Bauırjan Babajanwlı, aqın. Aqtöbe

MENİÑ QAZAQSTANIM

 

Tığırıqqa tirep tizgini auır kün,

Amaldı barlıq şektedi.

Qwdaydıñ isi-au, bizdiñ auıldıñ,

Toz-toz bop,  tarap ketkeni.

 

Köziniñ jasın talaylar töger,

Kindigin elden  üzgende.

Köşken el  artqa qaraylay berer:

«Qayırlı bolsın sizderge...».

 

Batası qabıl, şirkin, keremet,

Dariyalar edi-au salalı.

Aybındı  şaldar bir-bir töbe bop,

Artında qalıp baradı.

 

Tağdırı şıqsa tebegen bolıp,

Kimniñ bar deysiñ amalı?

Arnağa sıymas ör öleñ bolıp,

Tölegen qalıp baradı...

 

Qoştasıp köppen bauırıñ bolğan,

Esiñdi äreñ jiyarsıñ.

Talay jıl janğa däruiñ bolğan,

Ämudi qaytip qiyarsıñ?

 

Teñselip bir sät, jın qaqqandaysıñ,

Tünerip, ünsiz töñirek.

...Äy, biraq barıp,  kimge aytqandaysıñ:

— Qazaqtıñ bwl da jeri! —  dep.

 

Atamekenge sozıldı köşiñ,

Täñirim özi jebeydi.

Qazaqtığıñdı öziñ bilesiñ,

«Oralman»  dese de  meyli...

 

...Barar da pende şaharğa on san,

Şaqırıp jatsa qiırlar.

Atırau, Aqtau, Oralğa barsañ,

Bas tirep barar üyiñ bar.

 

Ärbir üy — meniñ üzik  armanım,

Auıldastarım — söz-destem.

Aqtöbe menen Qızılordanıñ,

Twrğını bolıp kezdesken.

 

Ötkizer erdi talabı ötkelden,

Qwt meken bolıp basqa otau.

Hat jazar  fb,  M-agenttermen,

Almatı, Taraz, Kökşetau.

 

Ayaq jetpegen  qala qaldı ma?

Bar bolsa, ol da tausılar...

Astana, Şımkent, Qarağandıda,

Bizdiñ wldardıñ dausı bar.

 

«Tanımay, twrmın, kim...» — desem, ağam,

«Mwnı da,  inim, bil» — deydi.

Bizdiñ auıldan  birneşe bala,

Soltüstik jaqta jür deydi.

 

Aynalayındar, barlığı da endi,

(Aytayın mwnı toba  ğıp),

Ketigin tauıp Mäñgilik eldiñ,

Kirpiş bop jatır qalanıp.

 

Üyirge qosıp az arıstandı,

Tigizgen kökke töbemdi.

Osınau baytaq Qazaqstandı,

Meniki demey kör endi!

 

Şañırağıñdı kötergen mıñ-san,

Uıqtıñ men bir bauımın.

Men de üzilmespin, sen aman twrsañ,

Qazaqstanım — auılım!

 

 

ÖLİARA

 

Köp bop äure-sarsañı,

Boyda qalmay tük därmen,

Qıs şarşadı, şarşadı,

Arsa-arsası şıqtı äbden.

 

Qoyar älsiz ışqınıp,

Oy köbeyer mwndayda.

Boran bolıp ısqırıp,

Bilik aytar kün qayda?!

 

Ay, mäz emes  jağdayı,

İştey bärin topşılar.

Ayqaylasa, ayqayı,

Jılağanday bop şığar.

 

Kimge aytadı ökpesin,

Bek wğadı şal bwnı,  —

Qoldan bilik ketkesin,

Kimge däri handığı...

 

Aytıp özen-kölge ökim,

Qızıl su jür aralay.

Qaraqotır jer beti,

Jazılatın jaraday.

 

Jerge tökken otın bar,

Künge qarap eleñdey.

Jıltıraydı toqım qar,

«Men de erimin» — degendey.

 

Tastadı,  Qıs,  qanjardı,

Bitkeni me dau bizdiñ?

...E, tağı da qar jaudı,

Aqşa qarı naurızdıñ.

 

Balpaq şığıp jii innen,

Betine opa jağıp qır.

Appaq bolıp kiingen,

Köktem esik qağıp twr...

 

 

***

Neleriñ bar köktemde?!

U-şu etip auıl-eldiñ arasın,

«Kelmedi...» dep,

«Keşikti...» dep kinä artıp.

... Ay didarın bir köruge qwmartıp,

jürgender köp bolğasın

Bilgeni de bağasın.

 

«Erte şıqsam,  baltırıma   swqtanıp,

Sığalasıp esikten,

Kil öleñşi aynaldırıp öleñge,

Jeñiltek bop körinbeyin...» degen de,

Swluğa ärkez jarasadı keşikken...

 

Keşe süygen aq qar endi  mezi etip...

Şıdamay säl ızğarğa.

... Erte şıqsa,  söz etip,

Säl keşikse, söz etip.

«Jas on besten asqasın»,

Söz eredi, ä, qızdarğa?

