Ләззат СПАНҚҰЛОВА, экономика ғылымының докторы, профессор

Үдемелі жаһандану үдерісі білікті мамандарға қол жеткізуде бәсекелестік тудырады. Анағұрлым «өтімді» мамандықтардың қатарына медицина қызметкерлерін жатқызуға болады. Денсаулық сақтау саласында дәрігерлер, медбикелер және басқа да мамандар мансапқа жету және жаңа мүмкіншіліктерді іздеу мақсатында миграция мүмкіндіктерін пайдалануға тырысады. Әсіресе, соңғы жылдары мұндай миграция деңгейі айтарлықтай өсіп келеді. 

Әлемде денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлердің саны 60 миллионға  жуық, оның үштен екі  бөлігі медициналық қызмет көрсетеді, ал қалған  бөлігі – әкім­шілік және көмекші қызмет атқаратындар. Бұл қызметкерлер болмаса, аурудың алдын алу жұмыстарын жүргізу, науқасты емдеу, денсаулық сақтау саласындағы жетістіктер оларды қажет ететін адамдар үшін қолжетімсіз болар еді. Әлемдік денсаулық сақтау жүйесінде дәрігерлер мен халықтың саны жағынан теңгерімсіздік айқын көрініс табуда.

Ал, медицина қызметкерлерінің миграциясы осы сандық айырмашылықты одан әрі өршітеді. Табысы жоғары елдерде кадрлық ре­сурс­тардың дайындығы жеткіліксіз және медициналық қызметкерлерге деген сұраныс үнемі өсіп отырады. Сондай-ақ бұл елдерде медици­налық-санитарлық қызметтерге сұраныс­тың өсуі  халықтың қартаюымен, қант диа­беті және жүрек-қан тамыры ауруымен ауы­ратындар санының өсуімен байла­ныс­ты. Медициналық қызметкерлердің миг­рациялық үрдісіне сәйкес, барлық елдер негізгі екі топқа бөлінеді: бастапқы немесе тудырушы елдер (донор елдер) және қабылдаушы елдер (реципиент елдер).

Миграция нәтижесінде бастапқы елдер мамандардың көп бөлігін дайындауды жү­зе­ге асырады, өз мамандарының мигра­ция­сын қолдайды және оны қамтамасыз етеді, экспорт саясатын ұстанады. Өз кезегінде қабылдаушы елдер отан­дық денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлерін лайықты жалақы және еңбек шарттарымен қамтамасыз етеді; отандық нарықты қорғау мақсатында жа­санды тосқауылдар жасайды; денсаулық сақтау саласын қолдайды; өтемақы жүйе­сін әзірлейді;  импорт саясатын ұстанады; бастапқы елдермен ортақ байланыс орна­тады; айналым миграциясының мәселе­лерін шешеді.

Миграциялық саясатта маңызды бағыт – мигрант-қызметкерлердің құқықтарын ескеру. Осы үрдісте маңызды рөлді жалдау ісімен айналысатын  жеке ірі агенттіктер және жіберуші елдер атқарады. Бұл ден­сау­лық сақтау саласында халықаралық бай­ланыстың өсіп келе жатқандығын біл­діреді. Интеграция және жаһандану үрдісте­рінің аясында әлемдік еңбек нарығында маңызды өзгерістер байқалуда. Соңғы 30 жылдың ішінде көптеген еуропалық ел­­де денсаулық сақтау саласындағы миг­рант-қызметкерлердің саны жыл сайын 5 пайызға өсіп отырған. Қазіргі жағдайда әлемдік еңбек нарығында медициналық қызметкерлердің тапшылығы анықталған. Әлемдік еңбек нарығында жалпы медици­налық персонал тапшылығы – 4,3 млн адамды құрайды.

Медициналық қызметкерлердің 86% шетелде – АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Германия, Австралия сияқты ірі бес елде жұмыс атқарып жүргенде, әлем­нің 57 елінде қызметкерлердің жетіспеу­шілігі байқалды. Медициналық маман­дар үшін басты бәсекелестер: АҚШ, Ка­на­да, Жапо­ния, Австралия, Корея, Еуро­па елдері. Соң­ғы жылдары денсаулық сақ­тау сала­сын­да кадрлардың Еуроодақтың құрамын­дағы жаңа мүше елдерінен Еуроодақ құрамындағы ескі мүше елдерге ауысуы жиі байқалады. Денсаулық сақтау сала­сын­дағы миграцияның негізгі бағыты – Германия және Ұлыбритания. Мұнда мигранттар мемлекеттік құрылымдарда яғни, емханаларда, үйлеріне барып та жұмыс жасауына тура келеді.

Жалпы алғанда, Еуропа елдерінің ішінде өзара бәсекелес мемле­кеттер бар, олар: Германия, Ұлыбритания, Франция және Швеция. Еңбек миграциясының арқасында та­бысы төмен елдерге сырттан миллиардтап қаржы құйылады. Жағымды әсері – миг­ранттардың туыстарына жіберетін осындай қаражаты кедейшіліктің төмендеуіне себеп болады. Екінші әсері – денсаулық сақтау саласының қызметкерлері шетелде жина­ған мол тәжірибесін өз еліне әкеледі. Алайда миграциялық үрдістердің негізгі кемшілігі – «әділетсіз» субсидиялау.

«Әділетсіз» субсидиялау – бұл кедей ел­дер­ден бай елдерге өтетін қаржылай транс­ферттер. Табысы жоғары елдегі ден­саулық сақтау жүйесі шетелде оқып келген дәрігерлер мен медбикелерге байланысты. Мысалы, Экономикалық ынтымақтастық және Даму Ұйымы елдерінде дәрігерлердің 20 пайызға жуығы – мигранттар.  Кувейт, Біріккен Араб Әмірліктері сияқты Парсы шы­ға­нағының кейбір елдерінде денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлердің 50%-ы мигранттар болып табылады. Ганадан келген меди­цина қызметкерлерін жалдау арқылы Ұлыбритания медперсоналды дайындау мен оқытуда 103 млн фунт стерлингті үнем­дейді. Жалпы алғанда, африкалық ме­дициналық персонал Ұлыбритания үшін 2,5 млрд фунт стерлингті үнемдейді. Мұн­дай субсидиялау денсаулық сақтау са­ла­сындағы әлемдік тепе-теңдікті бұзады, сондықтан өтемақы жүйесін қайта қарауды талап етеді.

Табысы төмен кейбір елдерде денсаулық сақтау саласының жоғары мамандандырылған қызметкерлерінің 50%-ға жуығы жұмысқа орналасудың анағұрлым жақсы мүмкіндігіне ие болу мақсатында өзге елге кетіп жатады.

Ләззат СПАНҚҰЛОВА,
экономика ғылымының докторы, профессор,

Нархоз университеті, Қаржы және технология мектебі

"The Qazaq Times"