Bügin türli enciklopediyalıq basılımdardı şığarıp, otandıq baspa isi salasında özindik ornı men qoltañbası bar «Qazaq enciklopediyası» baspasınıñ qwrılğanına 50 jıl toldı.

1967 jılı qwrılğan baspa salalıq kitaptar, taqırıptıq basılımdar, öñirler tarihı men twlğalardıñ ömirine jekelegen enciklopediyalıq jinaq şığarudıñ şeberine aynaldı. Jartı ğasırlıq qızmette Qazaqstannıñ tarihi, mädeni qwndılığın qağazğa basqan şejire baspa dep aytu artıq bolmas.

«Enciklopediya» köne grek tilinde aynalım negizinde oqıtu, yağni tolıq bilim beru degen mağınanı bildiredi. Sol köne grek zamanında grammatika, ritorika, dialektika, geometriya, arifmetika, muzıka men astoronomiya sekildi jeti salanı anıqtap körsetu üşin qoldanılğan bolsa, uaqıt öte kele mağınası keñip, qamtitın aumağı wlğaydı. Är aluan mazmwndağı jinaq bolğan qarağan enciklopediya jıldar öte kele belgili bir taqırıp ayasındağı bilimdi toptastıratın qwral retinde qalıptastı.

«Qazaq enciklopediyası» baspası osınau jıldar işinde elimizde ğılım, öner, säulet, salt-dästür, wlttıq bolmıs men bitimnen tolıq aqparat beretin salalıq jinaqtar men köptomdıqtardı şığaruda bilikti de täjiribeli wyım retinde tuın jıqpay keledi. «Qazaq sovet enciklopediyasın» dayındağan baspa «Qazaqstan» wlttıq enciklopediyasın şığardı.

Auqımdı jwmıs bası-qasında jürgen bilikti enciklopedister, tağılımdı ğalımdar, izdenimpaz mamandar men sauattı redaktorlar men dizaynerlerdiñ eñbeginsiz ayaqtalmaytını äste. Wlttıq erekşelikti zerttep, büge-şigesine deyin tizbelep, ayşıqtığı men anıqtığına köz jetkizude enciklopedist-ğalımdardıñ ülesi zor.

Ötkenge köz salsaq, baspadan jarıq körgen kitaptarda bilikti de birtuar azamattardıñ qoltañbası qalğan. «Qazaq enciklopediyası» baspasınıñ twñğış bas redaktorlığın akademik Mwhametjan Qarataev tağayındalıp, tanımal ğalımdar men mamandardan qwralğan Bas redakciya jasaqtalğan. Onıñ danınan är sala boyınşa 29 ğılımi top qwrılğanı ­– taramdalğan tarihtı basılımğa toğıstıruğa degen qwrmet pen qwştarlıqtıñ belgisindey.

Osınau jıldar aralığında Manaş Qozıbaev, Rımğali Nwrğaliev, Äbdimälik Nısanbaev, Bürkitbay Ayağan, Bauırjan Jaqıp sındı birtuar twlğalar basşılıq qızmetti atqarıp, tom-tom kitaptardıñ basıluına, sapalı dünieniñ qalıptasuına zor eñbek siñirdi.

Mine, 50 jıl boyı memlekettik enciklopediyalar, jinaqtar, anıqtamalıqtar men şejirelerge qajetti mälimetterdi qwmnan altın izdegendey jinaqtap otırğan qazınağa aynaldı.

Baspa memlekettiñ menşiginde bolıp, ämbebap, salalıq, öñirlik, arnayı jäne ataulı basılımdardı qwrastırıp şığarıp keldi. Degenmen narıq zamanınıñ talabına qaray, bäsekelestik ortağa kommerciyalıq wyım retinde endi. Özge baspalar sekildi damudıñ jaña satısına köterildi.

Jeke menşikke aynalu – narıqtıq ekonomika talabında bäsekelester ortasında kitap basu isinde jaña tehnologiyalardı engize otırıp, baspa isiniñ marketingin qalıptastıruğa, şınayı qabiletti tanıtudıñ mümkindigi. Jeke qızmet etu degen memlekettik qoldaudan müldem bas tartu emes. Bwl memlekettik tapsırıstı alu, tenderge qatısu, wtımdı bağa wsına otırıp, sapalı dünie jasap şığaru. Bwl joldan tek mıqtılar ötetini anıq.

Qazirgi tañda Nwrımjan Mauıtov, Gusman Jandıbaev, Qoşım-Noğay Kenjeğali, Ğaliya Egeubaeva, Klara Sarkenova, Meruert Baylenova, Qadırbek Ahmetov, Serikbek Arınğazin, Gülhan Almasbekova, Indira Imanälieva, Gülmira Jalğasova, BerikTölebaev sındı mamandar jwmıs isteydi.

Mamandar elimizdegi belgili ğalımdarmen, ğılımi-zertteu instituttarmen, ozıq joğarı oqu orındarımen tığız baylanıs ornatıp, ärbir jinaqtıñ mälimetterin zerttep, zerdelep, mwqiyat tekseredi. Oqırman qolına tietin enciklopediya, jinaq, monografiyalardıñ barlığı da öz isin süyetin şeberlerdiñ qatañ süzgisinen ötedi. Qımbat bumvinilmen qaptalıp, altınmen bederlengen eknciklopediyalar kez kelgen kitap söresiniñ sänine aynalıp qoymay, qanaşama jannıñ payım-parasatın arttırıp, bilim tolıqtırarı anıq.

50 jıl boyı bilim närimen susındatıp kelgen «Qazaq enciklopediyası» baspası wlttıq maqsat pen müdde jolında ayanbay eñbek eteri haq. Qazaq baspa isiniñ qwlageri wlttıq qwndılıqtı saqtay otırıp, wrpaq tärbiesine eknciklopediyalıq bilim beruge äzir.

Jadıra Toybay, 

«Qazaq enciklopediyası»  baspasınıñ direktorı

“The Qazaq Times”