl atqaradı jäne keleşegi qalay boladı?» dep swraymın ğoy. Sonda, Baukeñ mwrtı şanşıla qalıp, «sen mağan osınşa ülken swraq qoyasıñ, biraq jauap beruge bes-aq minut uaqıt beresiñ» degeni bar edi. Sol sekildi, ülken swraqtan bastap otırsıñ. Olay bolsa, aldımen Türkistan turalı keñite äñgimeleyik. Qalğan mäselege baylanıstı pikirdi ekinşi swraqtıñ jauabı retinde ayta jatarmız.

Birinşiden, Türkistan şınında da, qazaqtıñ özge birde-bir qalasına wqsay bermeytin jädiger şahar. Qazaqtıñ birde-bir qalasınıñ däl Türkistanday düniejüzine dañqı ketken emes. Birde-bir qalası türki halıqtarı arasında däl Türkistanday qasterli emes. Sen bwnı, sırttan kelip jaqsı bayqağansıñ. Biraq, bwnı osı Türkistannıñ işindegi azamattardıñ, öñirde basşılıq jasap jatqan jigitterdiñ sezine bilmeytini, tüsine bilmeytini meniñ janıma batadı. Äytpese, bwl qala da Astanağa teñ demesek te, soğan jeteqabıl ösetin uaqıtı boldı. Ökinişke qaray, Türkistanğa äkimder uaqıtşa keledi, qoynı-qonışın toltırıp qayqayıp qayıra  ketip bara jatadı. Men Türkistanğa twraqtı qonıs tepkeli 25 jıl. Osı 25 jılda 8 oblıs äkimi, jädiger qalanıñ 21 basşısı auısıptı. Köbine sırttan keledi, sırtqa ketedi. Türkistannıñ qadirin bilip te ülgermeydi. Oblısqa kelgen basşı alğaşqı küni «meniñ bağdarlamamda Tükistandı damıtu josparı bar» deydi. Şaması, Elbası oblıs äkimin qızmetke tağayındau sätinde Türkistanday boytwmar şahardı damtıu, tübirinen tületu jayında tapsırma berip-aq jiberedi. Bälkim, halıqtıñ senimine kiru üşin solay aytatın şığar. Biraq, bes jıl, ne altı jıl otıra ma, Türkistanğa eşteñe istemey ketip bara jatqanın köresiñ. Olardıñ arasında kim joq? Qız zorlap 101 bappen sottalğan da, äkimdik instituttan täjiribesi bılay twrıp, habarı joq  qwr «qalta» jigitter de boldı. Sonıñ köbinde Türkistanğa degen perzenttik beyil, basşılıq jauapkerşilik bolğan joq. Oylağanı – qwlqın, qalta qamı. Äytpese, QR tarihi Prezidentiniñ tarihi jädiger şaharğa degen ıstıq ıqılasına, tarihi közqarasına baqsaq, qay-da, Türkistan ösip-örkendep ketetin uaqıtı boldı, boldıñ ne, äldeqeşen ötip ketti, qarağım!

Qwlbek Ergöbek, ğalım, ädebiet sınşısı. Türkistan, 2016.12.16

Türkistannıñ qadirin  Prezidentimiz biledi. Kümänim joq. Öytkeni, ol kisiniñ «Türkistan – türik halıqtarınıñ ruhani astanası retinde tüleu kerek» degen Bağdarlamalıq sözi bar. Bağdarlama bolğanda bar ğoy, kemel Bağdarlama!  Qala äkimderi jayında ayttım-au. Al oblıs äkimderi tipti, joğarıdan osı Türkistanğa bölinuge tiisti qarjınıñ izine tüsip, quzap, onı alıp keluge de septese bermeydi-au. Türkistan men oylağannan bayau damıp kele jatır. Soñğı jıldarı ğana qala äkiminiñ wyımdastıruımen Türkistan qaqpası orta ğasırlıq Säulet stilinde ornatıldı.