 

Ar jağınan boz bwlttıñ,

Sığalap twr ol degen.

Sıbırlauğa da jetpey qap  batılım,

Tek işimnen «Şıq...» dep em.

Kenet onıñ ört deminen  bwlt erip,

Erinime şöldegen,

Tamşı tamdı aqırın...

 

Ol wyalıp,  basqa bwltqa tığıldı,

Degenmen bir jarq etti aq mañdayı.

Men añırıp twrıp qalğan sätte bir,

«Süyinşilep»  Jel-jügermek jügirdi,

Jırğa tolıp tañdayı:

«Köktem keldi...»,

«Köktem keldi...»

Köktegir.

 

 

BIILĞI KÖKTEM

 

Mına köktem tım bwlttı,

Jañbır jii jauıp twr.

Sel degeniñ... swmdıq-tı,

Eski üylerge qauip — bwl!

 

Ala bwlttı kördim men,

Alşañ basıp baradı.

Qara bwlttı kördim men,

Ay, tım qatu qabağı.

 

Bwl bwlttar tım batır-au,

Är tamşısı nayzaday.

Bwl az deseñ, yapır-au,

Kürkireydi nayzağay.

 

Dünie tügel jañarıp,

El tağdırın şeşer me,

Aq bwlt penen qara bwlt,

Aynalğanda nöserge...

 

Qanday ğajap, qarañdar,

Qwlpırıp twr  şetinen.

Qızğaldaqtı, jarandar,

Jwlmañdarşı, ötinem.

 

Sezip dünie jarığın,

Ülgergisi keledi.

Bäriniñ de, bäriniñ,

Kün körgisi keledi.

 

... Köktem kelgen  oñay ma?

Ayqay qwlaq jarıp twr.

... Bwlt artınan, alayda

Kün şığadı.

Anıq bwl!

12.04. 2016

 

 

JAYAU MWSAĞA

 

Mwstafa atıñ tartıp aldı ayausız,

Jadımızda sodan beri — Jayausız!

Atımız joq, jayau jürmiz biz-dağı,

Siz qaldırğan bwl tirlikte bayansız.

 

Ay jarıqta atsız qalıp, qorlandıñ,

Qorlandıñ da dombırañdı qolğa aldıñ.

Jayau jürip äygilediñ tarihqa,

Dümi mıqtı Mwstafasın Şormannıñ.

 

Tağdır qanşa közdese de jebesin,

Biz jaylı jwrt ündemeydi, ne desin?!

Köp attıdan jayau qalğan siz emes

Köp jayaudıñ işinde kim elesin?.

 

Bay auılğa änge tizgin wstata,

Atpen kirip jasamadıq is qata.

Sondıqtan ba, qumaq tügil auıldan,

Bizge moyın bwrğan emes Mwstafa.

 

Twlpar minip jürmese de aqtaban,

Jüreginiñ tükpirine saqtağan.

Jayaudıñ da bir armanı boların

Qaydan bilsin biligi bar attı adam?

 

Mwñ şaqqanmen tıñdamaydı kereñ küz,

Büyte bersek işten tınıp ölermiz.

... Tarihqa atın baylağısı kep jürgen

Bizde de bir Mwstafa jür, körermiz...

 

 

QAR JAUĞAN KÜN

 

Aqtöbede ädemi qar jauıp twr,

Arasında jer-köktiñ jalğanıp nwr...

Appaq älem, men sağan qaray berem,

Siqırıña osınau aldanıp bir.

 

Riyasız şağı bar aqtarılar,

Bizdiñ häldi bir wqsa, Aqpan wğar.

Olqı twsın köñildiñ... jauıp keter,

Qanday jaqsı eñ, dünie-ay, aq qarı bar.

 

Köp jamannıñ sırtımnan söylegenin,

Kötere almay,  qamıqsa  keyde öleñim.

Mınau appaq älemge qaraymın da:

«Bäri jaqsı boladı!»   — dey beremin.

 

Kep qalğanday, ey, dosım, zamanaqır,

Sen de salmaq salmağın sanaña qwr.

Appaq qardıñ atımen ant etemin,

Bäri jaqsı boladı!

Qara da twr.

 

 

NICŞENİ TÄPSİRLEU

 

Alğa tüsip adamzattıñ qwlqını,

Aq armandar bolğan kezde külkili.

Keudedegi bar jauharı wrlanğan,

«Qwday öldi!» — depti Nicşe bir küni.

 

Qwdaysızğa dayın twrar ükimi,

Dindar bitken onı közge şwqıdı.

«Şwnaq Qwday...» — degen qazaq qatınğa,

Wlı oyşıldıñ wqsağan-au ıpını.

 

Alğa qaray jeteleytin wdayı,

Senimi ğoy är adamnıñ «qwdayı».

İşindegi säulesi ölgen adamnan,

Küresker de şıqpaydı eken şınayı.

 

Sen de mwnı tıñda endi şoşımay,

Bir jerine qaramay, men, dosım-ay,

Äulie ağaşqa qonğan qarğa sekildi,

Nicşeñizdi täpsirledim osılay.

