Үкімет 28 қазан күні Бас прокуратура, Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Ішкі істер министрлігі және Қорғаныс министрлігіне «ғаламторды бұғаттауға» құқық беретін қаулы шығарды. Қаулыға сәйкес, жоғарыда аталған құзырлы органдар «табиғи, әлеуметтік, техногендік төтенше жағдайлар» орын алған кезде Республика бойынша «интернетті бұғаттауға» құқылы. Көпшілік жұрт қаулы қабылданған сәттен бастап құжаттағы «әлеуметтік сипаттағы төтенше жағдай» деген терминнің не мағына білдіретінін білмей дал болуда. Осыған байланысты бүгін біз елімізге танымал саясаттанушалар мен журналистердің пікірін білуді жөн көрдік.

Журналист, Ермұрат Бапи: Қазақстан билігінің «ноухау» ретінде кезекті заңға енгізіп отырған жаңалығы бұл - «әлеуметтік төтенше жағдай» деген жаңаша «бастама». Бұл «әлеуметтік төтенше жағдайға» қоғамда орын алуы мүмкін әлеуметтік теңселістер, қозғалыстар, митингілер, ереуілдерге ұқсас саяси акциялар енуі мүмкін. Ал мұндай жағдайға Қазақстан билігінің дайындалуы елдегі қалыптасқан қоғамдық-саяси жағдайға байланысты болып отыр. Яғни барған сайын шиеленісіп бара жатқан елдегі саяси-экономикалық жағдай, әлеуметтік жағдай, қымбатшылық, тарифтердің өсуі, тауарлар мен азық-түліктің қымбаттауы осының барлығы осы динамикамен өсе беретін болса, қоғамды үлкен бір әлеуметтік теңселіске тап қылуы мүмкін. Осындай болжамды жағдайдың алдын алу мақсатында Қазақстан билігі бүкіл әлемдік интернет жүйесіне, байланыс саласына осындай «әлеуметтік төтенше жағдай» деген термин енгізді. Бұл менің білуімше, бұған дейін әлемде болмаған «жаңалық». Яғни халықты, елді, мемлекетті басқарудың басқа халықтық, демократиялық тетігін таппағандықтан Қазақстан билігі бұранданы одан ары бұрап, халықтың құқығын, ақпарат алу, еркін жүріп-тұру, еркін ерік-жігерін білдіру құқығын осындай тар шеңберге бұғаулаудың амалын жасауға кірісті. Ертеңгі күні елімізде «жаман айтпай жақсы жоқ» әлдебір әлеуметтік теңселістер орын алатын болса, қабылданған заңның негізінде тек қана «ғаламторды бұғаттау» ғана емес, сонымен бірге қалаларға, алаңдарға әскер кіргізу, ереуілге, елдегі саяси режимге қарсы шыққан халықты басып-жаншу, тіпті оларға қарсы оқ ату барлығы орын алуы мүмкін. Яғни саяси «огонияға» тап болған Қазақстан билігі дамудың бүкіл әлем жүріп өткен жолын таңдаудың орнына осындай құқықтық шектеулер қоюдың амалын жасауда. Мен заңға енгізілген осы «ноухауды» осылай деп бағалаймын.

Саясаттанушы, Дос Көшім: Бұны сол заңды кім шығарды солардың өздері қалай қабылдаса, солай қабылдайтын сияқты. Себебі біздегі «әлеуметтік араздық қоздыратын» деген сөзді де өз басым түсінбеймін. Біз де біреуді бай, біреуді кедей деген үшін де сотталып кетуге болады. Содан кейін біз де «үкіметке, билікке жаман көзқарас қалыптасыру» деген сөз тіркес пайда болды қазір. Егер билікті, мемлекетті сынасаң соған байланысты жазаға тартылуың мүмкін. Қысқасы бізде кім, қандай түсініктеме береді өздеріне қажетті жағдайларға бұрып дәл сондай жағдайға келді. Бұның нақты заңдық негізін көріп тұрған жоқпын. Бұған мен бірақ нәрсе қоямын. Былайша айтқанда, бұл биліктің өзіне қарсы сын айтып, пікір айтатындардың барлығының ауызын жабуға бағытталған жұмыстары сияқты. Демократиялық елдерде бұл тек қана заңмен реттелуі керек. Бұны жеке бір күштік құрылымдарға беруге болмайды. Томас Джеферсонның «билікке беруге болмайтын бірақ нәрсе бар. Бұл адам құқығына қатысты мәселелер» деген тамаша сөзі бар. Сондықтан бұл мәселелерді жеке бір министрлікке беру, жеке бір құрылымға беру демократиялық елдерде болмайды. Демократиялық елдерде заң болады. Мысалы, бізде билікті сынауға да болады, билік жүйесін ауыстыру керек деп айтуға да болады. Бірақ билікті қарулы күшпен ауыстырамыз десең ғана жауапқа тартыласың. Ал мына жерде өте түсініксіз сөзтіркестерін алып келіп қояды. Оны сол жақтың өздері қалай қабылдайды? «Мынаның айтқанын мен осылай қабылдаймын» дейді, бітті. Өздерінің қолында сарапшылары бар. Мен ондай сарапшылардың талайын көрдім және әліде көріп жатырмын. Бұл өздеріне ыңғайластырып жасап жатқан мәселе.

Саясаттанушы, Ерлан Саиыров: «Әлеуметтік сипаттағы төтенше жағдай» деген мәтіннің өзіне заңнамалық түсініктеме беру керек. Өйткені бүгінгі таңда менің ойымша, ондай түсініктеме жоқ, жасалмаған. Сондықтан мынау мемлекеттік органдар сондай бір іс-шараға бару үшін ең бірінші осы мәселенің барлығын егжей-тегжейлі зерттеп, үкімет пен парламенттегі заңгерлердің барлығын қосып, «әлеуметтік төтенше жағдай» деген не? Соның анықтамасын жасау керек. Содан кейін барып кіргізу қажет. Мысалы, қазір «әлеуметтік төтенше жағдай» деп әрбір жағдайды кіргізе беруге болады.  Сондықтан бізде кей кездері заң актілерін қабылдаған кезде үкіметтік, мемлекеттік органдар халықтың құқығын ескермейді. Әрбір мемлекеттік акт халықтық құқығына қалай әсер етеді? Халықтың әлеуметтік жағдайын ол көтере ме, жоқ әлде кері әсер ете ме? Сондай бір баптар болу керек. Негізінде ондай баптар бар. Біз сол баптардың барлығын іс жүзінде қолданып отыруымыз керек. Ал бүгінгі таңда менің ойымша, осы нормативтік құқықтық актілер қабылданған кезде «азаматтық қоғамның құқығы» деген ұғым ескерілмейді. Әрбір мемлекетте азаматтардың құқығы бірінші орында тұрады. Сондықтан менің ойымша, бұл мәселені асығыстық жасамай, қайтадан егжей-тегжей зерттеп, ой елегінен өткізу керек.

"The Qazaq Times"