Meniñ oyımşa, Türkistan türik halıqtarınıñ ruhani astanası retinde äli tolıq tüley almay jatır. Bwğan bir jağı qazaq qoğamındağı damu üderisiniñ är kelkiligi sebep. Türkistannıñ damuı qazaq qoğamına, Qazaqstannıñ ösip-örkendeuine, ekonomikalıq quatına baylanıstı. Öñirge kelgen basşı azamattar Tükistanğa türik elderinen investicia tartsa, jarasıp keter edi. Biraq, onı da äli künge eşkim istey qoyğan joq. Jaqında ğana oblıs äkimi auıstı. Ornına ruhaniyat mäselesin tüsinedi-au deytin  filolog professor Janseyit Tüymebaev keldi. Kele ziyalı qauımdı jinadı. Söz kezegi tigende men öz oyımdı ayttım: «Bayağıda Petr 1 qazaq elin, qazaq jerin «meniñ Şığısqa şığatın terezem» degen eken. Osı oblıstı sırtqa tanıtam, investor tartamın deseñ, seniñ şetelderge şığatın, türik düniesine şığatın esigiñ Tükistan boluı kerek» dedim. Äkim bwnı qorıtındı sözinde maqwldadı.

Tuğan jerge degen perzenttik mahabbatım şığar, meniñ Türkistan turalı oyım ülken. Oylap qarasaq, qala qazaq handığınıñ üş ğasır astanası boldı. Qazaq joyılıp ketui mümkin joyqın soğıstarda pana bolğan Tükistan, beybit kezeñde halqımızğa ana bolğan Türkistan ğoy bwl.

– Osı arada bir oy kiristire keteyin, kezinde Türkistan qalası da täuelsiz Qazaqstannıñ astanası boluğa layıq qalalardıñ qatarında atalıptı. Äsili, Türkistannıñ astana bolmay, osılay öz bolmısın saqtap, tarihi jädiger, taza jaqwt mwra retinde derbes twrğanı dwrıs siyaqtı.

– Kezinde qazaqtıñ qarımdı qalamgeri, qayratker twlğa Şerhan Mwrtaza ağamızdıñ meni ini twtıp  aqıldasqanı bar. «Astananı Aqmolağa köşiremiz deydi. Baspasözde ärtürli oy aytılıp jatır. Tükistanğa qaray tartsaq qaytedi, Türkistan astana bola ala ma? Qalay oylaysıñ?» dep edi. Ol kezde «Türkistan memlekettik universiteti» jaña aşılğan kez. Men soğan kelip-ketip, sabaq berip jüremin. «Türkistan tülesin desek...» atap «Egemen Qazaqstan» betinde maqala jariyalap jatamın. Sosın da ağamızdıñ aqıl salıp twrğanı! Onıñ üstine «Börili bayraqtı» tu etu jöninde wsınıs aytıp, onı Şerağañ Joğarğı Keñeste joyqın qoldağanı bar. Sosın men «Şer ağa, su tauıp bere alamız ba. Astana bolğan soñ, halqı millionğa jqaray ketedi. Qarataudan sarqırap jatatın ata bwlaqtar qazir sarqıldı. Balabwlaqtar balalamay qaldı ğoy. Su mäselesin şeşu qiın bolmay ma?» dedim. Şerağañ oylanıp qaldı. Sırdariyanıñ suı da körşiniñ ıqılas-peyiline baylanıstı. Ol jaqtan su mol jiberilse, Türkistan aumağı jaynap, jasañğırap qaladı. Al, sudı tartıp qalsa, dariyanıñ da tanabı tartılıp qwrğaqşılıq etek aladı.

Men biraq, Türkistannıñ jerastı  tolqığan dariya ekenin eskermeppin. Şerağaña kezinde dem bere almağanıma bügin ökinemin. Eger Türkistan astana bolsa, ärine, öser edi. Onday jağdayda, Sırdariyanıñ suın da jwtıp, öñirdi ekologiyalıq zardapqa wşıratıp jatqan, söyte twra, memlekettik strategiyamızda ornı bar, ekonomikamızğa üles qosıp jatqan Bayqoñır toqtar ma edi, kim bilsin!? Dey twrğanmen, Elbasınıñ Türkistannıñ otarlıq kezeñdegi taz kepeşin sol qalpı qaldırmay, täuelsiz, jaña uaqıtqa say, jañaşa damıtqısı kelip otırğan sayasatın, wstanımın qoldaymın. Ol kisiniñ «Türkistan türik halıqtarınıñ ruhani astanası retinde güldeui kerek» degeni kemel sözi – kösem pikir.