 

Köñli senbey aldan şıqqan köp izge,

Jalañ qayıq salıp aşıq teñizge.

Senen basqa seneri joq Alaşqa,

Ey, Allahu, «Qwday öldi...» degizbe...

 

QAMIRIQ

 

Bir sätte-aq esi auısıp ğasır älgi…

Er Esim han Twrsınnıñ basın aldı.

Äm qwrttı jer betinen Qatağandı —

Bauırlas eldi şapqan tasır, äñgi.

 

Jarlıq şaştı.

Eşkimmen keñespedi,

Jerge tığıp jiberer egeskenin.

Han ğoy — ol!

Dwrıs şığar.

Biraq Twrsın…

Birge tuğan bauırı emes pe edi?!

 

Täñir qiın talqığa salıptı Erdi,

Täşkenge jetkeninşe nalıp keldi…

El tağdırı tüskende tarazığa,

«Handa tamır bolmasın…» halıq kördi.

 

Quarğan dwşpan tügil, dostıñ öñi,

Osınday is bolğanın… Es biledi.

«Qazaqtıñ qazaq qanın tökpeu kerek!» —

Osılay deydi «Esimniñ eski jolı».

 

Estise şoşitwğın äntek ündi,

Bwl qazaq sodan beri qamköñil-di.

… Tağı da qoyğa qorqau qasqır şaptı,

Tağı da beybit künde qan tögildi.

 

Uay, dünie-ay, şın kelbetiñ osınday ma?

(Qazaqtı şapqan aldım qosındı oyğa).

… Qan keşip, Twrsın tağı tayrañdaydı,

YApır-au, Esim qayda, Esim qayda?

 

AQIN AĞANIN ÄÑGİMESİ

 

«Jır jazu tük bolmay qaldı  büginde...

Köp şabandoz qosıldı kep dübirge.

Erkindik bar, batıldıq bar üninde,

(Dausı mıqtı qwlaq aspas kübirge...).

 

Ayqay sap twr qala-dağı, dala da,

(Ayqay salsañ ğana bağıñ jana ma?!)

Şwraylı söz tirkesteri...

Biraq ta,

Öleñ degen — söz oynatu ğana ma?

 

Samarqannıñ kök tasın da eritken,

Talay dürdi jürmin künde körip men.

Jırlarınan min tappaysıñ.

Alayda,

Jüregimdi qozğamaydı-ey,  nelikten?

 

Kerek jerge qoymağanday ütirdi,

Qanşama oy aytsa-dağı wtırlı,

Qazirgi öleñ — qws kep wya salmaytın,

Şahardağı beton üyler sıqıldı.

 

Öleñ  üşin qabırğası qayısıp,

Qatar şapqan adalı men däyisi.

Söz oynatqan bir-birinen asırıp,

Jürip jatır şeberlerdiñ sayısı.

 

Al AQIN qayda?!»

 

 

QARA BWLT

 

Qabaqtağı  kirbiñdi wmıttırar,

Aq bwlt ediñ

töbemde külip twrar.

Köktem - jeñgem jüretin aramızda,

Balausa qız, tübit mwrt jigitti wğar.

 

Kökoray bel.

Aynala  kökpeñbek-ti,

«Qolwstatar» - jüzik ap, Köktem ketti...

Dariya tasıp...

Ar jaqta qalıp kettik,

Beri qaray ötetin ötkel joq-tı.

 

Bir şeşimge kele almay

säl otırıp,

Boy bermesin bizderge köre twrıp.

Asau, qattı ağısqa qoyıp kettik....

... Bäldu-bäldu, bwl künde,  bäri — ötirik.

 

Bir üzilgen än keyin jalğasar ma,

Uaqıt könbes, qanşa tal qarmasañ da.

... Terezesin köñildiñ tırsıldatıp,

Bir qara bwlt jılaydı anda-sanda.

 

Qara bwlt-ay, tögesiñ zarlı äuendi,

Sezem, iä, işiñde aq arman öldi.

Meni qaybir jetisip jür ğoy deysiñ,

Qayta-qayta mazamdı ap,

neñ bar endi...

 

Döp baspağan tağdırı pernedeyin,

Bola almadım,

iä, ras, men – mereyiñ.

Ökpeñdi Köktem men sol... bozjigitke ayt,

Qırma saqal qırıqta men ne deyin...

 

 

TİLEK

 

Auızğa ie bolu kerek rası...

Keşe ğana auızımnan şıqqan söz,

Bügin it bop balağımnan tistedi,

Al er bolsañ, şıdaşı...

 

Bir men emes,  talay adam bastan keşken kep osı,

Birazınıñ audarıldı kemesi,

Birazınıñ bosap qaldı şegesi.

Biraz adam bolıp qaldı beresi...

 

Däl sol üşin äldekimge  renjigen,  jek körgen,

Adam  özin  kinälamas,

Öytkeni

Eşkim sabaq alğan emes ötkennen.

 

Ua, Täñirim, jığıp berer tübi Arğa,

Auızımnan özimdi,

Erteñ it bop qabar sözdi şığarma!

“The Qazaq Times”