Elbası mañındağılardıñ köbi ruşıldıqpen barıp alğandar

– Täuelsizdik alğanımızğa mine, şirek ğasır toldı. Osı uaqıt aralığında wlt retinde wyısa aldıq pa? Täuelsiz türki elderiniñ birligi qay deñgege jetti der ediñiz?

– Täuelsizdikke jetetin qasterli eşteñemiz joq. Sondıqtan, täuelsizdikke baylanıstı oy – ılği da kisini qanattandıratın oy bolu kerek. Jiırma bes jılda elimiz jetken jetistik mol. Ekonomikalıq ösim de, ruhaniyattağı ilgerleu de bar. Bizdiñ bilik te, halıq ta halıqaralıq örede oylay bastadı. Jurnalisterimiz de azat oy aytıp jür. Biraq, jetistigimizdi eşkim tartıp almaydı. Osı jiırma bes jılda biz wlt bolıp twtasa almadıq. Jiırma bes jıldıq märtebeli toyda men Elbasınıñ sözinen sonı añğardım. Prezident «bizdi sırttan kelip eşkim jaulap almaydı, bizdi qwrtatın işimizdegi berekesizdik, alauızdıq» dedi bir sözinde. Osını aytqızıp otırğan jağday, şınında el arasında bar. Osı 25 jılda  qazaq wltı memleket qwrauşı wltqa aynala almadıq. Memleket mehanizm retinde qazaq wltın twtastıra  almadı. Elbasınıñ köbine «Qazaqstan halqı Assambleyasına» arqa süyey beretini, tipti «qazaqstandıq wlt» ideyasın tastauı da mine, osıdan  boluı kerek. Esesine, osı jiırma bes jılda ruşıldıq küşeyip, asqınıp ketti. Bwl bizdiñ wlttıq twtastıqqa jetuimizge ülken kedergi.

Qazaq eli oy-sanası, ruhaniyatı, işki-sırtqı mädenieti twrğısınan üş etaptı bastan keşiru kerek edi. Ol – rudıñ özin-özi tanuı, bağalauı, tarihın tanuı. Biraq, mwnda wzaq ayaldap qalmay, özin tanudı özimşildik ruşıldıq sırqatqa aynaldırmay, wlttıq twtastıqqa den qoyu kerek edi. Qazaq wltı tipti, Elbası arqa süyep jürgen «Qazaqstan halqı Assambleyasınıñ» özegine aynaluı kerek qoy. Däl qazir qazaq wltı keşegi 1986 jılğıday wlttıq ıntımaq-birlikte me? Men olay dep ayta almas edim. Qazaqtıñ oyanuı HH ğasır basında keremet bolğan. Biik därejege jetken.  Azattıqtı armandap kün keşken ol kezdegi qazaqtardıñ  wlttıq sanası azat edi. Özara ıntımağı wlttıq twtastıq öresine jetken derlik. Azamattardıñ wlttıq sanası twtas edi. «Qaytsek el bolamız?» degen ideyağa toptastı olar. Osı oyanudı wlttıñ müddesine jwmsay bildi. Qazir qazaq wltı HH ğasır basında qazaq wltı jetken wlttıq twtastıqqa jete almay otır. Äytpese, jañağı aytıp otırğan Jeltoqsan qozğalısına da qazaq twtasıp jetti, wlt bolıp wyıp jetti. Sonda olardı wyıtqan wytqı ne? Wytqı orıs otarlığına qarsı – wlttıq namıs. Wlttıq namıs Azamattıq bolmıstı tuğızdı. Jekeniñ azamattıq bolmısı jalpınıñ azamattıq bolmısına wlastı. «Azamat jünjime, jürme bos...» – wranğa aynaldı. Endi şe? Endi me? Täuelsizdikke deyin ıntımaqtasıp jetken wlttıq twtastıqtı  küyretip alğandaymız. Bwl ne? Bwl – Elbası aytqanday, Täuelsizdikti alğannan, alğan Täuelsizdikti  saqtap qaludıñ qiın ekenin oylamağandıq. Mına qım-quıt zamanda jwdırıqtay jwmılğan ıntımaq joq jerde ırıqsızdıq bilep, wlttıq ırısıñdı bir sätte ıdısıñnan audarıp aluıñ mümkin ekenin jete payımdamau. Talay bozdaqtarımızdan ayırıldıq. Alaş ardaqtıları joyılğanımen, onıñ ideyasın wstanğan Beysenbay Kenjebaev, Ermahan Bekmahanov tağı basqa twlğalar bizdi bostandıq ideyasımen jetelep otırdı. Olardıñ oy qwrbandığı, şekken azaptarınıñ arqasında biz täuelsizdikke jettik. Täuelsizdikke twtasıp jetken wlt, täuelsizdik zamanında sol twtastığına jete almay qaldı. Bwdan asqan qasiret bola ma?

Ekinşi kezeñ – wlttıq twtastıqtan wltşıldıqqa jetu kezeñi. Wltşıldıq dese biz kirpidey jiırılamız. Öytkeni, keşegi keñestik ideologiya «wltşıldıqtı» böjek körsetken. Wltşıldıq – wltıñdı süyu seziminiñ wlttıq twtastıqta körinui. Wltşıldıq twtas wlt boyında bolmay, wlt boyındağı twtastanğan sezim bolmay – qazaq memleket qwrauşı wltqa aynala almaydı. Onda ruşıldıq örede qalıp qoyuı mümkin. Onday bolsa täuelsizdikke qauip.

Qwlbek Ergöbek, ğalım, ädebiet sınşısı. Türkistan, 2016.12.16

HH ğasır basında oyanğan jalğız qazaq halqı emes edi. Sol kezdegi dini, alaşordaşıl, demokrat ağartuşılarımızdıñ bäriniñ ruhani ortaq wstını «oyan qazaq» bolğanı mälim. Sol sekildi, Ğayaz Isqaqi, S.Mahsudi, Aqşora bwlar tatar halqın oyatqan. Ğalımjan Ibragimov, Ahmet Zaki Validi başqwrt halqın oyattı. Al, Çulpan, Fitrat, Abdolla Ablani sekildi qayratkerler özbek wltın oyatqan. Sondıqtan, bwl kez barlıq otar wlttardıñ oyanğan säti. Bwl türik wlt-wlıstarı arasında köringen wltşıldıq sarındar. Qazaq wltşıldığı, özbek wltşıldığı, tatar wltşıldığı... Oyanuşılıq türik wlt-wlıstarınıñ bärinde birdey bola qoyğan joq. Äsirese, sibirdegi äbden ayaqası bolıp jwtağan, şoqınğan, azğan, tozğan az wlttar wlttıq oyanuşılıqqa jete almadı. Sol sebepti olarda wlttıq twtas sezim – wltşıldıq bola qoymadı. 4 mıñ şor, äytpese 70 mıñ altay, şuaş  wltşıl bolıp ne istey alsın?! Al bizdiñ Alaşorda qozğalısı – qazaq halqın wlttıq twtastıqqa äkeldi, wlt boyına wltşıldıq twtas sezimin ege aldı. Wltşıldıq qazaq wltında HH ğasır basında qalıptastı. Sovet ökimetiniñ 70 jıl boyı «wltşıldıqpen» küresetin sebebi mine osıdan!

Tağı bir swraq tuadı: «Qazaq wltşıldığı» Alaşorda ökilderin qınaday qırıp tastağan 1937 jılmen bitpedi me?»  Alaşorda bizdiñ memlekettigimizdiñ bir bastauı, bir beleñi. Olardıñ Orınbordı qazaq astanası etuden qaşatını, tipti 1920-25 jılğı Türkistan Respublikasınan tartına beretini – qazaq wltı memleket qwrauşı wltqa aynala almay qala ma degen qauipten. Wlt öz jerinde memleket qwrauşı wltqa aynalmasa – ol wlttıñ keleşegi neğaybil.  Swraqqa köşeyik, Alaşorda ökilderi tügelge juıq atılıp ketkenimen, wltşıldıq ideyası jalğasıp jattı. B.Kenjebaywlı, E.Bekmahanov, E.Ismayılov, Q.Jwmaliev, T.Nwrtazin, H.Mahmudov, A.L.Jovtis Alaşorda ideyasın äri qaray jalğap bara jattı. Türkiyağa ketip qalatın S.Lapin, Europağa ketuge mäjbür M.Şoqay bir esepten qazaq wltşıldığı ideyasınıñ sırt baylanıstarı. Keyingi wrpaqtı Jeltoqsan ideyasına jetelegen, täuelsizdikke wmtıldırğan ruhani küş – Alaşordanıñ amanatınday wltşıldıq! Bügingi qazaq azamattarına jetpey jürgen bir mäsele – wltşıldıq. Bizdiñ bügingi wltşıldığımız HH ğasır basındağı qazaq wltşıldığınıñ qasında jip ese almaydı. Ol wltşıldıqtıñ twtas wlttı qamtığan kezeñi, bügingi wltşıldıq bir ğasır boyı tayaq jep it silikpesi şıqqan selkeu-sekem wltşıldıq. Wltşıldıqtan basşımız da, qosşımız da twra qaşamız. Şınına kelgende qazaq qoğamı boyındağı ruşıldıqtı wltşıldıq qana quıp şığa aladı.Wltşıldıqpen  bir kisidey küresken  jazuşı Ğabiden Mwstafin 1980 jılı «Bwrın wltşıldıqpen küresip edik, endi wltsızdıqpen küresetin uaqıt keldi...»-deydi. Wltsızdıqpen küres – wlttı wltşıldıqqa ündeu!

Endigi bir kezeñ – türikşildik. Türikşildiktiñ teoriyalıq negizin qalağan twlğa Ziya Gökalıp. HH ğasır basında Türkistanğa kelip ülken jiın jasağan. Türikşildik HH ğasır basında külli türik jwrtına keñinen jayılğan ağım. Sol twsta wlttıq biikten arı qaray köterilgen azamattarımız boldı. Oğan jarqın mısal Mağjan jwmabaywlı,   Mwstafa Şoqay! Mağjan Jwmabaywlınıñ «Türkistan» atalatın öleñi – külli türik jwrtınıñ gimni. «Alıstağı bauırıma» – Türkiyanıñ täuelsizdigine oray jazılğan. Mwstafa Şoqay türik birligin armandağan adam. S.Maqsudi, Aqşora, G.Isqaqi «Edil-Oral» (Hazar memleketiniñ astanası «Etil» qalası bolğanın wmıtpañız.) ideyasınan türikşildikke oyıstı. Oyıstırğan Tatar-başqwrt-şuaştı biriktirudi oylağan  «Edil-Oral memleketin» kommunistik Sovetter odağı qwruğa jol bermedi, jörgöginde twnşıqtırıp qwrtuğa wmtıldı. A.Z.Validi-Toğandı tıñdağan, başqwrt halqımen sanasqan bolıp «Başqwrt avtonomiyasın» jasaqtauı – «Edil-Oral memlekettik» twtastığına jwmsalğan ayla bolatın. G.Isqaqi men A.Z.Validi-Toğannıñ baqilıqqa ökpelesip attanu sırı osı jerde jatır. A.Z.Välididiñ, Enver paşanıñ oñtüstik Türkistanğa kelip, Sovet Odağına qarsı küresui – türikşildik ideyanıñ äreketi.  Mäseleni indete bersek, Wlı Otan soğısı atalatın joydasız qırğında Almaniyada twtqındardan «qazaq legionı», «tatar legionı» degendey jasaqtardıñ qwrıluı – türik birliginiñ ıqpalı bolatın. Oğan Mwhametjan Seralinniñ bay nağaşıları YAuışevtardıñ qarajatpen demeuinde (Mwsa Jälel de osı  legionda) gäp bar.

Şükir, qazir birsıpıra türik eli täuelsizdik aldı. Birazı, äli otarlıq  «qalıpta» otır. Azattıq, täuelsizdik olardıñ birazınıñ armanı. Al keybir türik wlt-wlıstarı täuelsizdikti tilemeydi de. «Mäñgürttik». Olay bolsa, HHİ ğasırdıñ jiırmasınşı jıldarı, yağni bügin, HH ğasırdıñ jiırmasınşı jıldarı Mwstafa Şoqaylar armandağan türik birligi jayındağı oy-sanasına öremizdiñ jetpegeni nesi?! Soğan tartıla almay jürgenimiz ne qılğanımız?! Elbasımızdıñ özi türik memleketteriniñ sammitinde türik memleketteriniñ sayasi jäne ekonomikalıq integraciyası turalı aytıp-aq jür emes pe?! Odan artıq aşıq pikir bildire almaydı ğoy. «Türik ağayındar birigeyik» dep qalay aytadı. Biz osığan jete almay otırmız. Bwğan da ruşıldıq kedergi boluda. Wlttıq birtwtas oylau joq, wlttıq, wltşıldıq birtwtas oylau jüyesine jete almağan soñ, türiktik örege tartılu  tağı joq. Onıñ üstine türik memleketteri basşılarınıñ jeke ambiciyası da türikşildik ıntımaqqa kedergi boluda. Tili bir, dini bir arab düniesiniñ ıntımaqsızdığınan şekken zardaptarı türik memleketteri, türik wlt-wlıstarı basşıları üşin qaşan oy salar?! Bwl bizdiñ qoğamnıñ tragediyası dep oylaymın. Özge türik jwrtımen birge qazaqtıñ da osı jiırma bes jılda äli jete almay kele jatqan bir mäselesi – türikşildik.

– Wlttıq birtwtas oylau dep otırsız. Oğan jetu üşin wltşıldıq sana mığım bolu kerek pe? Alayda, biz qazir «wltşıldıq» degen sözden qaşamız. Kerisinşe,  ruşıldıqqa jaqın sekildimiz?

– Bizdiñ bilik basındağı azamattarımızda wlttıq bolmıs birden qalıptaspadı. Wlttıq bolmıs dep otırğanım – wltşıldıq. Birinşiden, wltşıldıq bolmay, qoğam birtwtas memleketke aynaluı ekitalay. Ekinşiden, qazaq memleket qwrauşı wltqa aynaluı da qiın. Wltşıldıq degen jaman söz emes. Ol – wltın süyu degen söz. Keşegi Sovet Odağı ornağan kezdiñ alğaşqı jıldarınan bastap-aq, osı wltşıldıqpen küresti. Öytkeni, ol twsta qazaq öte tığız wlttıq ıntımaq-birlikke kelgen edi. Al endi, ruşıldıq oy-sanamen jürip, wltşıldıq biikke qalay köterilesiñ?! Wltşıldıq biikke jete almasañ, sende memlekettik oy qaydan boladı. Elbasınıñ aynalasındağı azamattardıñ köbi ruşıldıq jüyemen jılanşa jorğalap barıp qalğandar... Alğaşqı jıldarı ru-rudıñ lobbileri tıqpalap, sonı institut retinde, jaman dästür retinde qalıptastırıp jiberdi dep oylaymın. Äytpese, täuelsizdiktiñ alğaşqı jıldarınan bastap, qazaqtıñ bar sanalı, oylı, parasattı, memleketşil müddesi joğarı azamattarı Elbasınıñ aynalasınan tabıluı kerek edi ğoy. Osınıñ saladarınan, memleketimiz narıqtıq jüyege ayaq basqanımen, onıñ damu barısı öz därejesinde bolmadı. Jaña memleket qwru degen söz – belgili därejede eskini küyretu. Elbasınıñ tañdağanı revolyuciyalıq jol emes, evolyuciyalıq jol. Ol da jaqsı-aq. Degenmen, jekeşelendiru, jer satu sekildi memleketti tığırıqtan şığaratın tolıp jatqan qadamdarda köp qatelikter ketti. Osı mäselelerdiñ özine wlttı biriktirip, ıntımaqtastırıp äkelu kerek edi. Deputattıq saylau, jergilikti jerdegi mäslihat saylauınan bastap, bärinde ruşıldıq müdde basım boldı. Sodan da, Elbasına järdemşi bolatın, memlekettik tetikterdi basqaruğa tiisti azamattar ekinşi planğa şığıp ketti. Memleketşil twlğalar   memleket retinde jaña zamanda, jaña kezeñde damuımızdıñ teoretikterine ğana aynalıp qaldı. Onı iske qosatın praktikalıq isterden şettetildi. Wltşıldıqtan jaltarıp, ruşıldıqqa jan tartu osınday keleñsizdikter tudıradı. Qazir de saqtanbasaq, osı joydasız «ürdistiñ» zardabın tartamız. Ruşıldıq sanamen, ruşıldıq piğılmen memleket qwru mümkin emes. Memlekettik twtastıqtı bekitetin, qazaq wltın memleket qwrauşı wltqa aynaldıratın ol – ruşıldıq emes, wltşıldıq. Sol wltşıldıqqa jetsek eken dep armandaymın. Wlt bolıp twtasqan wltşıldıq örege jetsek, onıñ arğı jağında türikşildiktiñ de auılı alıs bolmas edi.

Jalğası bar

«The Qazaq Times»